شانزدهمین جلد از مجموعه آثار مهندس مهدی بازرگان، که به تازگی منتشر شد، ۴۳ نوشته نخستین نخست وزیر جمهوری اسلامی را در بر می گیرد که برخی برای اولین بار منتشر می شوند.
اغلب آثار گردآوری شده در شانزدهمین مجلد مجموعه آثار بازرگان از میان نوشته های اعتقادی و دینی و مقالات او در باره مسائل اجتماعی گزیده شده اند. این آثار در سال های ۱۳۰۶ تا ۱۳۷۲ نوشته شده و زندگی فکری بازرگان را از نوجوانی و میان سالی تا پختگی پیری ترسیم می کنند.
آثار مکتوب بازرگان، چون زندگی سیاسی او، در هفت دهه گذشته بر فلسفه سیاسی، بینش دینی و سیاست عملی در ایران تاثیری چنان عمیق، پایا و موثر داشت که تاریخ سیاست عملی و تاریخ گفتمان سیاسی و دینی ایران را بی تاکید بر حضور موثر او نمی توان نوشت.
بازرگان به گفته اغلب مورخان سرسلسه موج دومی گرایش اصلاح طلبان مذهبی ایران است که متناسب با مواضع فکری و سیاسی متفاوت و دوران های گوناگون تحول خود، از خود به عنوان روشنفکر مذهبی، روشنفکر دینی، نو اندیش مذهبی و.. یاد می کنند. موج اول این گرایش در صدر مشروطه و بر بستر نخستین برخورد اسلام ایرانی با مدرنیته غربی با چهره هایی چون سید جمال الدین اسدآبادی شکل گرفت.
مهدی بازرگان از انگشت شمار سیاستمدارانی است که به برکت عمری دراز و حضور فعال نظری و عملی در توفان های سیاسی و اجتماعی ایران، بخت آن را یافت تا بر حرکت های فکری و سیاسی جامعه ایرانی موثر بوده و تحقق برخی نظریات خود را در باره جامعه اسلامی در عمل تجربه و نقد کند.
بارزگان همچنین از معدود کسانی است که تا در پیری نیز فکری جوان و نوجو داشت و در آستانه ۷۰ سالگی یک بار دیگر مبانی نظریات خود را در زمینه فلسفه سیاسی نقد و با نفی بخش اصلی نظریات گذشته خود در باره امکان استخراج الگوی مدیریت اجتماعی و سیاسی جامعه از متون اسلامی، پا به دوران سوم تحول فکری خود نهاد.
نقد مذهب بدان سان که در اروپای عصر عقل گرایی رخ داد در ایران رخ نداد اما نخستین دوره فکری بازرگان با دورانی قرین شد که آشنایی ایرانیان با علوم تجربی و دستاوردهای علمی و اجتماعی اروپایی غربی زمینه هایی را برای بازاندیشی برخی مفاهیم و آموزه های اسلامی فراهم کرده و مبانی آموزه های اسلامی را در جامعه ایرانی نیز به چالش طلبیده بودند.
مهدی بازرگان در آثار نخستین دوره فکری خود، که از دهه سی آغاز شد، کوشید تا با تفسیر و تاویل متون مرجع اسلامی، سازگاری اسلام و علوم تجربی را اثبات و مدعی شد که بسیاری از دستاوردهای علوم تجربی را می توان در متون مرجع اسلامی یافت.
دوره دوم حیات فکری بازرگان در ده های ۴۰ و ۵۰ به اوج رسید. در این دوران جامعه شناسی و فلسفه سیاسی با اقبال فعالان سیاسی و روشنفکران ایرانی رو به رو بود و بازرگان کوشید تا در برابر الگوهای مطرح این دو دهه چون سوسیالیسم، لیبرالیسم و ناسیونالیسم شاهنشاهی از سویی و برخی الگوهای اسلامی چون ولایت فقیه و الگوی خلقی چپ گرایان اسلامی از دیگر سو، الگویی لیبرال و نزدیک به آن چه بعدتر به دموکراسی دینی شهره شد، از متون مرجع اسلامی استخراج کند.
انقلاب اسلامی الگوهای اسلامی مدیریت جامعه را در کوره آزمون تاریخ گذاخت و اتحاد هواداران نظریه ولایت فقیه و چپ اسلامی،که لیبرالیسم را خصم خود می دیدند، بازرگان متمایل به لیبرالیسم را به ناچار به اپوزیسیون فکری و سیاسی راند.
مهدی بازرگان که شاهد تحلیل گر بزرگ ترین آزمون فلسفه سیاسی شیعه در کوره عمل تاریخی بود، نظریات گذشته خود را نقد کرد و در مقاله ای با عنوان «مرز میان دین و سیاست» که برخی آراء مطرح شده در آن در کتاب «آخرت و خدا، هدف بعثت انبیا»نیز آمده است، استخراج هر نوع الگوی مدیریت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه را از متون و مبانی دینی نفی و با محدود کردن کارکرد دین به تنظیم رابطه فردی اخلاقی و معنوی انسان و خالق، بر ضرورت جدایی دین از حکومت تاکید کرد.
مهدی بازرگان که در سال ۱۲۸۶در آذربایجان متولد و در ۱۳۵۷ در ژنو گذشت. بازرگان به دوران حیات خود بیش از ۱۰۰ کتاب و مقاله منتشر کرد که از آن جمله می توان به بی نهایت ها کوچک ها، راه طی شده، ذره بی انتها، مسئله وحی، بعثت و ایدئولوژی، بررسی نظریه اریک فروم، ترمودینامیک در زندگی، توحید، طبیعت، تکامل، علمی‌بودن مارکسیسم، علی و اسلام، خدا در اجتماع، پراگماتیسم در اسلام، مرجعیت و روحانیت، انقلاب ایران در دو حرکت و سخنرانی ها و مقالات دوران سوم حیات فکری او اشاره کرد.
بازرگان از نخستین دانشجویانی بود که به دوران پهلوی اول برای تحصیل به اروپا اعزام شدند.در سال ۱۳۰۶ در رشتهٔ ترمودینامیک و نساجی در فرانسه تحصیل و در سال ۱۳۱۳ به ایران بازگشت و سال ها استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران بود.
به دوران نخست وزیری دکتر محمد مصدق ریاست هیئت خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ریاست هیئت مدیره موقت شرکت نفت را بر عهده داشت. پس از کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲ به ریاست شرکت آب و فاضلاب تهران منصوب و اولین شبکه لوله‌کشی آب را در تهران راه اندازی کرد.
مهدی بازرگان که با استبداد شاه مخالف و پس از کودتای ۲۸ مرداد از بنیان گذاران سازمان نهضت آزادی بود و به دوران پهلوی دوم بارها به زندان افتاد.
بازرگان پس از پیروزی انقلاب اسلامی اولین نخست وزیر جمهوری اسلامی بود اما پس از ۲۵۷ روز به دلیل مخالفت روحانیون بنیادگرا و چپ اسلامی و چپ سنتی هوادار شوروی سابق ناچار به استعفا شد.
بازرگان در نخستین دوره مجلس شورای اسلامی نماینده مردم تهران بود اما از آن پس صلاحیت او برای نمایندگی رد و از حضور همه ارگان های حکومتی محروم شد و تا پایان عمر به عنوان منتقد جمهوری اسلامی فعالیت های فکری و سیاسی خود را ادامه داد.
اغلب آثار گردآوری شده در شانزدهمین مجلد مجموعه آثار بازرگان از میان نوشته های اعتقادی و دینی و مقالات او در باره مسائل اجتماعی گزیده شده اند. این آثار در سال های ۱۳۰۶ تا ۱۳۷۲ نوشته شده و زندگی فکری بازرگان را از نوجوانی و میان سالی تا پختگی پیری ترسیم می کنند.
آثار مکتوب بازرگان، چون زندگی سیاسی او، در هفت دهه گذشته بر فلسفه سیاسی، بینش دینی و سیاست عملی در ایران تاثیری چنان عمیق، پایا و موثر داشت که تاریخ سیاست عملی و تاریخ گفتمان سیاسی و دینی ایران را بی تاکید بر حضور موثر او نمی توان نوشت.
بازرگان به گفته اغلب مورخان سرسلسه موج دومی گرایش اصلاح طلبان مذهبی ایران است که متناسب با مواضع فکری و سیاسی متفاوت و دوران های گوناگون تحول خود، از خود به عنوان روشنفکر مذهبی، روشنفکر دینی، نو اندیش مذهبی و.. یاد می کنند. موج اول این گرایش در صدر مشروطه و بر بستر نخستین برخورد اسلام ایرانی با مدرنیته غربی با چهره هایی چون سید جمال الدین اسدآبادی شکل گرفت.
مهدی بازرگان از انگشت شمار سیاستمدارانی است که به برکت عمری دراز و حضور فعال نظری و عملی در توفان های سیاسی و اجتماعی ایران، بخت آن را یافت تا بر حرکت های فکری و سیاسی جامعه ایرانی موثر بوده و تحقق برخی نظریات خود را در باره جامعه اسلامی در عمل تجربه و نقد کند.
بارزگان همچنین از معدود کسانی است که تا در پیری نیز فکری جوان و نوجو داشت و در آستانه ۷۰ سالگی یک بار دیگر مبانی نظریات خود را در زمینه فلسفه سیاسی نقد و با نفی بخش اصلی نظریات گذشته خود در باره امکان استخراج الگوی مدیریت اجتماعی و سیاسی جامعه از متون اسلامی، پا به دوران سوم تحول فکری خود نهاد.
نقد مذهب بدان سان که در اروپای عصر عقل گرایی رخ داد در ایران رخ نداد اما نخستین دوره فکری بازرگان با دورانی قرین شد که آشنایی ایرانیان با علوم تجربی و دستاوردهای علمی و اجتماعی اروپایی غربی زمینه هایی را برای بازاندیشی برخی مفاهیم و آموزه های اسلامی فراهم کرده و مبانی آموزه های اسلامی را در جامعه ایرانی نیز به چالش طلبیده بودند.
مهدی بازرگان در آثار نخستین دوره فکری خود، که از دهه سی آغاز شد، کوشید تا با تفسیر و تاویل متون مرجع اسلامی، سازگاری اسلام و علوم تجربی را اثبات و مدعی شد که بسیاری از دستاوردهای علوم تجربی را می توان در متون مرجع اسلامی یافت.
دوره دوم حیات فکری بازرگان در ده های ۴۰ و ۵۰ به اوج رسید. در این دوران جامعه شناسی و فلسفه سیاسی با اقبال فعالان سیاسی و روشنفکران ایرانی رو به رو بود و بازرگان کوشید تا در برابر الگوهای مطرح این دو دهه چون سوسیالیسم، لیبرالیسم و ناسیونالیسم شاهنشاهی از سویی و برخی الگوهای اسلامی چون ولایت فقیه و الگوی خلقی چپ گرایان اسلامی از دیگر سو، الگویی لیبرال و نزدیک به آن چه بعدتر به دموکراسی دینی شهره شد، از متون مرجع اسلامی استخراج کند.
انقلاب اسلامی الگوهای اسلامی مدیریت جامعه را در کوره آزمون تاریخ گذاخت و اتحاد هواداران نظریه ولایت فقیه و چپ اسلامی،که لیبرالیسم را خصم خود می دیدند، بازرگان متمایل به لیبرالیسم را به ناچار به اپوزیسیون فکری و سیاسی راند.
مهدی بازرگان که شاهد تحلیل گر بزرگ ترین آزمون فلسفه سیاسی شیعه در کوره عمل تاریخی بود، نظریات گذشته خود را نقد کرد و در مقاله ای با عنوان «مرز میان دین و سیاست» که برخی آراء مطرح شده در آن در کتاب «آخرت و خدا، هدف بعثت انبیا»نیز آمده است، استخراج هر نوع الگوی مدیریت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه را از متون و مبانی دینی نفی و با محدود کردن کارکرد دین به تنظیم رابطه فردی اخلاقی و معنوی انسان و خالق، بر ضرورت جدایی دین از حکومت تاکید کرد.
مهدی بازرگان که در سال ۱۲۸۶در آذربایجان متولد و در ۱۳۵۷ در ژنو گذشت. بازرگان به دوران حیات خود بیش از ۱۰۰ کتاب و مقاله منتشر کرد که از آن جمله می توان به بی نهایت ها کوچک ها، راه طی شده، ذره بی انتها، مسئله وحی، بعثت و ایدئولوژی، بررسی نظریه اریک فروم، ترمودینامیک در زندگی، توحید، طبیعت، تکامل، علمی‌بودن مارکسیسم، علی و اسلام، خدا در اجتماع، پراگماتیسم در اسلام، مرجعیت و روحانیت، انقلاب ایران در دو حرکت و سخنرانی ها و مقالات دوران سوم حیات فکری او اشاره کرد.
بازرگان از نخستین دانشجویانی بود که به دوران پهلوی اول برای تحصیل به اروپا اعزام شدند.در سال ۱۳۰۶ در رشتهٔ ترمودینامیک و نساجی در فرانسه تحصیل و در سال ۱۳۱۳ به ایران بازگشت و سال ها استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران بود.
به دوران نخست وزیری دکتر محمد مصدق ریاست هیئت خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ریاست هیئت مدیره موقت شرکت نفت را بر عهده داشت. پس از کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲ به ریاست شرکت آب و فاضلاب تهران منصوب و اولین شبکه لوله‌کشی آب را در تهران راه اندازی کرد.
مهدی بازرگان که با استبداد شاه مخالف و پس از کودتای ۲۸ مرداد از بنیان گذاران سازمان نهضت آزادی بود و به دوران پهلوی دوم بارها به زندان افتاد.
بازرگان پس از پیروزی انقلاب اسلامی اولین نخست وزیر جمهوری اسلامی بود اما پس از ۲۵۷ روز به دلیل مخالفت روحانیون بنیادگرا و چپ اسلامی و چپ سنتی هوادار شوروی سابق ناچار به استعفا شد.
بازرگان در نخستین دوره مجلس شورای اسلامی نماینده مردم تهران بود اما از آن پس صلاحیت او برای نمایندگی رد و از حضور همه ارگان های حکومتی محروم شد و تا پایان عمر به عنوان منتقد جمهوری اسلامی فعالیت های فکری و سیاسی خود را ادامه داد.
