با صدور اجازه حمل کالا و سوخت مورد نیاز نیروهای ناتو از خاک روسیه به افغانستان، در آستانه تشکیل اجلاس ناتو در بروکسل، مسکو حرکت سیاسی تازه‌ای را آغاز کرد که یکی از هدف‌های عمده آن پیشگیری از گشودن «کریدور سوم» از مسیر شرقی ایران به افغانستان است.
دولت اوباما با نگرش تازه به امنیت منطقه، اولویت جنگ در عراق را کاهش داده و توجه بیشتر را به امنیت افغانستان معطوف کرده است. در این تغییر اولویت، آمریکا خواستار افزایش قدرت مقابله نظامی با طالبان و همچنین مشارکت بیشتر کشورهای عضو ناتو در جنگ است.
طبیعتاً افزایش عملیات نظامی در افغانستان، افزایش تدارکات نظامی را نیز اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. حال آنکه محدودیت‌های تدارکاتی ناتو، به دلیل افزایش عملیات تروریستی در درون پاکستان، طی ماه‌های اخیر افزایش یافته است.
مسیر اصلی تأمین کالاهای مورد نیاز ناتو راه خیبر است که بندر کراچی را به ایالت سرحد در جنوب شرقی پاکستان، وآنگاه با عبور از گذرگاه مرزی تورخم در جنوب افغانستان، به کابل وصل می‌کند. با تشدید حملات جوانان پاکستانی و گروه‌های طالبان به کاروان‌های حمل کالای ناتو بخصوص در اطراف پیشاور، این مسیر اینک از سوی پاکستان مسدود شده است.
به دنبال تشدید نا آرامی در درون پاکستان، و افزایش دشواری‌های مربوط به تأمین کالاهای تدارکاتی نیروهای ناتو در افغانستان، از جمله سوخت‌رسانی برای نیروهای رزمی اتحادیه آتلانتیک، استفاده از مسیرهای دیگر تأمین خدمات تدارکاتی ناتو مورد توجه قرار گرفت.
کریدور دوم که در گذشته نیز مورد استفاده نیروهای آمریکایی قرار بوده، در شمال افغانستان و در مسیر کشورهای آسیای مرکزی قرار دارد. دولت آمریکا در گذشته موفق به در اختیار گرفتن دو پایگاه در ازبکستان و قرقیزستان شده بود. تدریجاً با اعمال نفوذ روسیه استفاده از این دو پایگاه برای آمریکا دشوار شد. چند هفته قبل و پیش از اعلام توافق تازه برای حمل کالاهای مورد نیاز ناتو از راه روسیه، قرقیزستان اعلام کرده بود که پایگاه آمریکایی ماناس را تعطیل خواهد کرد.
برای استفاده از کریدور شمالی، کشورهای اوکراین، روسیه، قزاقستان و ازبکستان در مسیر ترانزیت به افغانستان قرار می‌گیرند. با استفاده از منطقه‌ای از این کریدور، سوخت تولید شده در پالایشگاه‌های آذربایجان و ترکمنستان از نیز به افغانستان حمل خواهد شد.
مسیر سوم که می‌تواند تنوع مسیرهای موجود ترانزیت و در نتیجه امنیت حمل کالاهای مورد نیاز ناتو برای ادامه و توسعه جنگ در افغانستان را افزایش دهد، خاک ایران است. امتیاز دیگر این مسیر علاوه بر امنیت بیشتر، ظرفیت ایران برای تأمین سوخت مورد نیاز نیروهای ناتو است.
ایران بجز در اختیار داشتن امکانات فراوان حمل انرژی در مسیر شرقی، تولیدکننده بزرگ نفت است و از طریق افزایش سریع ظرفیت پالایشگاه‌های خود می‌تواند به تأمین‌کننده مستقیم مواد سوختی نیروهای ناتو در افغانستان تبدیل شود.
با توجه به ظرفیت‌های استثنایی ایران در این زمینه، فرمانده ارشد و همچنین دبیرکل ناتو طی هفته‌های اخیر مراتب علاقه‌مندی خود را برای بررسی امکانات همکاری با ایران در جنگ افغانستان را آشکار ساختند.
در صورت ادامه مسدود ماندن مسیر خیبر در پاکستان و همزمان، ادامه دشواری‌هایی که روسیه در راه استفاده ازمسیر آسیای مرکزی به افغانستان فراهم ساخته بود، ایران می‌توانست به عنوان تنها مسیر موجود برای تأمین کالاهای تدارکاتی مورد نیاز ناتو، نقش عمده‌ای ایفا کند. در این صورت، شاید آمریکا نیز خود را ناگزیر از داخل شدن در تو افق‌های عمده‌تری با تهران و در نتیجه اجبار پرداختن هزینه‌های آن می‌دید.
حال آنکه اعلام توافق فوری روسیه برای همکاری با ناتو در جنگ افغانستان و صدور اجازه استفاده از راه‌آهن برای حمل کالا از خاک روسیه به آسیای مرکزی و سپس افغانستان، فوریت استفاده از مسیر ترانزیت ایران را تا حدود زیادی کاهش خواهد داد.
امور افغانستان برای روسیه دارای اهمیت استراتژیکی عمده‌ای است. همین اهمیت در زمان استقرار اتحاد شوروی، موجب اشغال نظامی افغانستان از سوی ارتش سرخ شده بود. از نگاه روسیه، افغانستان و جنبش طالبان می‌توانند در ناامن ساختن جمهوری‌های مسلمان‌نشین آسیای مرکزی بسیار مؤثر واقع شوند.
افغانستان همچنین می‌تواند به عنوان مسیر حمل مواد مخدر و کالاهای قاچاق به روسیه نیز مورد استفاده قرار گیرد. دست داشتن روسیه در کنترل امنیت افغانستان، کنترل منابع انرژی آسیای مرکزی، به خصوص گاز ازبکستان و ترکمنستان را نیز برای مسکو آسان‌تر می‌سازد.
به منظور تحقق این هدف‌ها، طبیعتاً مسکو مایل به همکاری با ناتو و آمریکا در افغانستان است ولی گسترش نفوذ آمریکا را در منطقه نیز نمی‌پسندد. به این دلیل دست یافتن به یک ترکیب همکاری امنیتی خاص با ناتو و آمریکا که در آن منافع کامل روسیه و نفوذ منطقه‌ای آن کشور تأمین شود، هدف عمده آن کشور به شمار می‌رود.
ایران در راه دست یافتن به این هدف یک رقیب محلی برای روسیه بشمار می‌رود که در نتیجه حضور خود می‌تواند بهای همکاری ناتو روسیه را کاهش دهد.
اعلام آمادگی مسکو برای همکاری در حمل کالاهای مورد نیاز ناتو قبل از جدی‌تر شدن امکان استفاده از راه ترانزیتی ایران، قدم اول در راهی است که به طور می‌توانند ایران را از امکانات حضور فعال‌تر در مناطق شرقی خود و ایفای نقش عمده‌ای در امنیت منطقه محروم سازد.
دولت اوباما با نگرش تازه به امنیت منطقه، اولویت جنگ در عراق را کاهش داده و توجه بیشتر را به امنیت افغانستان معطوف کرده است. در این تغییر اولویت، آمریکا خواستار افزایش قدرت مقابله نظامی با طالبان و همچنین مشارکت بیشتر کشورهای عضو ناتو در جنگ است.
طبیعتاً افزایش عملیات نظامی در افغانستان، افزایش تدارکات نظامی را نیز اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. حال آنکه محدودیت‌های تدارکاتی ناتو، به دلیل افزایش عملیات تروریستی در درون پاکستان، طی ماه‌های اخیر افزایش یافته است.
مسیر اصلی تأمین کالاهای مورد نیاز ناتو راه خیبر است که بندر کراچی را به ایالت سرحد در جنوب شرقی پاکستان، وآنگاه با عبور از گذرگاه مرزی تورخم در جنوب افغانستان، به کابل وصل می‌کند. با تشدید حملات جوانان پاکستانی و گروه‌های طالبان به کاروان‌های حمل کالای ناتو بخصوص در اطراف پیشاور، این مسیر اینک از سوی پاکستان مسدود شده است.
به دنبال تشدید نا آرامی در درون پاکستان، و افزایش دشواری‌های مربوط به تأمین کالاهای تدارکاتی نیروهای ناتو در افغانستان، از جمله سوخت‌رسانی برای نیروهای رزمی اتحادیه آتلانتیک، استفاده از مسیرهای دیگر تأمین خدمات تدارکاتی ناتو مورد توجه قرار گرفت.
کریدور دوم که در گذشته نیز مورد استفاده نیروهای آمریکایی قرار بوده، در شمال افغانستان و در مسیر کشورهای آسیای مرکزی قرار دارد. دولت آمریکا در گذشته موفق به در اختیار گرفتن دو پایگاه در ازبکستان و قرقیزستان شده بود. تدریجاً با اعمال نفوذ روسیه استفاده از این دو پایگاه برای آمریکا دشوار شد. چند هفته قبل و پیش از اعلام توافق تازه برای حمل کالاهای مورد نیاز ناتو از راه روسیه، قرقیزستان اعلام کرده بود که پایگاه آمریکایی ماناس را تعطیل خواهد کرد.
برای استفاده از کریدور شمالی، کشورهای اوکراین، روسیه، قزاقستان و ازبکستان در مسیر ترانزیت به افغانستان قرار می‌گیرند. با استفاده از منطقه‌ای از این کریدور، سوخت تولید شده در پالایشگاه‌های آذربایجان و ترکمنستان از نیز به افغانستان حمل خواهد شد.
مسیر سوم که می‌تواند تنوع مسیرهای موجود ترانزیت و در نتیجه امنیت حمل کالاهای مورد نیاز ناتو برای ادامه و توسعه جنگ در افغانستان را افزایش دهد، خاک ایران است. امتیاز دیگر این مسیر علاوه بر امنیت بیشتر، ظرفیت ایران برای تأمین سوخت مورد نیاز نیروهای ناتو است.
ایران بجز در اختیار داشتن امکانات فراوان حمل انرژی در مسیر شرقی، تولیدکننده بزرگ نفت است و از طریق افزایش سریع ظرفیت پالایشگاه‌های خود می‌تواند به تأمین‌کننده مستقیم مواد سوختی نیروهای ناتو در افغانستان تبدیل شود.
با توجه به ظرفیت‌های استثنایی ایران در این زمینه، فرمانده ارشد و همچنین دبیرکل ناتو طی هفته‌های اخیر مراتب علاقه‌مندی خود را برای بررسی امکانات همکاری با ایران در جنگ افغانستان را آشکار ساختند.
در صورت ادامه مسدود ماندن مسیر خیبر در پاکستان و همزمان، ادامه دشواری‌هایی که روسیه در راه استفاده ازمسیر آسیای مرکزی به افغانستان فراهم ساخته بود، ایران می‌توانست به عنوان تنها مسیر موجود برای تأمین کالاهای تدارکاتی مورد نیاز ناتو، نقش عمده‌ای ایفا کند. در این صورت، شاید آمریکا نیز خود را ناگزیر از داخل شدن در تو افق‌های عمده‌تری با تهران و در نتیجه اجبار پرداختن هزینه‌های آن می‌دید.
حال آنکه اعلام توافق فوری روسیه برای همکاری با ناتو در جنگ افغانستان و صدور اجازه استفاده از راه‌آهن برای حمل کالا از خاک روسیه به آسیای مرکزی و سپس افغانستان، فوریت استفاده از مسیر ترانزیت ایران را تا حدود زیادی کاهش خواهد داد.
امور افغانستان برای روسیه دارای اهمیت استراتژیکی عمده‌ای است. همین اهمیت در زمان استقرار اتحاد شوروی، موجب اشغال نظامی افغانستان از سوی ارتش سرخ شده بود. از نگاه روسیه، افغانستان و جنبش طالبان می‌توانند در ناامن ساختن جمهوری‌های مسلمان‌نشین آسیای مرکزی بسیار مؤثر واقع شوند.
افغانستان همچنین می‌تواند به عنوان مسیر حمل مواد مخدر و کالاهای قاچاق به روسیه نیز مورد استفاده قرار گیرد. دست داشتن روسیه در کنترل امنیت افغانستان، کنترل منابع انرژی آسیای مرکزی، به خصوص گاز ازبکستان و ترکمنستان را نیز برای مسکو آسان‌تر می‌سازد.
به منظور تحقق این هدف‌ها، طبیعتاً مسکو مایل به همکاری با ناتو و آمریکا در افغانستان است ولی گسترش نفوذ آمریکا را در منطقه نیز نمی‌پسندد. به این دلیل دست یافتن به یک ترکیب همکاری امنیتی خاص با ناتو و آمریکا که در آن منافع کامل روسیه و نفوذ منطقه‌ای آن کشور تأمین شود، هدف عمده آن کشور به شمار می‌رود.
ایران در راه دست یافتن به این هدف یک رقیب محلی برای روسیه بشمار می‌رود که در نتیجه حضور خود می‌تواند بهای همکاری ناتو روسیه را کاهش دهد.
اعلام آمادگی مسکو برای همکاری در حمل کالاهای مورد نیاز ناتو قبل از جدی‌تر شدن امکان استفاده از راه ترانزیتی ایران، قدم اول در راهی است که به طور می‌توانند ایران را از امکانات حضور فعال‌تر در مناطق شرقی خود و ایفای نقش عمده‌ای در امنیت منطقه محروم سازد.
