از نفس افتادن تولید ایران
طی چند سال گذشته، منابع کارشناسی ایرانی و بین‌المللی بارها بر فرسایش چشمگیر میدان‌های نفتی ایران به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری تأکید کرده و از روند رو به کاهش توان صادراتی کشور سخن گفته‌اند.
به بیان دیگر هشدار مرکز پژوهش‌های مجلس تازگی ندارد، ولی به دلیل آنکه از سوی بازوی تحقیقاتی دستگاه مقننه جمهوری اسلامی مطرح شده و بافتار کارشناسی و علمی دارد، در فضای کنونی سیاست داخلی و بین‌المللی کشور اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود می‌گوید که در حال حاضر ایران هر روز حدود چهار میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که تقریبا دو میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه آن صادر می‌شود تا با درآمدهای ارزی آن، هزینه بخش بسیار مهمی از بودجه و واردات کشور تأمین شود.
همین منبع می‌افزاید: «صادرات نفت ایران نتیجه تولید منهای مصرف داخلی است، در حالی که تولید نفت در ایران در نتیجه افت تولید مخازن به تدریج کاهش می‌یابد. افت تولید مخازن نفتی ایران در حال حاضر حدود هشت درصد است. این افت به دلیل عدم برداشت صیانتی و همچنین سهل‌انگاری در تزریق به موقع و به میزان مورد نیاز گاز و آب در مخازن نفتی، از میانگین جهانی بیشتر است».
همزمان با افت تولید، مصرف داخلی نفت در ایران نیز رو به افزایش می‌رود: «تقاضای داخلی برای مصرف نفت خام در ایران به طور میانگین در حدود پنج درصد در سال افزوده می‌شود. این افزایش پنج درصدی تقاضا، دو در صد از نفت خام ایران را شامل می‌شود. با فرض ثابت بودن تولید نفت، از مجموع هشت درصد کاهش تولید و همچنین دو در صد افزایش تقاضا در می‌یابیم که سالانه معادل ده درصد از میزان نفت خام ایران(برای صادرات) کاهش می‌یابد».
از نفس افتادن توان تولید نفت ایران همزمان با افزایش مصرف، صادرات نفتی ایران را هر سال ۱۰ درصد کاهش می‌دهد و جبران این کاهش، نیاز به سرمایه‌گذاری جدی و اساسی دارد: «برای جبران کسری صادرات ایران، باید با توسعه میادین و برداشت صیانتی از میادین در حال بهره‌برداری، سالانه ۱۰ درصد به تولید نفت کشور اضافه شود».
ولی دستیابی به این هدف، در شرایط کنونی کشور، کار آسانی نیست. مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: «عدم توفیق در کشف میادین جدید و همچنین پیرتر شدن میادین نفتی اکتشاف شده در سال‌های قبل، وضعیت تولید نفت خام را در شرایط ویژه‌ای قرار داده است.»
سه سناریو
مرکز پژوهش‌های مجلس با تکیه بر محاسبات کارشناسی برنامه پنجساله چهارم می‌گوید که اگر ایران بخواهد صادراتش را در سطح کنونی (حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز) ثابت نگهدارد، باید سالانه چهار میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار در میدان‌های نفت و گاز خود سرمایه‌گذاری کند که ۷۰ درصد آن، معادل بیش از سه میلیارد دلار، باید از خارج تأمین شود.
همین منبع، با تکیه بر تجربه چند سال گذشته، می‌افزاید که با توجه به رشد منفی سرمایه‌گذاری خارجی در بخش نفت و گاز طی سال‌های اخیر، بعید به نظر می‌رسد بتوان سرمایه مورد نیاز برای توسعه میادین در سال‌های پیش رو را تأمین کرد، «زیرا این مهم نیازمند جذب سرمایه‌گذاری خارجی بیشتر است که با وضع موجود امکان‌پذیر نیست».
مرکز پژوهش‌های مجلس در تحلیل خود سه سناریو را پیش می‌کشد:
در سناریوی بدبینانه، فرض بر این است که ایران هیچ سرمایه‌ای در حوزه توسعه صیانت از مخازن جذب نکند و افزایش مصرف داخلی هم روند رو به رشد خود را ادامه دهد. در این صورت صادرات نفتی ایران تا سال ۱۳۹۶ خورشیدی، هشت سال دیگر، به صفر خواهد رسید و ایران مجبور خواهد شد بخشی از نفت مورد نیازش را از خارج وارد کند.
در سناریوی بینابین یا «پایه»، فرض بر این است که ایران بتواند نیمی از کاهش صادرات خود را جبران کند. در این صورت تا سال ۱۳۰۴ خورشیدی (۱۶سال دیگر)، صادرات ایران از دو میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه کنونی به صفر خواهد رسید.
و سر انجام سناریوی خوشبینانه بر این فرض متکی است که ایران بتواند هر سال چهار میلیارد و ۵۰۰ میلیون سرمایه مورد نیاز صنایع نفت و گاز خود را تأمین کند. در این صورت صادرات نفتی ایران در سطح کنونی حفظ خواهد شد، ولی وزنه این کشور در مقایسه با دیگر صادرکنندگان اوپک به کمتر از نصف امروز کاهش خواهد یافت.
مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید که حتی در صورت تحقق یافتن سناریوی سوم، سهم ایران در سبد نفتی سازمان «اوپک»، که دو سال پیش ۱۲.۶ درصد بود، تا سال ۲۰۳۰ میلادی به ۵.۷ در صد کاهش خواهد کرد «و این امر منجر به افت تأثیرگذاری ایران در معادلات منطقه‌ای و جهانی خواهد شد».
