با گسترش رسانه‌های اینترنتی و کتاب‌های دیجیتالی، دسته‌ای از نویسندگان و ناشران در مورد ادامه رسوم کهن کتاب‌نویسی و ادامه حیات کتاب و روزنامه کاغذی با تردیدهایی روبه‌رو شده‌اند.
هفته‌نامه انگلیسی‌زبان «پراگ پُست» که تنها هفته‌نامه انگلیسی‌زبان در جمهوری چک است این هفته با دعوت از چهار کارشناس حوزه کتاب و رسانه، میزگردی برای بررسی این پدیده ترتیب داد که گزارش رادیو فردا را از این میزگرد در زیر می‌خوانیم:
مدعوین این میزگرد که پنج‌شنبه‌شب، ۱۸ نوامبر، با عنوان «آیا کتاب مرده است؟» در تالار گالری ملی چک برگزار شد عبارت بودند از دکتر «داگلاس شیلدز دیکس»، نظریه‌پرداز فرهنگی و استاد دانشگاه انگلو-امریکن پراگ، «پترا هولُوا»، رمان‌نویس چک و برنده جایزه ادبی ماگنزیا لیترا، دیوید شورف، معاون سرویراستار روزنامه چکی «لیدوه نووینی»، و هاورد سیدنبرگ، ناشر انتشاراتی «تویستد اسپون پرس» در پراگ.
این میزگرد با حضور حدود صد تن از علاقه‌مندان آغاز شد و استفان دلبُس، برگزارکننده این همایش پس از معرفی مدعوین پرسش‌هایی را در مورد تقابلی که امروزه میان حوزه چاپ و رسانه‌های کاغذی از یک‌سو و حوزه دیجیتالی و اینترنتی از سوی دیگر پیش آمده خطاب به افراد میزگرد مطرح کرد.
گاز و ترمز
دیوید شورف از روزنامه چکی «لیدوه نووینی» به عنوان نخستین سخنگو در این نشست در مورد این تقابل گفت: «با دیجیتالی شدن دنیا، در حال حاضر کاهش شمارگان در مطبوعات برای ما به معضلی بدل شده و ما شاهد سرعت گرفتن روزافزون این روند هستیم. در هر صورت ما نیز ناچاریم با این روند حرکت کنیم و از چاپ کاغذی کم کرده و به چاپ دیجیتالی بیفزاییم.»
وی اضافه کرد: «با این روند، نوع مخاطبان ما هم در حال عوض شدن هستند و ما اصحاب رسانه مثل راننده‌های شده‌ایم که باید دائماً گاز بدهیم و ترمز کنیم. پیدا کردن حد و مرز میان دو حوزه برای ما تبدیل به چالشی هرروزه شده‌است. مشکلی هم که برای دیجیتالی کردن هر چه بیشتر کار رسانه داریم، این است که پرسنل ما که گاه دهه‌ها به کاغذ و مرکب عادت کرده الان یک‌باره باید کامپیوترباز و اینترنت‌شناس از آب دربیاید. ترک عادت‌های قدیمی پرسنل به این سادگی‌ها نیست.»
پرسنل ما که گاه دهه‌ها به کاغذ و مرکب عادت کرده الان باید یک‌باره کامپیوترباز و اینترنت‌شناس از آب دربیاید.
آقای شورف در ادامه گفت: «مسئله دیگری هم که الان پیش آمده این است که حریف‌هایمان در اینترنت می‌توانند مطلب و گزارشی را که ما با خرج و هزینه زیاد تهیه کرده‌ایم به سرعت از سایت‌های روزنامه ما کپی کرده و مطالب را زودتر از خود ما از طریق فیس‌بوک به دست مخاطب‌ها برسانند و مخاطب هم کاری ندارد که منبع اصلی این مطلب چه کسی بوده و تنها به مضمون خود مطلب توجه دارد.»
مجری میزگرد با ذکر اینکه شرکت گوگل هم‌اینک ۱۲ میلیون جلد کتاب را اسکن کرده و قرار است ۴۰ میلیون جلد دیگر را نیز اسکن کرده و به صورت دیجیتالی در دسترس همگان قرار دهد از دکتر شیلدز دیکس در مورد نگران‌کننده بودن یا نبودن این روند می‌پرسد.
آیا کیفیت کتاب‌خوانی افت می‌کند؟
«داگلاس شیلدز دیکس»، استاد دانشگاه انگلو-امریکن پراگ می‌گوید: «من در حال حاضر افت میزان کتاب‌خوانی را در میان دانشجویان خودم سال به سال حس می‌کنم ولی به نظرم با این وجود چندان جای نگرانی نیست. به نظر من در آینده کتاب‌های کاغذی و دیجیتال مکمل هم خواهند شد نه اینکه یکی جایگزین دیگری بشود.»
وی ادامه می‌دهد: «کتاب‌ها اشیایی قشنگ هستند و آمار نشان می‌دهد بیشترین مشتری خرید دستگاه‌های کتاب‌خوان الکترونیکی جدید، مثلاً کتاب‌خوان «کیندِل» همان کتاب‌دوست‌ها و کتاب‌جمع‌کن‌ها هستند.»
این استاد دانشگاه اضافه می‌کند که «من خودم به خاطر اینکه دیگر در خانه‌ام جای کتاب گذاشتن نیست رفتم و کتاب‌خوان کیندل خریدم. البته کتاب‌خوان‌های دیجیتالی هنوز قالب قشنگی ندارند و علامت‌های زبان‌های مختلف را به درستی نشان نمی‌دهند ولی با بهبود آنها، در آینده احتمالاً فقط مکملی برای کتاب کاغذی خواهند شد نه جایگزین آنها. چشم‌انداز اینکه دانشجویانم بتوانند موقع خواندن یک متن قدیمی روی کیندل، با یک کلیک، صدا و آواز مربوط به بعضی از کلمات متن را هم گوش کنند یا نقشه‌های مرتبط با متن را هم باز کنند برایم جالب است.»
آقای شیلدز دیکس در پاسخ به پرسش یکی از حضار در مورد تأثیر منفی دیجیتالی‌خواندن کتاب‌ها بر میزان نقد و تأویل متون، و کم شدن از «عمق» و کیفیت کتاب‌خوانی گفت: بله این دغدغه وجود دارد، البته لینک‌بندی‌هایی که در متون دیجیتالی وجود دارند و پس و پیش رفتن در لابلای متون مختلف دیجیتالی خود نوعی عمق و کیفیت تازه به جذب دانش و محتوا می‌بخشد.
کتاب‌خوانی دیجیتالی برای مادران
پترا هولوا، رمان‌نویس چکی، اینگونه توضیح می‌دهد که «من شخصاً وابسته به کتاب چاپی نیستم و اگر کتاب از صحنه روزگار محو بشود دلم برای آن تنگ نمی‌شود. چیزی که برای من مهم است همان ایده‌ها و واژه‌ها است و اینکه این اندیشه‌ها و واژه‌ها در چه قالبی ریخته می‌شود برایم چندان فرقی ندارد. اما در مورد دستگاه‌های کتاب‌خوان باید بگویم که هم جنبه مثبت دارد و هم جنبه منفی.»
خانم هولوا اضافه می‌کند: «برای من شخصاً کار کتاب خواندن موقع شیر دادن به بچه آسان‌تر شده چون قبلاً برایم سخت بود که موقع شیر دادن، کتاب را ورق بزنم ولی الان با کیندل این مسئله را ندارم. ولی نکته منفی کیندل برایم این است که به خاطر وصل بودن کیندل به اینترنت و ایمیل و غیره، حواس خواننده را زیاد پرت می‌کند. خواندن کتاب تمرکز می‌خواهد و با کیندل و این همه لینک و برنامه و دم و دستگاه و ابزارک، دیگر نمی‌توانم مثل قبل روی کتاب‌خوانی تمرکز کامل داشته باشم و الهام و ایده‌هایی که قبلاً برای نوشتن کتاب‌های تازه در من رشد می‌کرد در این محیط دیجیتالی رو به کاهش داشته‌است.»
وی می‌گوید: «مسئله دیگری که با آن برخورد کردم این بود که یک‌بار حین گوگل کردن دیدم که نسخه دیجیتالی از یکی از رمان‌هایم را کسانی به صورت مفت بر روی اینترنت قرار داده‌اند و در خیلی جاها کپی شده‌است. این برایم ناراحت‌کننده بود ولی البته قالب‌های انتشاری این کپی‌ها در اینترنت هنوز چندان کاربرپسند نیستند و این فعلاً برایم تسکین‌دهنده است.»
به سوگ کتاب نخواهم نشست
«داگلاس شیلدز دیکس» در اشاره به نکته خانم هولوا می‌گوید: «پرت شدن حواس واقعاً از مشکلات جدی است. با استفاده از کتاب‌های دیجیتالی، مردم ممکن است دیگر به سراغ کتاب‌های مهم بزرگ و چندجلدی نروند. الان در دانشگاه‌ها هم داریم می‌بینیم که حوصله نسل جوان برای خواندن آثار بزرگ و پرحجم رو به کاهش دارد. البته من این امید را دارم که در آینده‌ها بعد از اوج گرفتن کتاب‌های دیجیتال، یک «جنبش بازگشت» به کتاب شکل بگیرد و شاهد شکل‌گیری محفل‌های کتاب‌خوانی به شکل سنتی کاغذی هم باشیم.»
از سوی دیگر هاورد سیدنبرگ، از ناشران کتاب اینگونه نظر می‌دهد: «ما انتشاراتی‌ها با آنچه که بازار بخواهد همراهی می‌کنیم و به نظر من این اشکالی هم ندارد. با دیجیتالی شدن، کتاب‌ها برای مردم قابل دسترس‌تر می‌شوند، مشکل چاپ دوباره، نایاب شدن کتاب، و بالا بودن قیمت برخی از کتاب‌ها هم حل می‌شود. نویسنده‌هایی که الان با ما قرارداد انتشار دیجیتالی اثرشان را می‌بندند به نظر من کتاب‌های خود را ماندگارتر می‌کنند و به آنها عمری جاودان می‌بخشند.»
وی اینگونه ادامه می‌دهد که «به نظر من قالب کتاب به عادات هر نسل بستگی دارد و من برای مردن کتاب کاغذی سوگواری نخواهم کرد.»
در پایان میزگرد، استفان دلبس، مجری برنامه، با جمع‌بندی نظرات و اشاره به نقل قول‌هایی که از برخی بزرگان بر روی اسلایدهای این تالار پخش می‌شد پرسش‌های برخی از حضار را با مدعوین مطرح کرد.
