روز شنبه، ۲۷ دسامبر، سومین دیدار سال جاری رؤسای جمهور آذربایجان و ارمنستان با میانجی‌گری مسکو و در شهر استاراخان روسیه انجام شد و در پایان این دیدار رهبران کشورها بیانیه‌ای در مورد تبادل اسرا و اجساد طرفین مناقشه قره‌باغ کوهستانی امضا کردند.
به غیر از این، نشست آتی سازمان امنیت و همکاری اروپا در اوایل ماه دسامبر با حضور ۵۶ کشور عضو و ۱۲ کشور متفق و همچنین با حضور نمایندگان و رهبران ۶۸ سازمان بین‌المللی در «آستانه» پایتخت قزاقستان که هم اکنون ریاست ادورای سازمان امنیت و همکاری اروپا را بر عهده دارد، برگزار خواهد شد و دوباره برخی مسایل منطقه‌ای، خصوصاً مناقشه قره‌باغ کوهستانی مورد مذاکره قرار خواهد گرفت.
منوچهر متکی، وزیر خارجه ایران، درست یک روز قبل از دیدار آستاراخان، در دیدار از نمایشگاه بین‌المللی مطبوعات که هم اکنون در تهران برگزار می‌شود، بار دیگر بر آمادگی ایران برای میانجی‌گری میان آذربایجان و ارمنستان تأکید کرد؛ اظهاراتی که مقامات طرفین مناقشه هیچ واکنشی به آن ندادند.
از زمستان سال گذشته ایران به دفعات آمادگی میانجی‌گری در حل مناقشه قره‌باغ کوهستانی را اعلام کرده است.
یوگنی ساتانوفسکی، رئیس مرکز تحقیقات روسیه در امور خاورمیانه و رئیس کنگره یهودیان روسیه، در گفت‌وگو با رادیو فردا پیرامون انگیزه ایران برای ورود به مناقشه قره‌باغ و ایفای نقش میانجی‌گری می‌گوید: «من دیدگاه محتاطانه و مشکوکی نسبت به موضع‌گیری‌های ایران نسبت به امور کشورهای شوروی سابق دارم. بی‌پرده بگویم که ایران در اینجا بایستی مشکل لاینحلی را حل کند، مشکلی که قرن‌هاست حل نشده است. چرا که این منطقه در طول تاریخ میان ایران، ترکیه و روسیه همیشه منطقه مورد مناقشه بوده است».
وی می‌گوید، در تئوری می‌شود ترکیه و ایران را به عنوان میانجی وارد معرکه کرد، اما به یاد داشته باشیم که بیش از ۲۰۰ سال است که این اراضی تحت نفوذ روسیه و اتحادیه شوروی بوده است، نه ترکیه و ایران.
ایران قبلاً نیز در دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی در سال ۱۹۹۲ میان آذربایجان و ارمنستان میانجی‌گری کرد و چندین دور مذاکرات میان رئیس جمهور وقت ارمنستان و رئیس دولت موقت آذربایجان انجام شد، چیزی که با اشغال شهر «شوشا» توسط قوای ارمنی درست فردای آخرین دور مذاکرات رهبران عملاً پایان یافت. یعنی، حتی مهر بیانیه تهران خشک نشده بود که شوشا به تصرف ارامنه در آمد و ایران هم عملاً واکنشی نشان نداد یا نتوانست نشان دهد.
آقای ساتانوفسکی می‌گوید: به همین خاطر معلوم نیست که ایران به چه روشی و با کدام پیشنهاد مشخص می‌خواهد مذاکرات رهبران باکو، ایروان و دولت خودخوانده قره‌باغ کوهستانی را با جدیت به پیش ببرد. به گفته وی مسئله مهم‌تر آن است که ما هنوز متوجه نیستیم چرا، چگونه و در چه زمینه‌ای ایران می‌خواهد مذاکرات را آغاز کند.
رئیس مرکز تحقیقات روسیه می‌گوید: ایران به غیر از منافع شخصی خود، منافع دیگری را هم دنبال می‌کند، به طوری که این منافع در راستای منافع رهبران ارمنستان و آذربایجان نیست. برای مثال همه می‌دانیم که رهبران ایران مدت زمان زیادی است که با سرسختی، می‌خواهند دولت آذربایجان را قانع کند که روابط خود با امریکا و اسرائیل را قطع کند و روابط خود را تنها با ایران گسترش یابد.
به گفته وی، ما متوجه هستیم که اینجا منافع ایران عبارت از چیست، اما نمی‌توانیم منافع ایروان و باکو را در عمل به خواسته‌های ایران درک کنیم.
ساتانوفسکی در ادامه تأکید می‌کند که به یاد بیاوریم مناقشه اسرائیل و فلسطین را که همه وارد این مذاکرات شدند و کلاف پیچیده‌تر شد، خصوصاً با حضور ایران . «بیایید قره باغ را هم به مسئله فلسطین دوم تبدیل نکنیم و حل این مسئله را به طرفین دعوا واگذار کنیم. کشورهای دیگر می‌توانند کمک کنند. من از این جهت نگرانم که اگر این مشکل به دست تهران بیفتد، فشارهای مضاعفی اعمال کند. اما نمی‌توانم درک کنم که مثلاً ایران چگونه می‌تواند به باکو فشار وارد کند. این فشار تا به حال هم بوده است و نتیجه‌ای در پی نداشته است و موضوع دوم اینکه نمی‌دانیم تهران می‌خواهد از منافع کدام کشور حمایت کند».
مناقشه بین دو کشور قفقاز جنوبی - ارمنستان و آذربایجان در سال ۱۹۸۸ به علت ادعای ارضی ارمنستان به خاک آذربایجان آغاز شده است. در پی حملات ارمنستان به آذربایجان از سال ۱۹۹۳ بیست درصد از سرزمین‌های متعلق به آذربایجان، یعنی قره‌باغ کوهستانی که اکثریت آن ارمنی‌نشین بودند، همراه با هفت شهر و ناحیه دیگر اطراف آن همچنان تحت اشغال ارتش ارمنستان است.
در سال ۱۹۹۴ طرفین به پیمان آتش‌بس دست یافتند. از آن زمان نیز گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا با ریاست مشترک روسیه، فرانسه و ایالات متحده آمریکا در مسئله حل صلح‌آمیز مناقشه قره‌باغ کوهستانی میانجی‌گری می‌کنند.
هم اکنون مذاکرات ارمنستان و آذربایجان در چهارچوب اصول «مادرید» انجام می‌شود. طبق این اوصول قرار است پنج منطقه از هفت منطقه اشغالی آزاد و نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در اراضی حائل دو کشور مستقر شود. چیزی که ایران را به شدت نگران کرده است.
تا به حال چهار قطعنامه صادر شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد آزادی قره‌باغ کوهستانی و اراضی اشغالی آذربایجان صادر شده است.
به غیر از این، نشست آتی سازمان امنیت و همکاری اروپا در اوایل ماه دسامبر با حضور ۵۶ کشور عضو و ۱۲ کشور متفق و همچنین با حضور نمایندگان و رهبران ۶۸ سازمان بین‌المللی در «آستانه» پایتخت قزاقستان که هم اکنون ریاست ادورای سازمان امنیت و همکاری اروپا را بر عهده دارد، برگزار خواهد شد و دوباره برخی مسایل منطقه‌ای، خصوصاً مناقشه قره‌باغ کوهستانی مورد مذاکره قرار خواهد گرفت.
منوچهر متکی، وزیر خارجه ایران، درست یک روز قبل از دیدار آستاراخان، در دیدار از نمایشگاه بین‌المللی مطبوعات که هم اکنون در تهران برگزار می‌شود، بار دیگر بر آمادگی ایران برای میانجی‌گری میان آذربایجان و ارمنستان تأکید کرد؛ اظهاراتی که مقامات طرفین مناقشه هیچ واکنشی به آن ندادند.
از زمستان سال گذشته ایران به دفعات آمادگی میانجی‌گری در حل مناقشه قره‌باغ کوهستانی را اعلام کرده است.
یوگنی ساتانوفسکی، رئیس مرکز تحقیقات روسیه در امور خاورمیانه و رئیس کنگره یهودیان روسیه، در گفت‌وگو با رادیو فردا پیرامون انگیزه ایران برای ورود به مناقشه قره‌باغ و ایفای نقش میانجی‌گری می‌گوید: «من دیدگاه محتاطانه و مشکوکی نسبت به موضع‌گیری‌های ایران نسبت به امور کشورهای شوروی سابق دارم. بی‌پرده بگویم که ایران در اینجا بایستی مشکل لاینحلی را حل کند، مشکلی که قرن‌هاست حل نشده است. چرا که این منطقه در طول تاریخ میان ایران، ترکیه و روسیه همیشه منطقه مورد مناقشه بوده است».
وی می‌گوید، در تئوری می‌شود ترکیه و ایران را به عنوان میانجی وارد معرکه کرد، اما به یاد داشته باشیم که بیش از ۲۰۰ سال است که این اراضی تحت نفوذ روسیه و اتحادیه شوروی بوده است، نه ترکیه و ایران.
ایران قبلاً نیز در دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی در سال ۱۹۹۲ میان آذربایجان و ارمنستان میانجی‌گری کرد و چندین دور مذاکرات میان رئیس جمهور وقت ارمنستان و رئیس دولت موقت آذربایجان انجام شد، چیزی که با اشغال شهر «شوشا» توسط قوای ارمنی درست فردای آخرین دور مذاکرات رهبران عملاً پایان یافت. یعنی، حتی مهر بیانیه تهران خشک نشده بود که شوشا به تصرف ارامنه در آمد و ایران هم عملاً واکنشی نشان نداد یا نتوانست نشان دهد.
آقای ساتانوفسکی می‌گوید: به همین خاطر معلوم نیست که ایران به چه روشی و با کدام پیشنهاد مشخص می‌خواهد مذاکرات رهبران باکو، ایروان و دولت خودخوانده قره‌باغ کوهستانی را با جدیت به پیش ببرد. به گفته وی مسئله مهم‌تر آن است که ما هنوز متوجه نیستیم چرا، چگونه و در چه زمینه‌ای ایران می‌خواهد مذاکرات را آغاز کند.
رئیس مرکز تحقیقات روسیه می‌گوید: ایران به غیر از منافع شخصی خود، منافع دیگری را هم دنبال می‌کند، به طوری که این منافع در راستای منافع رهبران ارمنستان و آذربایجان نیست. برای مثال همه می‌دانیم که رهبران ایران مدت زمان زیادی است که با سرسختی، می‌خواهند دولت آذربایجان را قانع کند که روابط خود با امریکا و اسرائیل را قطع کند و روابط خود را تنها با ایران گسترش یابد.
به گفته وی، ما متوجه هستیم که اینجا منافع ایران عبارت از چیست، اما نمی‌توانیم منافع ایروان و باکو را در عمل به خواسته‌های ایران درک کنیم.
ساتانوفسکی در ادامه تأکید می‌کند که به یاد بیاوریم مناقشه اسرائیل و فلسطین را که همه وارد این مذاکرات شدند و کلاف پیچیده‌تر شد، خصوصاً با حضور ایران . «بیایید قره باغ را هم به مسئله فلسطین دوم تبدیل نکنیم و حل این مسئله را به طرفین دعوا واگذار کنیم. کشورهای دیگر می‌توانند کمک کنند. من از این جهت نگرانم که اگر این مشکل به دست تهران بیفتد، فشارهای مضاعفی اعمال کند. اما نمی‌توانم درک کنم که مثلاً ایران چگونه می‌تواند به باکو فشار وارد کند. این فشار تا به حال هم بوده است و نتیجه‌ای در پی نداشته است و موضوع دوم اینکه نمی‌دانیم تهران می‌خواهد از منافع کدام کشور حمایت کند».
مناقشه بین دو کشور قفقاز جنوبی - ارمنستان و آذربایجان در سال ۱۹۸۸ به علت ادعای ارضی ارمنستان به خاک آذربایجان آغاز شده است. در پی حملات ارمنستان به آذربایجان از سال ۱۹۹۳ بیست درصد از سرزمین‌های متعلق به آذربایجان، یعنی قره‌باغ کوهستانی که اکثریت آن ارمنی‌نشین بودند، همراه با هفت شهر و ناحیه دیگر اطراف آن همچنان تحت اشغال ارتش ارمنستان است.
در سال ۱۹۹۴ طرفین به پیمان آتش‌بس دست یافتند. از آن زمان نیز گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا با ریاست مشترک روسیه، فرانسه و ایالات متحده آمریکا در مسئله حل صلح‌آمیز مناقشه قره‌باغ کوهستانی میانجی‌گری می‌کنند.
هم اکنون مذاکرات ارمنستان و آذربایجان در چهارچوب اصول «مادرید» انجام می‌شود. طبق این اوصول قرار است پنج منطقه از هفت منطقه اشغالی آزاد و نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در اراضی حائل دو کشور مستقر شود. چیزی که ایران را به شدت نگران کرده است.
تا به حال چهار قطعنامه صادر شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد آزادی قره‌باغ کوهستانی و اراضی اشغالی آذربایجان صادر شده است.
