سايت فارسی ويکی‌پديا، دانشنامه اينترنتی که حاصل خرد جمعی است، اخيرا با انتشار بيش از صدهزار نوشتار وارد دسته‌بندی جديد سايت‌های فعال ويکی‌پديا شد. ويکی‌پديا که در سال ۲۰۰۱ به وجود آمد، يک دايرةالمعارف وب، رايگان و مشترک است که هرکسی می‌تواند در آن مشارکت کند.
رادیو فردا با مانی پارسا، یکی از مدیران ویکی‌پدیای فارسی، به مناسب گذشتن تعداد مقالات این دانشنامه فارسی از مرز صد هزار گفت‌وگو کرده است.
استقبال از ویکی‌پدیای فارسی در چند سال گذشته را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
استقبال از ویکی‌پدیای فارسی از دسامبر ۲۰۰۳ که کار خود را شروع کرده هم‌چنان سیر صعودی داشته‌است. البته خط این صعود به صورت تصاعدی رشد می‌کند یعنی در دو سال اول آشنایی کاربران با این نسخه از ویکی‌پدیا کم بود و طبعاً با بیشتر شدن تعداد مقالات، تعداد بازدیدکننده هم رو به رشد بوده‌است.
به گزارش سایت الکسا، که ترافیک اینترنتی را ارزیابی می‌کند، ویکی‌پدیای فارسی در سال ۱۳۸۸ نهمین سایت پربازدید در ایران بود. آمارهای بعدی هم نشان می‌دهد که جایگاه ویکی‌پدیای فارسی در میان سایت‌های ایرانی از آن تاریخ هم‌چنان بالاتر رفته‌است.
به‌روز بودن مطالب ویکی‌پدیا از نقاط قوت آن است. هر شخص مهمی که فوت می‌کند یا هر رویداد مهمی که اتفاق می‌افتد کاربران آشنا با ویکی‌نویسی سریعاً به ایجاد و تکمیل دسته‌جمعی مقاله مربوط به آن فرد یا رویداد می‌پردازند و کاربر ایرانی یا افغانی اینترنت که ویژه مرتبطی را گوگل کند به عنوان اولین نتیجه به این دانشنامه می‌رسد.
یکی از موضوعات مهم در مورد ویکی‌پدیا این مسئله بوده که هر شخص می‌تواند به راحتی وارد آن شده و اطلاعاتی را درست یا غلط منتشر کند. چه جوابی به این انتقاد می‌دهید؟
ویکی‌پدیا یک دانشنامه آزاد است، یعنی همه می‌توانند حتی بدون اسم‌نویسی در آن ویرایش کنند و قدرت آن هم در همینست. این آزادی به این معنی است که این دانشنامه می‌تواند از انرژی و کمک همه افراد بشر که به کامپیوتر دسترسی دارند استفاده کند.
وقتی شما ویرایشی در این دانشنامه انجام می‌دهید، تغییراتی که انجام دادید در صفحه‌ای به نام «صفحه تغییرات» ثبت می‌شود. کاربران داوطلب دیگر که همیشه در ویکی‌پدیا حضور دارند ویرایش‌های شما را بررسی می‌کنند. اگر مطالبی که اضافه کرده‌اید کپی از سایت‌ها یا کتاب‌ها نباشد (مسئله نقض حق تکثیر) و با ذکر منابع معتبری اضافه شده باشد این کاربران بازرس (که تعدادشان روز‌به‌روز زیادتر می‌شود) می‌گذارند مطلب شما در دانشنامه بماند. البته کاربران بازرس می‌روند و درستی گزارش شما از منابع را هم بازرسی می‌کنند.
فرض کنید شخص دیگری بعداً جمله شما را تغییر داد. باز هم کاربران پرشمار دیگری حضور دارند و هر ویرایش را کاملاً بررسی می‌کنند و دستکاری‌های بدون منبع و خرابکاری‌ها را خنثی می‌کنند. خنثی کردن ویرایش‌ها هم در ویکی‌پدیا آسان و با یک کلیک قابل انجام است.
فلسفه ویکی‌پدیا از اول این بوده که تعداد آدم‌های درستکار در جهان بیشتر از تعداد خرابکارها است و این مسئله تا این‌جا که به خوبی جواب داده.
به عنوان یک نمونه اگر الان شما به مقاله «جمهوری اسلامی» در ویکی‌پدیای فارسی سر بزنید در آن‌جا نوشته که لیبریا هم جمهوری اسلامی است در حالی که تنها ۲۰ درصد از جمعیت این کشور مسلمان هستند. حالا چگونه می‌شود به ویکی‌پدیا از نظر اعتبار اعتماد کرد؟
در همان صفحه اگر نگاه کنید در بالای صفحه برچسبی زده شده که نوشته «برای اثبات‌پذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است یا منابع ارایه‌شده به‌درستی ارجاع داده نشده‌اند.»
این یعنی این‌که کاربرانی که به این مقاله سر زده‌اند هنوز اثبات‌پذیری محتوای آن را کامل بررسی نکرده‌اند و برای همین هم به آن چنین برچسبی زده‌اند.
این دانشنامه آزاد و همگانی است و این در اصل وظیفه همه ما است تا هر وقت اشتباهی در آن دیدم همان‌جا اصلاح کنیم. شما الان بروید لیبریا را از آن لیست بردارید و منبعی که نشان می‌دهد لیبریا جمهوری اسلامی نیست را در قسمت «خلاصه ویرایش» یا صفحه بحث مقاله ذکر کنید. کاربران دیگر ویرایش شما را خواهند پذیرفت و از همکاری شما استقبال خواهد شد.
ویکی‌پدیا یک پروژه چندین و چند ساله است و قرار است به همین روش همگانی و با اصلاحات جزء به جزء یک مقاله در مورد یک موضوع، طی سال‌ها صیقل بخورد تا به شکل معتبر و درستی برسد. همان‌طور که نسخه انگلیسی ویکی‌پدیا همین راه را طی کرده و همین اصل را دنبال کرده و الان به گفته سازمان‌های علمی از نظر اعتبار با دانشنامه بریتانیکا رقابت می‌کند.
شما همین الان در مورد یک موضوع مورد علاقه‌تان دو خط (ترجیحاً با ارائه منبع) در سایت ویکی‌پدیای فارسی ارسال کنید. بعد از چند ماه یک نفر دیگر پیدا می‌شود که سه خط دیگر به آن اضافه می‌کند. بعد از او، فرد دیگری از راه می‌رسد و در مقاله خرابکاری می‌کند، کاربر دیگری خرابکاری‌های او را می‌بیند و نسخه را به حالت قبلی برمی‌گرداند. سه ماه بعد کاربری می‌آید و عکسی که در مورد آن موضوع گرفته بوده به صفحه اضافه می‌کند. فرد دیگری دستور و املاء جمله‌ها را درست می‌کند و به همین روش بعد از چند سال می‌بینید مقاله‌ای ترتیب داده می‌شود مانند مقاله‌های «تبریز» و «دماوند» که نتیجه کار جمعی ده‌ها یا شاید صدها نفر است و تقریباً هر جمله و پاراگرافش با ذکر منبع و مدرک نوشته شده‌است.
البته به خاطر همان موضوع احتمال دستکاری و خرابکاری دائمی در مقالات، بهتر است در کارهای علمی و دانشگاهی هنوز به ویکی‌پدیا به عنوان منبع ارجاع داده نشود. این صحبت در محافل بالای ویکی‌پدیا مطرح شده که در آینده که بیشتر مقاله‌های ویکی‌پدیا شکل نهایی و کامل خود را پیدا کردند شاید صفحه‌ها بعد از بازبینی کامل قفل بشوند و حالت یک دانشنامه معتبر با شکل ثابت را پیدا کنند.
فعلاً ویکی‌پدیا به عنوان یک سکوی اولیه برای دستیابی به لینک‌ها و منابع بعدی به خوبی عمل می‌کند، به خصوص برای جامعه فارسی‌زبان که با محدودیت اطلاعاتی زیادی روبه‌روست.
به نظر من هر زبانی که گویشوران آن نتوانند ویکی‌پدیای خود را گسترش بدهند و تکمیل کنند از قافله زبان‌های دنیای مدرن عقب خواهد ماند. اگر شما به زبانی که در مدرسه به آن تحصیل کرده‌اید نتوانید در همه موضوعات مورد علاقه‌تان چیزی بیابید و بخوانید به‌ناچار سراغ زبان‌های دیگر خواهید رفت و زبان و فرهنگی که دانشنامه‌های جامعی ارائه ندهد به مرور مهجور خواهد شد.
ویکی‌پدیای فارسی چه مشکلاتی در این چند ساله داشته و ساختار مدیریت آن چگونه است؟
مشکلات آن همان مشکلات ویکی‌پدیاهای دیگر، یعنی برخورد عقاید و بالا گرفتن بحث‌های سیاسی، قومی و عقیدتی است. البته ما در ویکی‌پدیای فارسی مشکل خط هم داریم. خطی که فارسی ایران و افغانستان با آن نوشته می‌شود به‌شدت ناقص و به هم ریخته است. مسئله حذف همزه‌ها که امروزه بدون هیچ دلیل خاصی مد روز شده، مسئله نیم‌فاصله‌ها، مسئله تلفظ نام‌های خارجی و چگونگی نوشتن آن‌ها به فارسی، مسئله ارقام لاتین در متون فارسی و مشکلاتی از این دست باعث کند شدن کار ویکی‌پدیای فارسی تا حد بسیار زیادی شده‌است.
در زمینه برخورد و درگیری‌های عقاید و نظرات، البته سازوکار و قوانین ویکی‌پدیا این‌قدر منطقی و مفید است که رعایت آن‌ها توسط کاربران ایرانی ویکی‌پدیا توانسته این مسائل را تا حد زیادی برطرف کند.
در مسیر راه رسیدن به صد هزار مقاله در ویکی‌پدیای فارسی که الان از آن عبور کردیم البته مشکلات مختلف زیادی داشتیم که با بحث و قانونمندی کاربران بیشتر آن‌ها حل شده.
مدیران ویکی‌پدیا به صورت دموکراتیک و با رأی‌گیری در میان کاربران انتخاب می‌شوند. الان در حدود ۱۵ مدیر فعال داریم که به قوانین ویکی‌پدیا به‌خوبی آشنایند. فرق اصلی مدیر در ویکی‌پدیا با بقیه اینست که مدیر می‌تواند دسترسی کاربران خرابکار را قطع کند که البته این هم بر اساس قوانین مشخصی انجام می‌شود.
این مدیران افراد علاقه‌مند و فعالی هستند که وقت بسیاری برای به ثمر رسیدن این پروژه می‌گذارند. ویکی‌نویسان و مدیران ویکی‌پدیا، فرهنگ‌دوستان گمنامی هستند که بدون هیچ مزد و پاداشی سال‌ها از زندگی خود را صرف انتقال علم و دانش به عموم می‌کنند.
نوشتارهای ويکی‌پديا به حدود ۲۶۰ زبان منتشر می شود. ويکی‌پديای انگليسی با بيش از سه ميليون مطلب فعال‌ترين سايت گروه است و ویکی‌پدیای آلمانی در رتبه دوم قرار دارد. ویکی‌پدیای فارسی در رتبه سی‌وسوم و پس از ویکی‌پدیای عربی و عبری قرار گرفته است.
رادیو فردا با مانی پارسا، یکی از مدیران ویکی‌پدیای فارسی، به مناسب گذشتن تعداد مقالات این دانشنامه فارسی از مرز صد هزار گفت‌وگو کرده است.
استقبال از ویکی‌پدیای فارسی در چند سال گذشته را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
استقبال از ویکی‌پدیای فارسی از دسامبر ۲۰۰۳ که کار خود را شروع کرده هم‌چنان سیر صعودی داشته‌است. البته خط این صعود به صورت تصاعدی رشد می‌کند یعنی در دو سال اول آشنایی کاربران با این نسخه از ویکی‌پدیا کم بود و طبعاً با بیشتر شدن تعداد مقالات، تعداد بازدیدکننده هم رو به رشد بوده‌است.
به گزارش سایت الکسا، که ترافیک اینترنتی را ارزیابی می‌کند، ویکی‌پدیای فارسی در سال ۱۳۸۸ نهمین سایت پربازدید در ایران بود. آمارهای بعدی هم نشان می‌دهد که جایگاه ویکی‌پدیای فارسی در میان سایت‌های ایرانی از آن تاریخ هم‌چنان بالاتر رفته‌است.
به‌روز بودن مطالب ویکی‌پدیا از نقاط قوت آن است. هر شخص مهمی که فوت می‌کند یا هر رویداد مهمی که اتفاق می‌افتد کاربران آشنا با ویکی‌نویسی سریعاً به ایجاد و تکمیل دسته‌جمعی مقاله مربوط به آن فرد یا رویداد می‌پردازند و کاربر ایرانی یا افغانی اینترنت که ویژه مرتبطی را گوگل کند به عنوان اولین نتیجه به این دانشنامه می‌رسد.
یکی از موضوعات مهم در مورد ویکی‌پدیا این مسئله بوده که هر شخص می‌تواند به راحتی وارد آن شده و اطلاعاتی را درست یا غلط منتشر کند. چه جوابی به این انتقاد می‌دهید؟
ویکی‌پدیا یک دانشنامه آزاد است، یعنی همه می‌توانند حتی بدون اسم‌نویسی در آن ویرایش کنند و قدرت آن هم در همینست. این آزادی به این معنی است که این دانشنامه می‌تواند از انرژی و کمک همه افراد بشر که به کامپیوتر دسترسی دارند استفاده کند.
وقتی شما ویرایشی در این دانشنامه انجام می‌دهید، تغییراتی که انجام دادید در صفحه‌ای به نام «صفحه تغییرات» ثبت می‌شود. کاربران داوطلب دیگر که همیشه در ویکی‌پدیا حضور دارند ویرایش‌های شما را بررسی می‌کنند. اگر مطالبی که اضافه کرده‌اید کپی از سایت‌ها یا کتاب‌ها نباشد (مسئله نقض حق تکثیر) و با ذکر منابع معتبری اضافه شده باشد این کاربران بازرس (که تعدادشان روز‌به‌روز زیادتر می‌شود) می‌گذارند مطلب شما در دانشنامه بماند. البته کاربران بازرس می‌روند و درستی گزارش شما از منابع را هم بازرسی می‌کنند.
فرض کنید شخص دیگری بعداً جمله شما را تغییر داد. باز هم کاربران پرشمار دیگری حضور دارند و هر ویرایش را کاملاً بررسی می‌کنند و دستکاری‌های بدون منبع و خرابکاری‌ها را خنثی می‌کنند. خنثی کردن ویرایش‌ها هم در ویکی‌پدیا آسان و با یک کلیک قابل انجام است.
فلسفه ویکی‌پدیا از اول این بوده که تعداد آدم‌های درستکار در جهان بیشتر از تعداد خرابکارها است و این مسئله تا این‌جا که به خوبی جواب داده.
به عنوان یک نمونه اگر الان شما به مقاله «جمهوری اسلامی» در ویکی‌پدیای فارسی سر بزنید در آن‌جا نوشته که لیبریا هم جمهوری اسلامی است در حالی که تنها ۲۰ درصد از جمعیت این کشور مسلمان هستند. حالا چگونه می‌شود به ویکی‌پدیا از نظر اعتبار اعتماد کرد؟
در همان صفحه اگر نگاه کنید در بالای صفحه برچسبی زده شده که نوشته «برای اثبات‌پذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است یا منابع ارایه‌شده به‌درستی ارجاع داده نشده‌اند.»
این یعنی این‌که کاربرانی که به این مقاله سر زده‌اند هنوز اثبات‌پذیری محتوای آن را کامل بررسی نکرده‌اند و برای همین هم به آن چنین برچسبی زده‌اند.
این دانشنامه آزاد و همگانی است و این در اصل وظیفه همه ما است تا هر وقت اشتباهی در آن دیدم همان‌جا اصلاح کنیم. شما الان بروید لیبریا را از آن لیست بردارید و منبعی که نشان می‌دهد لیبریا جمهوری اسلامی نیست را در قسمت «خلاصه ویرایش» یا صفحه بحث مقاله ذکر کنید. کاربران دیگر ویرایش شما را خواهند پذیرفت و از همکاری شما استقبال خواهد شد.
ویکی‌پدیا یک پروژه چندین و چند ساله است و قرار است به همین روش همگانی و با اصلاحات جزء به جزء یک مقاله در مورد یک موضوع، طی سال‌ها صیقل بخورد تا به شکل معتبر و درستی برسد. همان‌طور که نسخه انگلیسی ویکی‌پدیا همین راه را طی کرده و همین اصل را دنبال کرده و الان به گفته سازمان‌های علمی از نظر اعتبار با دانشنامه بریتانیکا رقابت می‌کند.
شما همین الان در مورد یک موضوع مورد علاقه‌تان دو خط (ترجیحاً با ارائه منبع) در سایت ویکی‌پدیای فارسی ارسال کنید. بعد از چند ماه یک نفر دیگر پیدا می‌شود که سه خط دیگر به آن اضافه می‌کند. بعد از او، فرد دیگری از راه می‌رسد و در مقاله خرابکاری می‌کند، کاربر دیگری خرابکاری‌های او را می‌بیند و نسخه را به حالت قبلی برمی‌گرداند. سه ماه بعد کاربری می‌آید و عکسی که در مورد آن موضوع گرفته بوده به صفحه اضافه می‌کند. فرد دیگری دستور و املاء جمله‌ها را درست می‌کند و به همین روش بعد از چند سال می‌بینید مقاله‌ای ترتیب داده می‌شود مانند مقاله‌های «تبریز» و «دماوند» که نتیجه کار جمعی ده‌ها یا شاید صدها نفر است و تقریباً هر جمله و پاراگرافش با ذکر منبع و مدرک نوشته شده‌است.
البته به خاطر همان موضوع احتمال دستکاری و خرابکاری دائمی در مقالات، بهتر است در کارهای علمی و دانشگاهی هنوز به ویکی‌پدیا به عنوان منبع ارجاع داده نشود. این صحبت در محافل بالای ویکی‌پدیا مطرح شده که در آینده که بیشتر مقاله‌های ویکی‌پدیا شکل نهایی و کامل خود را پیدا کردند شاید صفحه‌ها بعد از بازبینی کامل قفل بشوند و حالت یک دانشنامه معتبر با شکل ثابت را پیدا کنند.
فعلاً ویکی‌پدیا به عنوان یک سکوی اولیه برای دستیابی به لینک‌ها و منابع بعدی به خوبی عمل می‌کند، به خصوص برای جامعه فارسی‌زبان که با محدودیت اطلاعاتی زیادی روبه‌روست.
به نظر من هر زبانی که گویشوران آن نتوانند ویکی‌پدیای خود را گسترش بدهند و تکمیل کنند از قافله زبان‌های دنیای مدرن عقب خواهد ماند. اگر شما به زبانی که در مدرسه به آن تحصیل کرده‌اید نتوانید در همه موضوعات مورد علاقه‌تان چیزی بیابید و بخوانید به‌ناچار سراغ زبان‌های دیگر خواهید رفت و زبان و فرهنگی که دانشنامه‌های جامعی ارائه ندهد به مرور مهجور خواهد شد.
ویکی‌پدیای فارسی چه مشکلاتی در این چند ساله داشته و ساختار مدیریت آن چگونه است؟
مشکلات آن همان مشکلات ویکی‌پدیاهای دیگر، یعنی برخورد عقاید و بالا گرفتن بحث‌های سیاسی، قومی و عقیدتی است. البته ما در ویکی‌پدیای فارسی مشکل خط هم داریم. خطی که فارسی ایران و افغانستان با آن نوشته می‌شود به‌شدت ناقص و به هم ریخته است. مسئله حذف همزه‌ها که امروزه بدون هیچ دلیل خاصی مد روز شده، مسئله نیم‌فاصله‌ها، مسئله تلفظ نام‌های خارجی و چگونگی نوشتن آن‌ها به فارسی، مسئله ارقام لاتین در متون فارسی و مشکلاتی از این دست باعث کند شدن کار ویکی‌پدیای فارسی تا حد بسیار زیادی شده‌است.
در زمینه برخورد و درگیری‌های عقاید و نظرات، البته سازوکار و قوانین ویکی‌پدیا این‌قدر منطقی و مفید است که رعایت آن‌ها توسط کاربران ایرانی ویکی‌پدیا توانسته این مسائل را تا حد زیادی برطرف کند.
در مسیر راه رسیدن به صد هزار مقاله در ویکی‌پدیای فارسی که الان از آن عبور کردیم البته مشکلات مختلف زیادی داشتیم که با بحث و قانونمندی کاربران بیشتر آن‌ها حل شده.
مدیران ویکی‌پدیا به صورت دموکراتیک و با رأی‌گیری در میان کاربران انتخاب می‌شوند. الان در حدود ۱۵ مدیر فعال داریم که به قوانین ویکی‌پدیا به‌خوبی آشنایند. فرق اصلی مدیر در ویکی‌پدیا با بقیه اینست که مدیر می‌تواند دسترسی کاربران خرابکار را قطع کند که البته این هم بر اساس قوانین مشخصی انجام می‌شود.
این مدیران افراد علاقه‌مند و فعالی هستند که وقت بسیاری برای به ثمر رسیدن این پروژه می‌گذارند. ویکی‌نویسان و مدیران ویکی‌پدیا، فرهنگ‌دوستان گمنامی هستند که بدون هیچ مزد و پاداشی سال‌ها از زندگی خود را صرف انتقال علم و دانش به عموم می‌کنند.
