با نزدیک شدن به ماه‌های پایانی سال میلادی، گمانه‌زنی‌ها درباره نماینده امسال ایران در جوایز اسکار شدت گرفته است.
امسال آکادمی علوم و هنرهای سینمایی (اسکار) به دلیل همه‌گیری جهانی ویروس کرونا، تغییراتی در برخی قوانین مربوط به بخش بهترین فیلم بین‌المللی (که پیشتر بهترین فیلم خارجی زبان نام داشت) اعمال کرده و از جمله شرایطی برای پذیرش فیلم‌هایی که به صورت آنلاین اکران شده‌اند، در نظر گرفته است. با این همه همچنان فیلم‌های هر کشور باید از سوی هیئتی از سینماگران و دست اندرکاران سینمایی آن کشور معرفی شوند.
در هفته‌های اخیر رسانه‌های داخل ایران از فیلم‌هایی چون «خورشید» ساخته مجید مجیدی، «جنایت بی‌دقت» ساخته شهرام مکری، «درخت گردو» ساخته محمدحسین مهدویان، «یلدا» ساخته مسعود بخشی و «دشت خاموش» ساخته احمد بهرامی به عنوان گزینه‌های احتمالی معرفی از سوی هیئت انتخاب فیلم ایرانی برای اسکار نام برده‌اند.
این هیئت هنوز معرفی نشده است اما به شکل مرسوم هر ساله انتظار می‌رود طی روزهای آینده مسئولان بنیاد فارابی اعضای آن را معرفی کنند.
روز چهارشنبه رائد فریدزاده، معاون امور بین‌الملل بنیاد فارابی از آغاز فعالیت‌ها برای تشکیل این هیئت خبر داد و گفت که فهرست فیلم‌های مورد تأیید را هم از سازمان سینمایی وزارت ارشاد می‌گیریم. آقای فریدزاده به عنوان دبیر کمیته انتخاب فیلم معرفی شده است.
انتخاب اعضای این هیئت از سوی نهاد دولتی بنیاد فارابی نقض صریح و آشکار آیین‌نامه‌های اسکار است که معرفی فیلم هر کشور را برعهده هیئتی از سینماگران و دست‌اندرکاران سینمایی آن کشور گذاشته است. بر این اساس انتخاب اعضای چنین هیئتی از سوی نهادهای حکومتی نقض آیین‌نامه است.
در روزهای اخیر هم برخی سینماگران خواستار تشکیل این هیئت زیر نظر خانه سینما شده‌اند که به هر صورت نهاد صنفی سینماگران ایرانی محسوب می‌شود. هرچند در سال‌های اخیر میزان دخالت مدیران دولتی در مناسبات این نهاد به شدت افزایش یافته است.
فیلم‌های حکومتی در فهرست گزینه های اولیه
فیلم‌هایی که رسانه‌های داخل ایران به عنوان گزینه‌های محتمل برای معرفی به اسکار نام برده می‌شودند، طیف مختلفی از آثار ساخته شده یک سال گذشته را در بر می‌گیرند که در میان آنها برخی فیلم‌های ساخته شده توسط سینماگران نزدیک به حکومت جمهوری اسلامی ایران به چشم می‌خورد.
مهم‌ترین آنها فیلم «خورشید» ساخته مجید مجیدی است که چندی پیش در بخش مسابقه جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمد و توانست جایزه استعداد نوظهور برای بازیگر نوجوانش (روح‌الله زمانی) را بگیرد. صحبت‌های مجید مجیدی در نشست رسانه‌ای این فیلم در انتقاد از تحریم‌ها و بیان آن به عنوان دلیل مشکلات ۴۰ ساله گذشته ایران مورد استقبال گسترده رسانه‌ها و چهره‌های هوادار رهبر جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت.
فیلم «درخت گردو» ساخته محمدحسین مهدویان هم از آثار مورد علاقه حکومت است که موضوعی مرتبط با بمباران شیمیایی شهرهای کردنشین ایران در زمان جنگ ایران وعراق دارد. سازنده این فیلم تجربه ساخت فیلم‌هایی چون «ماجرای نیمروز» و «لاتاری» با مضامین امنیتی دارد و برخی مقام‌های امنیتی از جمله مرتضی قبه در تولید آن فیلم‌ها با او مشارکت داشتند.
نام فیلم «درخت گردو» در حالی در فهرست گزینه های معرفی به اسکار مطرح شده است که این فیلم در هیچ جشنواره یا رویداد سینمایی معتبری حضور نداشته است و مشخص نیست به چه دلیل از این فیلم نام برده می‌شود. احتمالاً مضمون آن مورد علاقه نهادهای حکومتی در ایران است.
نبود فیلم‌های منتقد
در این میان اما نامی از برخی از فیلم‌های ایرانی دیگری که طی یک سال گذشته در جشنواره‌ها و رویدادهای سینمایی بین‌المللی حضور داشتند، برده نمی‌شود. مهم‌ترین آنها فیلم «شیطان وجود ندارد» ساخته محمد رسول‌اف است که برنده مهم‌ترین جایزه بین‌المللی امسال سینمای ایران، خرس طلایی جشنواره برلین است.
از دو فیلم «نامو» ساخته نادر ساعی‌ور که آن هم در دوره اخیر جشنواره برلین حاضر بود و فیلم «پسر، مادر» ساخته مهناز محمدی که حضورهای پرتعدادی طی سال گذشته در جشنواره‌های بین‌المللی داشته، نام برده نمی‌شود. جالب اینجاست که مدتی پیش از سازنده فیلم «پسر، مادر» در مراسمی در ایران به دلیل موفقیت‌های بین‌المللی‌اش تقدیر شد.
به نظر می‌رسد دلیل نام نبردن از این فیلم‌ها، مضامین انتقادی و احتمال اکران نشدن آنها در ایران باشد.
آکادمی اسکار، بندی در قوانین مربوط به شرکت فیلم‌ها در بخش بهترین فیلم بین‌المللی گذاشته که فیلم معرفی شده را ملزم به اکران یا نمایش رسمی (در قالب فروش بلیت، چه به صورت نمایش حضوری، چه نمایش آنلاین) در کشور مبدا می‌کند. رعایت این بند بهانه‌ای در همه سال‌های گذشته به هیئت انتخاب فیلم ایرانی داده تا نام فیلم‌های منتقد را از شرکت در اسکار محروم کنند.
اتفاقی که در همه سال‌های گذشته برای تعدادی از پرشانس‌ترین فیلم‌های سینمای ایران افتاده است.
فیلم «دایره» ساخته جعفر پناهی سال ۲۰۰۰ میلادی در اوج موفقیت‌های بین‌المللی‌اش در حالی که حتی پخش‌کننده آمریکایی این فیلم به مسئولان سینمایی ایران نامه نوشت و گفت بگذارید این فیلم در ایران اکران شود، از شانس حضور در اسکار محروم شد.
فیلم «تاکسی» آقای پناهی هم با وجود دریافت جایزه خرس طلایی بهترین فیلم جشنواره فیلم برلین در سالی که از ایران فیلم «محمد، رسول‌الله» ساخته مجید مجیدی، معرفی شد، فرصت حضور در اسکار را از دست داد.
در واقع آکادمی اسکار با این بند وجاهتی به نظارت حکومتی داده است. این در حالی است که در سال‌های اخیر مدام با افزایش تعداد اعضا و تغییر در قوانینش، تلاش کرده تا چهره متنوع و متکثری بگیرد با این همه بند گذاشته شده مربوط به بخش اسکار بین‌المللی، دست حکومت‌های محدودکننده‌ای چون جمهوری اسلامی را در تبعیض و محرومیت باز گذاشته است.
به این ترتیب شرکت در بخش اسکار بین‌المللی به رقابت نابرابری میان سینماگران ایرانی تبدیل شده است که تنها پایبندان به قوانین نظارتی جمهوری اسلامی ایران حق شرکت در آن را دارند.
گروهی از مدافعان حکومت جمهوری اسلامی این شرایط را طبیعی و معرفی فیلم برای اسکار را از حقوق نظام حاکم بر ایران میدانند و می‌گویند فیلم معرفی شده باید مورد تأیید نظام حاکم بر ایران باشد. این در حالی است که حتی در کشورهایی با قوانین محدودکننده نیز توجه به ارزش‌های سینمایی و موفقیت‌های بین‌المللی در اولویت معیارهای انتخاب فیلم‌ها بوده است. آنچنان که کشوری چون روسیه در سال‌های اخیر فیلم‌های انتقادی چون «لویاتان» و «بی عشق» ساخته آندری زویاگنتسف را به عنوان نمایندگانش در اسکار معرفی کرده است.
امسال مراسم اهدای جوایز اسکار به دلیل همه‌گیری اسکار با تاخیری دو ماهه نسبت به زمان مرسوم همیشگی در ۲۱ آوریل سال آینده میلادی برگزار می‌شود.
چند نکته درباره فیلم‌های معرفی‌شده از ایران به اسکار
- مجید مجیدی با ۵ بار معرفی صدرنشین است. از «بچه‌های آسمان» به بعد هر چه ساخته به جز «بید مجنون» به عنوان نماینده ایران معرفی شده است.
- اصغر فرهادی با ۴ بار معرفی دوم است. از «درباره الی» به بعد هر چه ساخته، به جز «همه میدانند» به عنوان نماینده ایران به اسکار معرفی شده است.
- بهمن قبادی و رضا میرکریمی هم دو بار فیلم‌هایشان به اسکار معرفی شده است. «زمانی برای مستی اسب‌ها» و «لاکپشت‌ها هم پرواز می‌کنند» برای قبادی و «خیلی دور، خیلی نزدیک» و «امروز» برای میرکریمی.
- از عباس کیارستمی با وجود همه موفقیت‌های بین‌المللی‌اش فقط یک بار «زیر درختان زیتون» به اسکار معرفی شد.
- جعفر پناهی فقط یک بار این شانس را داشت تا با «بادکنک سفید» به اسکار معرفی شود. همه فیلم‌های بعدی‌اش با وجود موفقیت‌های زیاد از ایران به اسکار معرفی نشدند.
- محسن مخملباف هم یک بار با فیلم «گبه» به اسکار معرفی شد. بر سر این انتخاب اما حاشیه‌ها و اختلافات گسترده‌ای پیش آمد. مدافعان حکومت به دنبال معرفی «بچه‌های آسمان» بودند. سال بعدش این فیلم انتخاب شد و در نخستین سال‌های ریاست جمهوری محمد خاتمی جزو پنج نامزد نهایی قرار گرفت.
- یکی از عجیب‌ترین اتفاقات در سال ۲۰۱۲ افتاد و ایران با وجود گرفتن اسکار در سال قبلش به بهانه اعمال تحریم‌های آمریکا، فیلمی به اسکار معرفی نکرد.
- سال ۲۰۱۰ هم فیلم ضعیف «بدرود بغداد» به صرف پرداختن به موضوع حضور نظامی آمریکا در عراق به اسکار معرفی شد.
- از میان فیلمسازان زن، نرگس آبیار تنها فیلمسازی است که اثر داستانی بلندی از او «نفس» به اسکار معرفی شده است.
- تاکنون هیچ فیلمی از رخشان بنی‌اعتماد به اسکار معرفی نشده است.
- تاکنون هیچ فیلمی از محمد رسول‌اف به اسکار معرفی نشده است.
