مصطفی پورمحمدی که نامش به اعدام‌های سال ۶۷ گره خورده، در مقابل دوربین‌های مستقر در ستاد انتخابات، احتمالاً خطاب به نسل جوانی که دوست دارد به او رأی بدهند می‌گوید «ما سرشار از آرزوهای بالابلند بودیم، اما امروز در جایی که می‌خواستیم نیستیم»، ولی بسیارند کسانی که او و نظامی را که این وزیر سابق کشور از آن دفاع می‌کند، مسبب وضع موجود می‌دانند و معتقدند پورمحمدی‌ها جوانی‌شان را ربوده‌اند.
حالا او به همراه پنج نفر دیگر را شورای نگهبان به عنوان کاندیداهای ریاست‌جمهوری ایران معرفی کرده است. پس از مرگ ابراهیم رئیسی، جمهوری اسلامی روند برگزاری انتخابات زودهنگام را آغاز کرد و در اولین مرحله ۸۰ نفر به‌دلیل ثبت‌نام و همان‌جا وعده‌های انتخاباتی اولیهٔ خود را به مدت پنج دقیقه ارائه دادند.
این وعده‌ها چه تفاوتی با هم دارند و تناسب‌شان با خواسته‌های عمومی و نگرانی‌های جمعی چگونه است؟
محورهای اصلی سخنرانی‌های داوطلبان چه بود؟
محورهای اصلی سخنرانی این شش کاندیدا در ستاد انتخابات کشور دربارهٔ موضوعاتی مانند عدالت، مبارزه با فساد، مردمی بودن دولت، اجرای سیاست‌های کلی خامنه‌ای و تحول در ساختار حکمرانی کشور بود. در این سخنرانی‌ها علیرضا زاکانی، شهردار کنونی تهران گفت: «قرار است با برنامه و کارنامه برای پیشرفت ایران عزیز با محوریت عدالت با رفع فساد و تبعیض تا آخر پای مردم بمانم.»
او همچنین «شفافیت و فسادستیزی و مبارزهٔ بی‌امان با رانت‌خواری» را جزو برنامه‌های خود اعلام کرد.
زاکانی در مقام شهردار تهران به‌تازگی قراردادی بزرگ در شرایطی غیرشفاف با شرکت هواپیمایی ماهان منعقد کرده و طی آن سند شش دانگ یک زمین به مساحت ۳۰ هزار متر مربع در منطقه ۲ تهران را در اختیار هواپیمایی ماهان قرار داده تا در آن «اقدام به ساخت مرکز تفریحی و گردشگری» کند. مسئله قرارداد غیرشفاف دو میلیارد یورویی با یک شرکت ساختمانی چین برای واردات اتوبوس نیز همچنان ابهام خود را حفظ کرده است.
در این سخنرانی‌ها، مسعود پزشکیان، وزیر سابق بهداشت و نمایندهٔ کنونی مجلس، بر لزوم اجرای دقیق سیاست‌های کلی رهبر جمهوری اسلامی و استفاده از افراد توانمند تأکید کرد. سعید جلیلی، مردی که به تندروی و تحجّر معروف است، از «فرصت تاریخی جهاد بزرگ برای جهش ایران» به‌واسطهٔ «دولت خدمتگزار» حرف زد.
امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران، به اهمیت دولت مردمی و مکتبی و نقش‌آفرینی جوانان نخبه اشاره کرد. او که در دلوت رئیسی معاون او هم بود، تأکید کرد که راه رئیسی را ادامه خواهد داد و وعده‌های خود را «انقلاب سازگاری» نامید.
محمدباقر قالیباف، رئیس کنونی مجلس شورای اسلامی، از سوء‌مدیریت کشور در دهه ۹۰ گفت و از لزوم ایجاد دولت کارآمد و انقلابی سخن به میان آورد. او ضمن برشمردن مشکلات مختلف کشور اعلام کرد که تمام آن‌ها قابل حل است. او که در یکی دو دهه اخیر از کانون‌ها و موضوعات همیشگی جدل‌های سیاسی بوده، همچنین گفت که با حضورش جدال‌های سیاسی کاهش خواهد یافت. عجیب آن‌که همزمان با اعلام نتایج ردصلاحیت‌ها توسط شورای نگهبان، یاشار سلطانی، منتقد جدی و افشاگر فسادهای مرتبط با قالیباف در همان ساعات اولیه بازداشت و زندانی شد.
میان همهٔ سخنرانی‌ها شاید عجیب‌ترین سخنرانی از آنِ پورمحمدی بود. او هیچ برنامه‌ای ارائه نداد و تنها به ناکامی‌ها و کاستی‌های گذشته اشاره کرد. او تنها در پایان سخنرانی خود وعده داد که دولت چهاردهم را با اولویت‌های عدالت، ثروت و قدرت تأسیس کند.
اقتصاد؛ موضوعی کلیشه‌ای یا مسئله اساسی؟
اقتصاد محور اصلی سخنرانی‌های پنج دقیقه‌ای این شش کاندیدا بود؛ وعده‌هایی تکراری بدون هیچ تازگی. زاکانی که نامش با فساد و توزیع رانت به اطرافیان و خانواده‌اش نیز آغشته است، از برنامهٔ خود برای رفع فساد و تبعیض برای پیشرفت اقتصادی گفت.
پزشکیان که تنها نامزد تأییدصلاحیت‌شده از طیف مشهور به اصلاح‌طلبان است، ضمن تأکید بر آن‌که «برای کمک به مشارکت پرشور» آمده، بر لزوم اجرای سیاست‌های کلی رهبر جمهوری اسلامی برای دستیابی به جایگاه برتر اقتصادی منطقه تأکید کرد. او گفت قرار بود که توسعه یافته باشیم اما نشد. این «قرار» را پورمحمدی نیز تأکید کرد و گفت «قرار نبود بسیاری از شما مردم نگران گذران زندگی خود باشید».
جلیلی به استفادهٔ حداکثری از «فرصت»ها و جلوگیری از تلف شدن سرمایه‌ها اشاره کرد. او گفت «انحصارها شکسته می‌شود و خط‌کشی‌های نادرست برداشته می‌شود». تأکید وی بر موضوعات اقتصادی صرفاً بر عدالت و پیشرفت بود و نکتهٔ دیگری را برجسته نکرد.
قاضی‌زاده هاشمی وعده داد که با ایجاد دولت مردمی و مکتبی، رشد اقتصادی شش تا هشت درصدی را محقق سازد. او گفت که می‌خواهد برای تعالی خانواده‌ها اشتغال را افزایش دهد، تورم را تک‌رقمی کند و فقر مطلق را رفع کند؛ سخنانی که به وعده‌های انتخاباتی محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور اسبق ایران، شبیه است.
قالیباف که روز آخر ثبت‌نام‌ها داوطلبی خود را اعلام کرد، در سخنرانی خود گفت «دغدغه‌های اصلی مردم مسئله اقتصاد و معیشت» است. او هم به رفع فساد اشاره کرد و هم به برطرف کردن فقر، تبعیض و نابرابری و هزینه‌های کمرشکن مسکن. وی تأکید کرد که آمده است تا «کاری که در چند سال گذشته برای حل مسائل اقتصادی مردم در دولت مردمی و مجلس انقلابی شروع کرده» را به ثمر برساند.
این همه در حالی است که رئیس فعلی مجلس شورای اسلامی از سال‌های نسبتاً دور که شهردار تهران بود تا امروز با اتهامات جدی فساد مالی و سوءاستفاده از قدرت مواجه بوده و هست. او در سال ۱۳۸۴ با اتهام دریافت «پول‌های کثیف» برای ستاد انتخاباتی‌اش خبرساز شد. ماجرای املاک نجومی، کمک از پول شهرداری به مؤسسه خیریه امام رضا که به نام همسر اوست و «سیسمونی گیت» تنها مواردی است که در کارنامهٔ فساد او جای گرفته است.
چه چیزهایی گفته نشد؟
اقتصاد موضوع عمدهٔ کاندیداها بود. البته این موضوع جدی‌ترین دغدغهٔ مردم نیز هست. پژوهش‌های مختلف سال‌های گذشته که در مجلات دانشگاهی ایران به چاپ رسیده، خبر از آن می‌دهد که مؤلفه‌های مربوط به وضعیت معیشتی تأثیرگذارترین عامل در انتخاب کاندیداها بوده است. اما همین پژوهش‌ها می‌گویند که فقدان تصویرگری قابل لمس کاندیداهای ریاست‌جمهوری از وضعیت اقتصادی در آینده مشارکت را کاهش می‌دهد.
با این حال این کاندیداها که مانند دوره‌های گذشتهٔ انتخابات ریاست‌جمهوری وعدهٔ تورم تک‌رقمی و رشد اقتصادی و ریشه‌کن کردن فقر دادند، به مقولاتی مانند فروش نفت یا اصلاح روند مالیات‌گیری، صندوق‌های مختلف ورشکسته کشور هیچ اشاره‌ای نداشتند و حتی نام کارگر و بازنشسته را نیز بر زبان نیاوردند.
یکی از نکات قابل توجه سخنرانی‌های این شش کاندیدا آن است که هیچ یک در مورد سیاست خارجی سخنی نگفتند و برای مثال از تلاش خود برای رفع تحریم‌ها حرفی به میان نیاورده‌اند. اما جالب آن‌جاست که اکثر چهره‌های ردصلاحیت‌شده در سخنرانی‌های پنج دقیقه‌ای خود به این موضوع اشاره داشتند.
موضوعات مربوط به زنان در سخنرانی‌های پنج‌دقیقه‌ای کاندیداها جایی نداشت. حتی با وجود جنبش اعتراضی «زن زندگی آزادی» در سال ۱۴۰۱ که ایران را تکان داد و به‌شدت هم سرکوب شد، هیچ‌یک از داطلبان هیچ اشاره‌ای به خواسته‌های این جاری در این اعتراضات اشاره‌ای نکرد. فراتر از آن، موضوع حقوق و آزادی‌های فردی نیز در سخنان این افراد به هیچ وجه مورد توجه قرار نگرفت.
از سوی دیگر در حدود چهار سال گذشته میلیون‌ها ایرانی با محدودیت‌های جدی در دسترسی به اینترنت آزاد روبه‌رو بوده‌اند و این مسئله در زندگی روزمره و کسب‌وکارهای آن‌ها تأثیرات منفی زیادی داشته است. با این حال، در سخنرانی‌های کاندیداها، تنها قالیباف دربارهٔ اینترنت صحبت کرد؛ یعنی کسی که طرح موسوم به «صیانت» در زمان ریاست او بر مجلس موضوعیت پیدا کرد؛ طرحی که به‌دنبال ایجاد محدودیت‌های بیشتر در جریان آزاد اطلاع‌رسانی است.
همه این شش نفر، در حالی به‌زغم خود بخشی از مشکلات جمعی را عنوان کردند که در سالیان اخیر هریک در گوشه‌ای از ساختار قدرت کمابیش نقش بازی کرده‌اند و همچنان نیز برا اجرای «سیاست‌های رهبری» به‌عنوان سرمشق هرگونه تحول و تغییر تأکید دارند.
حال باید دید سخنان این کاندیداها در روزهای آینده چه سمت‌وسویی خواهد یافت و آیا نسبتی با دغدغه‌های جمعی پیدا خواهد کرد یا نه و آیا توان این را خواهند داشت که طیف گسترده‌ای از مردم را که به‌دلیل معترض بودن به حکومت یا سرخوردگی انگیزه‌ای برای شرکت در انتخابات ندارند، به رأی دادن ترغیب کنند یا نه.
