گرافیک هنر دم دست جنبشهای اجتماعی و انقلابی است. اعلامیهها، پوسترها، تراکتها و پارچه نویسیها عمدتا با طرحهای گرافیکی تزیین میشوند تا هم پیام جنبش را به سرعت انتقال دهند و هم افراد را به تحرک دعوت کنند. در تظاهرات جنبش سبز چه در داخل و چه در خارج کشور آثار گرافیکی بیشماری از هنرمندان گمنام به چشم میخورد. همچنین انبوهی از این آثار در فضای مجازی بالاخص پیش از هر تظاهرات عرضه شدند.
پوستر
پوستر یکی از شایعترین آثار هنری جنبش سبز بوده است. نشانهها و نمادهای این جنبش که در پوسترها بازتاب یافتهاند با دیگر جنبشهای دوران اخیر در ایران متفاوتند. این نمادها عمدتا صلحجویانه و مهرورزانهاند. پوسترهای انقلاب ۱۳۵۷ پر بودند از مشت و خون و اسلحه، اما پوسترهای جنبش سبز مثل خود جنبش، خشونت ستیزند مثل علامت وی به نشانه پیروزی اما به رنگ سبز که با دو انگشت نمایش داده میشود.
پوسترها غیر از به تصویر کشیدن وقایع و جانباختگان به یاد آوری زندانیان سیاسی نیز پرداختهاند. در مجموعهای از این پوسترها که در سایت یولداش منتشر شد فعالان سیاسی زندانی و رنجهای آنان مورد توجه قرار گرفتند. در دو پوستر مربوط به تاجزاده و لیلاز مبهم شدن چهرههای این دو نمایانگر غیبت آنها از صحنه سیاسی است. اما چهره محمد ملکی رنگ آمیزی شده است تا حیات را در سیمای این پیرمرد مبارز یادآوری کند.
بخشی از پوسترها جنبه تشویقی برای حضور مردم در تجمعات و راه پیماییهای اعتراضی داشتهاند. روزهای قدس، ۱۳ آبان و ۱۶ آذر، ۲۲ بهمن و عاشورا چند نمونه از این مناسبتها هستند که برای آنها دهها پوستر اینترنتی طراحی شد.
پوسترهایی که از مردم میخواهند محصولات شرکتهای آگهی دهنده به سازمان صدا سیما، شرکتهای متعلق به سپاه و کودتاگران و شرکت های خارجی ارائه دهنده خدمات به حکومت را تحریم کنند بیشمار بودند.
شرکت نوکیا و زیمنس نیز که طی سرمایهگذاری مشترک به فروش «سیستم شنود تلفنهای همراه» به دولت ایران اقدام کرده بودند، سوژه برخی پوسترها قرار گرفتند. خبر این موضوع در روزنامه وال استریت جورنال اعلام شد. بر روی یک پوستر آمده است:«زندگی بدون نوکیا زیمنس زیباست.»
ندا آقا سلطان که در جریان اعتراضهای خیابانی توسط شبه نظامیان بسیجی کشته و به نماد جنبش اعتراضی مردم ایران تبدیل شد، سوژه بسیاری از طرحها و پوسترهای پس از انتخابات بوده است. یکی از پوسترها ندا را خطاب کرده و از حس آزادی وی پس از مرگ میپرسد و به این ترتیب بر زندانی بودن یک ملت دلالت میکند.
یکی دیگر از پوسترهای جنبش سبز شمول این جنبش بر طیفهای مختلف سیاسی را نشان میدهد که در جنبش سبز به یکدیگر رسیده و پیوسته شدهاند (رنگ سبزی که همه با آن خواهند نوشت). پوستر دیگر با استفاده از علامت @ این پیام را انتقال میدهد که در فقدان رسانههای آزاد هر یک از شهروندان خبرنگار خواهند بود و اخبار مربوط به جنبش را در دنیای مجازی انتقال خواهند داد.
پوسترهای جنبش سبز حتی بر روی تمبر نیز ظاهر شدند. تمبرهای زیر در هلند منتشر شدند.
نقاشی
تابلوهای نقاشی با مضامین مربوط به جنبش نیز در اجتماعهای اعتراضی و راهپیماییها بالاخص در خارج کشور کشیده و به معرض نمایش گذاشته شدند. تنها در اعتصاب غذای نیویورک سه تابلوی بزرگ نقاشی کشیده شده و برای تامین هزینههای برنامه اعتصاب غذا به فروش رسیدند. نقاشیهای نقاشان داخل کشور نیز بدون ذکر نام در برخی سایتها گذاشته شدند.
قاطعیت جنبش سبز در مقابل دروغگویی حکومت در یکی از نقاشیهای مربوط به جنبش منعکس شده است. موسوی در این اثر که مناظره تلویزیونی میان او و محمود احمدینژاد را ترسیم میکند، احمد نژاد را وادار به سکوت میکند. (اثر بزرگمهر حسین پور)
در آثار نقاشانی که جنبش سبز را به تصویر میکشند از رنگ سبز به عنوان رنگ امید و رنگ آینده استفاده شده است. در تابلوهایی که ليدا شرافتمند، شاعر و نقاش ايرانى مقیم پاریس آن را کشیده جوانان ایرانی به سوی آینده گام بر میدارند و زنان و مردان به تساوی آزادی خود را رقم میزنند.
علاوه بر رنگ سبز، نمادهای جنبش مثل پرنده (بیانگر آرزوی آزادی)، دو انگشت باز (به علامت پیروزی محتوم) و انبوهی از پدیدههای سبز (به معنی ما بیشماریم) در این نقاشیها به چشم می خورد. داود منطق سبزها را به صورت برگهای سبز در هم تنیده تصویر کرده است.
آثار هنرمندان خارجی
ایرانیان در خلق آثار هنری مربوط به جنبش سبز تنها نبودند. در دوره پس از انتخابات دهها اثر گرافیکی (مثل پوستر)، کاریکاتور، کارتون و نقاشی از سوی هنرمندان خارجی انتشار یافت. مضامین آنها بسیار شبیه مضامین آثار هنرمندان ایرانی است، مثل پرسش از سرنوشت آراء، نقش اینترنت، تلفن همراه و سایتهای اجتماعی مثل توییتر. رنگ سبز به عنوان نماد جنبش به وضوح در این آثار به چشم میخورد. مقایسه این آثار با هنرمندان گرافیست ایرانی قابل رقابت بودن هنرمندان ایرانی و خارجی را در این حوزه نمایانگر میسازد.
رمان گرافیکی
مقوله دیگری که در داستاننویسی نوین ایرانی قابل توجه است رمان گرافیکی در دنیای مجازی است. «بهشت زهرا» نام یک پایگاه اینترنتی است که درآن داستان جستوجو برای یافتن مهدی، یکی از معترضانِ جوان حوادث بعد از انتخاب مجدد و بحث برانگیز محمود احمدینژاد نقل میشود.
مهدی در زندانهای ایران ناپدید شده است و خوانندگان شاهد تلاشهای مادر و برادرش هستند که برای یافتن او به هر کاری دست میزنند. سه هنرمند ایرانی، عرب و یهودی هر چند روز یک بار قسمتی از داستان جوانی ایرانی را که بعد از اعتراضات به نتیجه انتخابات دستگیر شده، روی پایگاه اینترنتی «بهشت زهرا» قرار میدادند. «امیر» نویسنده داستان و فعال حقوق بشر ایرانی-آمریکایی است که در کارنامه کاریاش روزنامهنگاری و مستند سازی هم وجود دارد. خلیل طراح و گرافیست چند رسانه ای، مجسمهساز و طراح سرامیک است. هر دوی آنها ترجیح دادهاند به دلایل سیاسی از اسمهای خانوادگیشان استفاده نکنند. پایگاه اینترنتی «بهشت زهرا» بر روی اینترنت به هفت زبان فارسی، انگلیسی، عربی، فرانسه، ایتالیایی، اسپانیایی و هلندی وجود دارد. (مردمک، ۷ اسفند ۱۳۸۸)
نمونه دیگر رمان گرافیکی«پرسپولیس ۲» است که توسط گروهی از گرافیستها با الهام از پرسپولیس مرجان ساتراپی خلق شده است. این اثر به زبان انگلیسی حوادث پیش و پس از انتخابات را تا قتل ندا به تصویر میکشد. سبک کار نیز بسیار شبیه به پرسپولیس ساتراپی است.
پیکرهسازی
مجسمه یا پیکره به اشغال فضای عمومی نیاز دارد و همین امر عاملی محدود کننده برای هنرمندانی است که در جامعه خود نقش معترض را دارند و به همین دلیل نمیتوانند آثار خود را به معرض نمایش بگذارند. در خارج از کشور نیز گرفتن فضای عمومی توسط هنرمندان ایرانی دشوار و پر هزینه است. اما هنر جنبش سبز دست از این حوزه نیز برنکشیده است. در روز ۱۶ آذر در لس آنجلس، یک هنرمند ایرانی با استفاده از تعدادی کفش به رنگ سبز، صحنه تظاهرات سبزها را بر کف خیابان محل تجمع بازسازی کرد.
پوستر
پوستر یکی از شایعترین آثار هنری جنبش سبز بوده است. نشانهها و نمادهای این جنبش که در پوسترها بازتاب یافتهاند با دیگر جنبشهای دوران اخیر در ایران متفاوتند. این نمادها عمدتا صلحجویانه و مهرورزانهاند. پوسترهای انقلاب ۱۳۵۷ پر بودند از مشت و خون و اسلحه، اما پوسترهای جنبش سبز مثل خود جنبش، خشونت ستیزند مثل علامت وی به نشانه پیروزی اما به رنگ سبز که با دو انگشت نمایش داده میشود.
پوسترها غیر از به تصویر کشیدن وقایع و جانباختگان به یاد آوری زندانیان سیاسی نیز پرداختهاند. در مجموعهای از این پوسترها که در سایت یولداش منتشر شد فعالان سیاسی زندانی و رنجهای آنان مورد توجه قرار گرفتند. در دو پوستر مربوط به تاجزاده و لیلاز مبهم شدن چهرههای این دو نمایانگر غیبت آنها از صحنه سیاسی است. اما چهره محمد ملکی رنگ آمیزی شده است تا حیات را در سیمای این پیرمرد مبارز یادآوری کند.
بخشی از پوسترها جنبه تشویقی برای حضور مردم در تجمعات و راه پیماییهای اعتراضی داشتهاند. روزهای قدس، ۱۳ آبان و ۱۶ آذر، ۲۲ بهمن و عاشورا چند نمونه از این مناسبتها هستند که برای آنها دهها پوستر اینترنتی طراحی شد.
پوسترهایی که از مردم میخواهند محصولات شرکتهای آگهی دهنده به سازمان صدا سیما، شرکتهای متعلق به سپاه و کودتاگران و شرکت های خارجی ارائه دهنده خدمات به حکومت را تحریم کنند بیشمار بودند.
شرکت نوکیا و زیمنس نیز که طی سرمایهگذاری مشترک به فروش «سیستم شنود تلفنهای همراه» به دولت ایران اقدام کرده بودند، سوژه برخی پوسترها قرار گرفتند. خبر این موضوع در روزنامه وال استریت جورنال اعلام شد. بر روی یک پوستر آمده است:«زندگی بدون نوکیا زیمنس زیباست.»
ندا آقا سلطان که در جریان اعتراضهای خیابانی توسط شبه نظامیان بسیجی کشته و به نماد جنبش اعتراضی مردم ایران تبدیل شد، سوژه بسیاری از طرحها و پوسترهای پس از انتخابات بوده است. یکی از پوسترها ندا را خطاب کرده و از حس آزادی وی پس از مرگ میپرسد و به این ترتیب بر زندانی بودن یک ملت دلالت میکند.
یکی دیگر از پوسترهای جنبش سبز شمول این جنبش بر طیفهای مختلف سیاسی را نشان میدهد که در جنبش سبز به یکدیگر رسیده و پیوسته شدهاند (رنگ سبزی که همه با آن خواهند نوشت). پوستر دیگر با استفاده از علامت @ این پیام را انتقال میدهد که در فقدان رسانههای آزاد هر یک از شهروندان خبرنگار خواهند بود و اخبار مربوط به جنبش را در دنیای مجازی انتقال خواهند داد.
پوسترهای جنبش سبز حتی بر روی تمبر نیز ظاهر شدند. تمبرهای زیر در هلند منتشر شدند.
نقاشی
تابلوهای نقاشی با مضامین مربوط به جنبش نیز در اجتماعهای اعتراضی و راهپیماییها بالاخص در خارج کشور کشیده و به معرض نمایش گذاشته شدند. تنها در اعتصاب غذای نیویورک سه تابلوی بزرگ نقاشی کشیده شده و برای تامین هزینههای برنامه اعتصاب غذا به فروش رسیدند. نقاشیهای نقاشان داخل کشور نیز بدون ذکر نام در برخی سایتها گذاشته شدند.
قاطعیت جنبش سبز در مقابل دروغگویی حکومت در یکی از نقاشیهای مربوط به جنبش منعکس شده است. موسوی در این اثر که مناظره تلویزیونی میان او و محمود احمدینژاد را ترسیم میکند، احمد نژاد را وادار به سکوت میکند. (اثر بزرگمهر حسین پور)
در آثار نقاشانی که جنبش سبز را به تصویر میکشند از رنگ سبز به عنوان رنگ امید و رنگ آینده استفاده شده است. در تابلوهایی که ليدا شرافتمند، شاعر و نقاش ايرانى مقیم پاریس آن را کشیده جوانان ایرانی به سوی آینده گام بر میدارند و زنان و مردان به تساوی آزادی خود را رقم میزنند.
علاوه بر رنگ سبز، نمادهای جنبش مثل پرنده (بیانگر آرزوی آزادی)، دو انگشت باز (به علامت پیروزی محتوم) و انبوهی از پدیدههای سبز (به معنی ما بیشماریم) در این نقاشیها به چشم می خورد. داود منطق سبزها را به صورت برگهای سبز در هم تنیده تصویر کرده است.
آثار هنرمندان خارجی
ایرانیان در خلق آثار هنری مربوط به جنبش سبز تنها نبودند. در دوره پس از انتخابات دهها اثر گرافیکی (مثل پوستر)، کاریکاتور، کارتون و نقاشی از سوی هنرمندان خارجی انتشار یافت. مضامین آنها بسیار شبیه مضامین آثار هنرمندان ایرانی است، مثل پرسش از سرنوشت آراء، نقش اینترنت، تلفن همراه و سایتهای اجتماعی مثل توییتر. رنگ سبز به عنوان نماد جنبش به وضوح در این آثار به چشم میخورد. مقایسه این آثار با هنرمندان گرافیست ایرانی قابل رقابت بودن هنرمندان ایرانی و خارجی را در این حوزه نمایانگر میسازد.
رمان گرافیکی
مقوله دیگری که در داستاننویسی نوین ایرانی قابل توجه است رمان گرافیکی در دنیای مجازی است. «بهشت زهرا» نام یک پایگاه اینترنتی است که درآن داستان جستوجو برای یافتن مهدی، یکی از معترضانِ جوان حوادث بعد از انتخاب مجدد و بحث برانگیز محمود احمدینژاد نقل میشود.
مهدی در زندانهای ایران ناپدید شده است و خوانندگان شاهد تلاشهای مادر و برادرش هستند که برای یافتن او به هر کاری دست میزنند. سه هنرمند ایرانی، عرب و یهودی هر چند روز یک بار قسمتی از داستان جوانی ایرانی را که بعد از اعتراضات به نتیجه انتخابات دستگیر شده، روی پایگاه اینترنتی «بهشت زهرا» قرار میدادند. «امیر» نویسنده داستان و فعال حقوق بشر ایرانی-آمریکایی است که در کارنامه کاریاش روزنامهنگاری و مستند سازی هم وجود دارد. خلیل طراح و گرافیست چند رسانه ای، مجسمهساز و طراح سرامیک است. هر دوی آنها ترجیح دادهاند به دلایل سیاسی از اسمهای خانوادگیشان استفاده نکنند. پایگاه اینترنتی «بهشت زهرا» بر روی اینترنت به هفت زبان فارسی، انگلیسی، عربی، فرانسه، ایتالیایی، اسپانیایی و هلندی وجود دارد. (مردمک، ۷ اسفند ۱۳۸۸)
نمونه دیگر رمان گرافیکی«پرسپولیس ۲» است که توسط گروهی از گرافیستها با الهام از پرسپولیس مرجان ساتراپی خلق شده است. این اثر به زبان انگلیسی حوادث پیش و پس از انتخابات را تا قتل ندا به تصویر میکشد. سبک کار نیز بسیار شبیه به پرسپولیس ساتراپی است.
پیکرهسازی
مجسمه یا پیکره به اشغال فضای عمومی نیاز دارد و همین امر عاملی محدود کننده برای هنرمندانی است که در جامعه خود نقش معترض را دارند و به همین دلیل نمیتوانند آثار خود را به معرض نمایش بگذارند. در خارج از کشور نیز گرفتن فضای عمومی توسط هنرمندان ایرانی دشوار و پر هزینه است. اما هنر جنبش سبز دست از این حوزه نیز برنکشیده است. در روز ۱۶ آذر در لس آنجلس، یک هنرمند ایرانی با استفاده از تعدادی کفش به رنگ سبز، صحنه تظاهرات سبزها را بر کف خیابان محل تجمع بازسازی کرد.