اعلام تصمیم ناگهانی قطر به ترک سازمان تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت، در آستانه برگزاری اجلاس روز پنجشنبه «اوپک» در وین، می‌تواند ایران را به اتخاذ تصمیم مشابه تشویق کرده و در عمل این کارتل جهانی را بعد از ۵۸ سال موجودیت خبرساز در آستانه فروپاشی کامل قرار دهد.
موجودیت اوپک در سال ۱۹۶۰ میلادی با عضویت عراق، ایران، ونزوئلا، کویت و عربستان سعودی در بغداد اعلام شد و کشور کوچک قطر سال بعد در آن عضویت یافت.
اگرچه تولید کنونی اندکی بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام قطر، در مقایسه با تولید روزانه بیش از ۱۰ میلیون بشکه نفت عربستان بسیار ناچیز و تأثیر آن در نوسانات بازار نفت بسیار اندک است، لرزه سیاسی ناشی از اعلام ترک «اوپک» از سوی دوحه می‌تواند آثاری بی‌تناسب با حجم تولید آن کشور در ادامه موجودیت و آینده اوپک باقی بگذارد.
تصمیم سیاسی قطر
سعد الکعبی وزیر انرژی قطر دلیل تصمیم دوحه به ترک اوپک در روز نخست ماه ژانویه سال آینده (حدود سه هفته آینده) را تمرکز بر تولید گاز از منابع مشترک با ایران در آب‌های خلیج فارس اعلام کرد.
بدون تردید این تصمیم، بیش از تمرکز بر افزایش تولید گاز، متأثر از اختلافات سیاسی با عربستان سعودی است که از ماه ژوئن سال گذشته آغاز و عملاً به تحریم تجاری و محاصره اقتصادی آن کشور از سوی ریاض و امارات منجر شده است.
تولید گاز مایع قطر در حال حاضر ۷۷ میلیون تن در سال است و قرار است این حجم تا ۱۰۰ میلیون تن در سال افزایش یابد. قطر اخیراً قرارداد ۲۲ ساله‌ای برای صدور گاز مایع با چین به امضا رسانده که به نوبه خود در افزایش اهمیت ژئوپولیتیکی قطر تأثیرگذار خواهد بود.
با وجود قرار داشتن در محاصره اقتصادی کشورهای عربستان و امارات، قطر نیازهای این دو کشور را به صادرات گاز طبیعی خود قطع نکرده و تأمین نیازهای وارداتی را نیز متوجه ایران، ترکیه و کشورهای حوزه مدیترانه ساخته است.
پیش از اعلام تصمیم روز دوشنبه قطر به ترک اوپک، اعلام توافق غیررسمی روسیه و عربستان به کاهش تا ۵۰۰ هزار بشکه نفت در روز قیمت نفت خام (برنت و تگزاس غربی) را حدود ۲.۵ دلار در هر بشکه افزایش داد.
با وجود اعلام رسمیت یافتن اعمال تحریم‌ها علیه ایران از پنجم ماه نوامبر، با هدف حذف کامل صادرات نفت خام کشور، قیمت‌های نفت در بازارهای جهانی، بعد از رسیدن به اوج تازه هر بشکه ۸۰ دلار در ماه اکتبر، ۲۵ درصد ارزش خود را از دست داد.
کاهش قیمت نفت خام در بازارهای جهانی و تثبیت آن در حدود هر بشکه ۵۰ دلار، مورد پشتیبانی آمریکا است و دونالد ترامپ در یک پیام توئیتری، اخیراً تأثیر مثبت آن را با کاهش مالیات برای مردم آمریکا مورد مقایسه قرار داد و از آن استقبال کرد.
در صورت خنثی کردن نتایج همکاری‌های نفتی رو به رشد روسیه و عربستان سعودی به منظور تنظیم قیمت‌های نفت خام، و قرار گرفتن اوپک در وضعیت فروپاشی، دونالد ترامپ می‌تواند رویداد تازه را بزرگترین پیروزی سیاسی آمریکا از زمان انحلال اتحاد جماهیر شوروی سابق و پایان دوران جنگ سرد معرفی کند.
نقش ایران در بازی بزرگ
به دلیل پیگیری سیاست‌های تحریک‌آمیز در منطقه، ایران تاکنون از ایفای نقش مؤثر در اختلافات عربستان با قطر و بهره‌گیری سیاسی و اقتصادی کافی از این رویداد بازمانده است.
به علاوه، افزایش تنش در مناسبات واشینگتن- تهران طی دو سال گذشته، دیپلماسی منطقه‌ای جمهوری اسلامی را از انجام هر نوع ابتکار تازه و بهره گرفتن از تحولات روز منطقه باز داشته است.
تصمیم قطر به ترک اوپک برای تهران فرصت تازه‌ای فراهم ساخته تا با اعلام اتخاذ تصمیم مشابه، بتواند عربستان سعودی را برای پیشگیری از فروپاشی اوپک، در وضعیت دشواری قرار دهد؛ رویدادی که رضایت خاطر کامل و پشتیبانی دولت ترامپ را جلب خواهد کرد.
تحقق این تحول فرضی و در عین حال محتمل، در عین حال با یک بازدارنده بزرگ روبه‌رو است: رنجش خاطر دولت روسیه که ضمن ایقای نقش عضو غیررسمی اوپک در کنار عربستان، تنها تکیه‌گاه سیاسی باقی‌مانده جمهوری اسلامی در مقابل آمریکا است.
ایران با تولید روزانه ۳.۸ میلیون بشکه نفت در روز، بعد از عربستان و عراق، سومین تولیدکننده بزرگ اوپک محسوب می‌شود ولی در صورت تنگ‌تر شدن تدریجی حلقه تحریم های آمریکا طی شش ماه آینده، و کاهش تولید و صادرات نفت ایران به نسبت ۱.۵ میلیون بشکه در روز، سهم ایران در بازار عملاً به صفر رسیده و میزان تأثیرگذاری آن به نقش خنثی‌شده امروز اوپک شبیه خواهد شد؛ وضعیت تیره‌ای که می‌تواند جمهوری اسلامی را با انگیزه پرهیز از آن، به معامله‌ای بزرگ با دولت ترامپ و شریک شدن در جشن فروپاشی نهایی اوپک تشویق کند.
