تورج اتابكی استاد تاريخ و روابط بين‌الملل دانشگاه آمستردام، که به تازگی به قرقیزستان سفر کرده است، ریشه‌های درگیری‌های قومی اخیر در این کشور آسیای میانه را در گفت‌وگو با رادیو فردا شرح داده است.
تورج اتابکی در پاسخ به پرسش که درگیری‌ها اخیر چه دلایلی دارد، می‌گوید:
تورج اتابکی: اتفاقاتی که در هفته گذشته رخ داد، دلایل متفاوتی دارد. حداقل چهار دلیل من برای این اتفاقات می‌شناسم. یکی اینکه تنش‌های قومی همیشه در این منطقه بوده به خاطر اینکه این منطقه از نظر مرزبندی های جغرافیایی میراث‌دار مرزبندی‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق‌اند که آنها هم به دلایل تنوع فرهنگی، تنوع قومی را بر اساس منافع خودشان لحاظ کردند و مرزها به گونه‌ای کشیده شد که گاهی به ضرر گروهی از اقلیت های قومی تمام شد.
اما این تنش‌های قومی تنها دلیل این منازعات اخیر نیست. در کنار آن باید به یک نکته‌ای اشاره کنیم که جنبش تهیدستان شهری و جنبش تهیدستان روستایی است. در نزدیک به بیست سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کشوری که آن زمان تامین‌کننده گوشت اتحاد جماهیر شوروی بود، هم‌اکنون تبدیل شده به یک کشور فقیر که با اجاره پایگاه‌های هوایی خودش می‌تواند گذران زندگی کند و بسیاری از لایه‌های این جامعه از این نعمت‌های مادی برخوردار نیستند و الان در پی این هستند که وضعشان بهبود پیدا کند؛ به همین خاطر آمدند در خیابان و آقای باقی‌اف را کنار زدند و به شکل روشن این فراخوان را دادند که دیگر نمی‌توانند حکومت فاسد و تبهکاری را بپذیرند که بر سر منافع ملی، این بلا را می آورد.
ـآقای اتابکی، جابجایی قدرت سیاسی در قرقیزستان تا چه حد در درگیری‌های قومی اخیر تاثیر داشته است؟
یکی از اتفاقاتی که شاهدش بودیم، به خاطر اینکه باقی‌اف از جنوب بود و هوادارانی داشت درجلال آباد و در اوش، این هواداران در زمان حکومت وی وضعیت بهتری داشتند والان تلاش می‌کنند که آن آب رفته را به جوی بازگردانند. عامل چهارم را باید به حضور گروه‌های تبهکار منطقه‌ای محدود کنم. چون در اینجا کریدورهایی داریم که مواد مخدر را از جنوب به شمال می‌آورد. گروه‌های تبهکار فعال‌اند و در منطقه و تلاش می‌کنند که حاکمیت مطلق خودشان را بر این کریدورهای انتقال مواد مخدر تحمیل کنند.
ـ به نظر شما نقش روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا در این ماجرا چه بود؟ برای اینکه زمانی که دولت موقت سر کار آمد، گزارش‌هایی بود که روسیه به نوعی از دولت موقت و اپوزیسیون آن زمان قرقیزستان پشتیبانی و حمایت کرده است؟
اینکه این اتفاق افتاد و جنبش مردمی آمد و حکومت باقی‌اف را به زیر کشید و بعد از آن هم آمریکا و هم روسیه تلاش کردند بر پشت اسب جنبش اجتماعی بنشینند و مهارش کنند و بهترین استفاده را از آن ببرند، تردیدی نیست.
ولی اینکه آیا کل این جنبش دستپخت قدرت‌های بزرگ است، من شک دارم. ولی اینکه اینها تلاش کردند که بهترین استفاده را از این بکنند، من این را می‌بینم. در حال حاضر هم گروه‌هایی هستند از ناظران بین‌المللی که انگشت اتفاقات جلال‌آباد و اوش را به سوی آمریکا می‌کشند و می‌گویند که آمریکا است که به سبب عقب‌نشینی که در پایتخت بیشکک داشته و صحنه را برای روسیه خالی کرده، حالا می‌خواهد در جنوب ایجاد اغتشاش کند و حکومت مرکزی را تضعیف کند. من حقیقتش این ادعا و باور را قبول ندارم. شواهدی در دست نداریم که حاکی از دخالت نیروهای بیگانه درمنطقه اوش و جلال آباد باشد و در برافروختن آتشی که در حال حاضر در آنجا زبانه می‌کشد.
تورج اتابکی در پاسخ به پرسش که درگیری‌ها اخیر چه دلایلی دارد، می‌گوید:
تورج اتابکی: اتفاقاتی که در هفته گذشته رخ داد، دلایل متفاوتی دارد. حداقل چهار دلیل من برای این اتفاقات می‌شناسم. یکی اینکه تنش‌های قومی همیشه در این منطقه بوده به خاطر اینکه این منطقه از نظر مرزبندی های جغرافیایی میراث‌دار مرزبندی‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق‌اند که آنها هم به دلایل تنوع فرهنگی، تنوع قومی را بر اساس منافع خودشان لحاظ کردند و مرزها به گونه‌ای کشیده شد که گاهی به ضرر گروهی از اقلیت های قومی تمام شد.
اما این تنش‌های قومی تنها دلیل این منازعات اخیر نیست. در کنار آن باید به یک نکته‌ای اشاره کنیم که جنبش تهیدستان شهری و جنبش تهیدستان روستایی است. در نزدیک به بیست سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کشوری که آن زمان تامین‌کننده گوشت اتحاد جماهیر شوروی بود، هم‌اکنون تبدیل شده به یک کشور فقیر که با اجاره پایگاه‌های هوایی خودش می‌تواند گذران زندگی کند و بسیاری از لایه‌های این جامعه از این نعمت‌های مادی برخوردار نیستند و الان در پی این هستند که وضعشان بهبود پیدا کند؛ به همین خاطر آمدند در خیابان و آقای باقی‌اف را کنار زدند و به شکل روشن این فراخوان را دادند که دیگر نمی‌توانند حکومت فاسد و تبهکاری را بپذیرند که بر سر منافع ملی، این بلا را می آورد.
ـآقای اتابکی، جابجایی قدرت سیاسی در قرقیزستان تا چه حد در درگیری‌های قومی اخیر تاثیر داشته است؟
یکی از اتفاقاتی که شاهدش بودیم، به خاطر اینکه باقی‌اف از جنوب بود و هوادارانی داشت درجلال آباد و در اوش، این هواداران در زمان حکومت وی وضعیت بهتری داشتند والان تلاش می‌کنند که آن آب رفته را به جوی بازگردانند. عامل چهارم را باید به حضور گروه‌های تبهکار منطقه‌ای محدود کنم. چون در اینجا کریدورهایی داریم که مواد مخدر را از جنوب به شمال می‌آورد. گروه‌های تبهکار فعال‌اند و در منطقه و تلاش می‌کنند که حاکمیت مطلق خودشان را بر این کریدورهای انتقال مواد مخدر تحمیل کنند.
ـ به نظر شما نقش روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا در این ماجرا چه بود؟ برای اینکه زمانی که دولت موقت سر کار آمد، گزارش‌هایی بود که روسیه به نوعی از دولت موقت و اپوزیسیون آن زمان قرقیزستان پشتیبانی و حمایت کرده است؟
اینکه این اتفاق افتاد و جنبش مردمی آمد و حکومت باقی‌اف را به زیر کشید و بعد از آن هم آمریکا و هم روسیه تلاش کردند بر پشت اسب جنبش اجتماعی بنشینند و مهارش کنند و بهترین استفاده را از آن ببرند، تردیدی نیست.
ولی اینکه آیا کل این جنبش دستپخت قدرت‌های بزرگ است، من شک دارم. ولی اینکه اینها تلاش کردند که بهترین استفاده را از این بکنند، من این را می‌بینم. در حال حاضر هم گروه‌هایی هستند از ناظران بین‌المللی که انگشت اتفاقات جلال‌آباد و اوش را به سوی آمریکا می‌کشند و می‌گویند که آمریکا است که به سبب عقب‌نشینی که در پایتخت بیشکک داشته و صحنه را برای روسیه خالی کرده، حالا می‌خواهد در جنوب ایجاد اغتشاش کند و حکومت مرکزی را تضعیف کند. من حقیقتش این ادعا و باور را قبول ندارم. شواهدی در دست نداریم که حاکی از دخالت نیروهای بیگانه درمنطقه اوش و جلال آباد باشد و در برافروختن آتشی که در حال حاضر در آنجا زبانه می‌کشد.
