نصر حامد ابو زید، متفکر دینی و قرآن‌پژوه مصری که به داشتن نگاهی آزاداندیشانه به آموزه‌های اسلامی شهرت داشت، روز دوشنبه در بیمارستانی در قاهره در گذشت.
به گفته تحلیلگران، تفکرات ابو زید خط فکری متفکران اسلامی و تفکر رایج در مصر را به چالش می‌کشید و همین امر موجب شد تا وی در دهه ۹۰ میلادی مورد غضب متولیان دینی مصر واقع شود.
نصر حامد ابو زید در سال ۱۹۴۳ در یکی از روستاهای اطراف شهر طنطا در مصر به دنیا آمد. در جوانی به قاهره رفت و در دانشگاه قاهره به تحصیل مشغول شد. وی دکترای خود را در سال ۱۹۸۱، در رشته مطالعات اسلامی از همین دانشگاه دریافت کرد.
یکی از بنیادی‌ترین نقاط تقابل اندیشه‌های ابوزید با آموزه‌های رایج اسلامی در تعبیر او از قرآن بود. ابوزید معتقد بود که قرآن در عین اینکه یک متن دینی است، یک کتاب ادبی است که باید از آن تفسیری عقلانی و بشری شود.
وی حتی پا فراتر گذاشته و اظهار می‌داشت که قرآن «مجموعه‌ای از گفتمان‌ها» است که این امر با اعتقاد رایج مسلمانان که قرآن را وحی منزل خداوند می‌دانند همخوانی ندارد.
ابو زید همچنین بر این باور بود که مفهومی تحت عنوان «اسلام ناب» وجود ندارد و اسلام در بستر تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی است که معنا می‌یابد و باید با توجه به این حوزه‌ها مورد بررسی قرار بگیرد.
این نگرش متفاوت موجب شد تا در سال ۱۹۹۵، دادگاه شریعت مصر، حکم ارتداد ابو زید را صادر و ازدواج او را ملغی اعلام کند.
در پی صدور حکم ارتداد نصر حامد ابوزید، گروه جهاد اسلامی مصر اعلام کرد آقای ابوزید را به قتل خواهد رساند و به دنبال این امر، ابو زید و همسرش مجبور به ترک مصر شدند. آنها پس از مهاجرت از مصر، مدتی در اسپانیا و سپس در هلند سکونت گزیدند.
آقای ابو زید در سال ۲۰۰۵، جایزه «ابن رشد» را به دلیل آزاداندیشی از آن خود کرد. این جایزه هر ساله از سوی مؤسسه‌ای در آلمان به افرادی اهداء می‌شود که در مسیر نشر اندیشه آزاد دموکراتیک، نوآوری در کشورهای عربی و دگرگونی فکری گام بر می‌دارند.
از وی آثاری چند به فارسی ترجمه شده است که از آن جمله می‌توان به چنین گفت ابن عربی، معنای متن، دایره‌های ترس، نقد گفتمان دینی و رویکرد عقلانی در تفسیر قرآن اشاره کرد.
وی در مصاحبه خود با خبرگزاری رویترز در سال ۲۰۰۸ عنوان کرده بود: «من با تعصب مخالفم. تعصب ساخته انسان‌هاست و من فکر نمی‌کنم با به چالش کشیدن تعصبات دینی از دین خارج شوم».
ابوزید خود را نه یک منتقد دینی که یک پژوهشگر مسلمان می‌دانست. وی در مصاحبه‌ای که با مجله ویکلی در سال ۲۰۰۰ داشت گفته بود: «من به مسلمان بودن خود ایمان دارم. بزرگترین ترس من این است که کشورهای اروپایی من را به عنوان منتقد دینی بشناسند. من منتقد دین نیستم. من یک سلمان رشدی جدید نیستم و نمی خواهم که به من با این دید نگاه شود... دلم می‌خواهد به ملل مسلمان بگویم من مسلمان زاده شده‌ام، همانند یک مسلمان زندگی کرده‌ام، و اگر خدا بخواهد، مسلمان هم از دنیا خواهم رفت ».
نصر حامد ابوزید روز دوشنبه، ۱۵ تیرماه در بیمارستان قاهره به دلیلی بیماری نامعلومی از دنیا رفت و در همین روز در زادگاهش به خاک سپرده شد. وی در زمان فوت ۶۶ سال داشت.
به گفته تحلیلگران، تفکرات ابو زید خط فکری متفکران اسلامی و تفکر رایج در مصر را به چالش می‌کشید و همین امر موجب شد تا وی در دهه ۹۰ میلادی مورد غضب متولیان دینی مصر واقع شود.
نصر حامد ابو زید در سال ۱۹۴۳ در یکی از روستاهای اطراف شهر طنطا در مصر به دنیا آمد. در جوانی به قاهره رفت و در دانشگاه قاهره به تحصیل مشغول شد. وی دکترای خود را در سال ۱۹۸۱، در رشته مطالعات اسلامی از همین دانشگاه دریافت کرد.
یکی از بنیادی‌ترین نقاط تقابل اندیشه‌های ابوزید با آموزه‌های رایج اسلامی در تعبیر او از قرآن بود. ابوزید معتقد بود که قرآن در عین اینکه یک متن دینی است، یک کتاب ادبی است که باید از آن تفسیری عقلانی و بشری شود.
وی حتی پا فراتر گذاشته و اظهار می‌داشت که قرآن «مجموعه‌ای از گفتمان‌ها» است که این امر با اعتقاد رایج مسلمانان که قرآن را وحی منزل خداوند می‌دانند همخوانی ندارد.
ابو زید همچنین بر این باور بود که مفهومی تحت عنوان «اسلام ناب» وجود ندارد و اسلام در بستر تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی است که معنا می‌یابد و باید با توجه به این حوزه‌ها مورد بررسی قرار بگیرد.
این نگرش متفاوت موجب شد تا در سال ۱۹۹۵، دادگاه شریعت مصر، حکم ارتداد ابو زید را صادر و ازدواج او را ملغی اعلام کند.
در پی صدور حکم ارتداد نصر حامد ابوزید، گروه جهاد اسلامی مصر اعلام کرد آقای ابوزید را به قتل خواهد رساند و به دنبال این امر، ابو زید و همسرش مجبور به ترک مصر شدند. آنها پس از مهاجرت از مصر، مدتی در اسپانیا و سپس در هلند سکونت گزیدند.
آقای ابو زید در سال ۲۰۰۵، جایزه «ابن رشد» را به دلیل آزاداندیشی از آن خود کرد. این جایزه هر ساله از سوی مؤسسه‌ای در آلمان به افرادی اهداء می‌شود که در مسیر نشر اندیشه آزاد دموکراتیک، نوآوری در کشورهای عربی و دگرگونی فکری گام بر می‌دارند.
از وی آثاری چند به فارسی ترجمه شده است که از آن جمله می‌توان به چنین گفت ابن عربی، معنای متن، دایره‌های ترس، نقد گفتمان دینی و رویکرد عقلانی در تفسیر قرآن اشاره کرد.
وی در مصاحبه خود با خبرگزاری رویترز در سال ۲۰۰۸ عنوان کرده بود: «من با تعصب مخالفم. تعصب ساخته انسان‌هاست و من فکر نمی‌کنم با به چالش کشیدن تعصبات دینی از دین خارج شوم».
ابوزید خود را نه یک منتقد دینی که یک پژوهشگر مسلمان می‌دانست. وی در مصاحبه‌ای که با مجله ویکلی در سال ۲۰۰۰ داشت گفته بود: «من به مسلمان بودن خود ایمان دارم. بزرگترین ترس من این است که کشورهای اروپایی من را به عنوان منتقد دینی بشناسند. من منتقد دین نیستم. من یک سلمان رشدی جدید نیستم و نمی خواهم که به من با این دید نگاه شود... دلم می‌خواهد به ملل مسلمان بگویم من مسلمان زاده شده‌ام، همانند یک مسلمان زندگی کرده‌ام، و اگر خدا بخواهد، مسلمان هم از دنیا خواهم رفت ».
نصر حامد ابوزید روز دوشنبه، ۱۵ تیرماه در بیمارستان قاهره به دلیلی بیماری نامعلومی از دنیا رفت و در همین روز در زادگاهش به خاک سپرده شد. وی در زمان فوت ۶۶ سال داشت.
