کشاورزی در ایران یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی است که حدود ٩ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد، همچنین محل اشتغال حدود ١٧ درصد از شاغلان کل کشور است و بیش از ١٨ درصد صادرات غیر نفتی مربوط بە این بخش است و تولید محصولات کشاورزی در ایران نیز در سال ١٣٩٩ بیش از ۱۲۰ میلیون تن بودە است.
تولید و اشتغال در این بخش مهم، بە عوامل اقلیمی از جملە بارش وابستە است و تغییر در میزان بارش بر میزان تولید و اشتغال اثرگذار است.
در سال جاری زراعی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ سطح زیر کشت محصولات زراعی حدود ١٢ میلیون هکتار گزارش شدە کە در این بین سطح زیر کشت گندم از محصولات زراعی مهم و استراتژیک بیش از شش میلیون هکتار بود کە حدود ۷۰ درصد آن به صورت دیم کشت شدە و تولید در آن به طور مستقیم وابستە بە بارش است.
میزان بارش‌ها در سال زراعی جاری نسبت به میانگین بلندمدت حدود ۴۱ درصد و در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۵۴ درصد کاهش داشته است. علاوه بر کاهش بارش، به دلیل تغییر اقلیم؛ الگوهای بارش، توزیع زمانی و مکانی بارندگی‌ها نیز تغییر یافتە و امسال شاهد افزایش شدید درجە حرارت در اوایل بهار نیز بودیم کە میزان تبخیر و تعرق را افزایش داد.
همه این عوامل شدت وقوع و تبعات گسترده خشکسالی در بخش کشاورزی را افزایش دادە است.
بر پایە گزارش سازمان هواشناسی کشور از مهر ماە ١٣٩٩ تا خرداد ۱۴۰۰ بیش از ٩٢ درصد مساحت ایران درگیر خشکسالی بود کە در اغلب نقاط کشور شاهد همە انواع خشکسالی شامل: هواشناسی، هیدرولوژیکی، کشاورزی و اقتصادی-اجتماعی بودیم. «خشکسالی هواشناسی به حالتی از خشکی ناشی از کمبود بارندگی نسبت بە میانگین درازمدت اطلاق می‌شود. خشکسالی هیدرولوژیکی زمانی رخ می‌دهد که سطح تراز ذخایر آب‌های سطحی و زیرزمینی از حد معمول خود پایین‌تر باشد، ایران سال‌هاست درگیر این نوع از خشکسالی است. زمانی که رطوبت خاک از نیاز واقعی محصول کمتر باشد و منجر به خسارت در محصول شود خشکسالی کشاورزی اتفاق می‌افتد. زمانی که کمبود آب برای تأمین نیازهای بشر موجب نابهنجاری‌های اجتماعی و اقتصادی شود خشکسالی اقتصاد-اجتماعی روی خواهد داد.»
وزارت کشاورزی میزان خسارت در بخش کشاورزی ناشی از خشکسالی را ۶۷ هزار میلیارد تومان اعلام کرد و بر اساس اعلام دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، خشکسالی باعث شده که علوفه قابل برداشت در مراتع کشور نسبت به میانگین بلندمدت ۴۰ درصد کاهش پیدا کند. این امر می‌تواند بر افزایش قیمت علوفە و گوشت تأثیرگذار باشد.
کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز اعلام کردە کە امسال دولت مجبور است بیش از پنج میلیون تن گندم، سە میلیون تن جو و بیش از چهار میلیون تن علوفە را وارد کند.
ایران کشوری خشک و نیمە خشک است دورەهای ترسالی و خشکسالی از ویژگی‌های این مناطق است، هر چند کە تغییر اقلیم روند گذر ازخشکسالی بە ترسالی را بهم زدە اما اتفاق غیر قابل پیش‌بینی روی ندادە است! اما چرا خسارت خشکسالی بە بخش کشاورزی در ایران اینقدر زیاد است؟
بخش کشاورزی برابر اعلام وزارت نیرو بیش از ٩٠ درصد و برابر گزارش وزارت کشاورزی حدود ۷۵ درصد آب مصرفی کشور را برداشت می‌کند.
در ۴۰ سال اخیر مبنای اصلی شش برنامە توسعە، خودکفایی در بخش کشاورزی بودە است کە این سیاست منجر بە توسعە زمین‌های کشاورزی در بسیاری از مناطق ایران شد، به طوری کە فقط در حوضە آبریز دریاچە ارومیە در ۴۰ سال اخیر بیش از ۳۰۰ هزار هکتار بە زمین‌های کشاورزی اضافە شدە است.
تغییر کاربری زمین‌های مرتعی بە دیم، و دیم بە آبی، خسارت‌های جبران‌ناپذیری بە منابع آبی وارد کردە است. تغییر کاربری زمین‌های مرتعی بە دیم در زمین‌های کە شیب آنها بیش از ۱۰ درصد است، از دیرباز در ایران مرسوم بودە کە ضمن بازدهی بسیار کم این زمین‌ها، فرسایش خاک بسیار شدید را نیز در پی داشتە، به طوری کە ایران رتبە اول دنیا را در فرسایش خاک بە خود اختصاص دادە است (برای تولید یک سانتی‌متر خاک حداقل ۴۰۰ سال زمان لازم است).
سیاست توسعە کشاورزی، حفر چاە‌های عمیق و نیمە عمیق با مجوز و بدون مجوز را نیز در پی داشت کە حدود ٩٠٠ هزار حلقە گزارش شدە است. این تعداد چاە تأثیرات جبران‌ناپذیری را بر آبخوان‌ها گذاشتە، به طوری کە کسری تجمعی منابع آبی زیرزمینی کشور به ١٣٢ میلیارد متر مکعب رسیدە است که حدود ۱١٠ میلیارد متر مکعب از این کسری در طی ۲۰ سال اخیر اتفاق افتاده و هر ساله نیز رقمی در حدود هفت میلیارد متر مکعب به کسری مخازن زیرزمینی کشور اضافه می‌شود.
در سال‌های کم‌باران کە منابع آب با کمبود مواجە می‌شوند، حجم آب پشت سدها نیز کاهش پیدا می‌کند گزارش‌ها حاکی از آن است کە حجم آب پشت سدها امسال ٢٨ درصد کاهش یافتە کە این کاهش، بر آب اختصاص یافتە بە بخش کشاورزی نیز اثرگذار است و کشاورزها فشار بیشتری را از طریق برداشت آب از چاەها بە آبخوان‌ها وارد می‌سازند. ادامە این روند می‌تواند فرونشست زمین را در اکثر دشت‌های کشور شدت ببخشد.
سیاست گسترش کشاورزی در ایران بدون توجە بە توان اقلیمی و سرزمینی سبب شد در مناطقی کە امکان تأمین آب کافی برای محصولات در آنجا وجود ندارد کشاورزی نامتوازن و ناپایدار توسعە پیدا یابد و تأمین آب برای آن بە انتقال آب بین حوضەای وابستە شود. انتقال آب بین حوضەای خصوصاً در سال‌های کم‌باران مشکلات عمدەای را برای مناطق مبدأ ایجاد خواهد کرد کە یکی از عواقب آن فشار بیشتر بە آبخوان‌هاست.
از دیگر معضلاتی کە آسیب بە بخش کشاورزی در دوران کم‌آبی را تشدید می‌کند، الگوهای کشت نامناسب است کە در اغلب مزارع ایران شاهد آن هستیم، متأسفانە الگوی کشت بهینەای وجود ندارد و تعیین محصولات برای کشت، صرفاً بر مبنای شرایط بازار (عرضە و تقاضا) در سال جاری برای سال آیندە است.
عدم برنامە‌ریزی و حمایت مناسب برای بازاریابی و فروش محصولات گاهی با هدر رفتن محصولات ضمن زیان بە کشاورزان منجر بە هدرروی آب نیز شدە است؛ برای نمونە برای تولید یک کیلو گندم بە ١٣٠٠ لیتر آب نیاز است و هدرروی یک کیلو گندم بیش از ١٣٠٠ لیتر آب را هدر می‌دهد.
در مناطق دیم ایران، متأسفانە از سیستم لی فارمینگ (نوعی تناوب زراعی که در آن کشت گیاهان یک ساله از خانواده بقولات در تناوب با غلات دیم به طور گسترده توصیه می‌شود تا بدون آیش گذاشتن زمین این فرصت ایجاد شود که مقدار ماده آلی خاک افزایش و مقدار غذا برای احشام کشاورزان نیز تأمین شود)، در بیشتر مناطق استفادە نمی‌شود.
مشکل اساسی دیگری کە گریبانگیر کشاورزان ایرانی خصوصاً دیم‌کاران است عدم بیمە محصولات کشاورزی است کە به دلیل عدم اعتماد بە شرکت‌های بیمە به دلیل تجربەهای تلخی کە با این شرکت‌ها در بازپرداخت خسارت‌ها داشتەاند است. گزارش‌ها حاکی از آن است امسال تنها ٢٩ درصد از محصولات دیم بیمە شدەاند و کشاورزان خسارت دیدە چشم‌انتظار مصوبات دولت برای دریافت تسهیلات بانکی ارزان قیمت هستند کە شاید با مقروض شدن، به طور موقت زخم‌هایشان التیام یابد.
