هفتاد و نهمین دوره جشنواره فیلم ونیز به روزهای پایانی‌اش نزدیک می‌شود و حالا گمانه‌زنی‌ها درباره برندگان احتمالی جوایز این رویداد مهم و معتبر سینمایی جهان آغاز شده است.
ونیز در سال‌های اخیر به‌دلیل نمایش نخستین بار تعدادی از فیلم‌های برنده جوایز اسکار، بر شدت رقابتش با رقیب دیرینه اش، کن افزوده و توانسته به تهدیدی جدی برای آن تبدیل شود. امسال هم تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های سال ۲۰۲۲ که پیش‌بینی می‌شود مدعیان اصلی کسب جوایز اسکار باشند، در ونیز برای نخستین بار بر پرده سینماها رفته‌اند.
سینمای ایران هم حضور پر تعدادی در ونیز ۲۰۲۲ دارد و در سه بخش رسمی این جشنواره محصولاتی از سینماگران ایرانی به نمایش درآمده است. اتفاق قابل‌توجه نمایش ۲ فیلم ایرانی («خرس نیست» و «شب، داخلی، دیوار») در بخش مسابقه است که در دهه‌های اخیر کم‌سابقه محسوب می‌شود.
«شب، داخلی، دیوار»
وحید جلیلوند در سومین فیلم بلندش به صراحتی کم‌نظیر در ساخت درامی سیاسی از اتفاقات خشونت‌بار مرتبط با سرکوب اعتراض‌های سال‌های اخیر ایران رسیده است.
مرد تنهایی که بینایی‌اش را تقریباً از دست داده، زنی را که در جریان سرکوب اعتراض‌های کارگری از ماموران امنیتی جمهوری اسلامی فرار کرده پناه می‌دهد. در حالی‌که مأموران در جستجوی زن بارها به خانه مرد می‌آیند، به تدریج واقعیت تکان‌دهنده‌ای برای بیننده مشخص می‌شود.
فیلم «شب، داخلی، دیوار» نمونه کم‌نظیری از جریان رسمی سینمای ایران در بیان مضمونی به شدت کم گفته شده در سینمای ایران است. مضمون مواجهه فرد با تبعات اقدامات خشونت‌بار سرکوبگرانه. مضمونی که سانسور و نظارت هیچ‌گاه فرصت و اجازه نزدیک شدن به آن را به سینماگران ایرانی نداده و حالا سازندگان فیلم «شب، داخلی، دیوار» به هر ترتیبی توانسته‌اند به مرزهایی از روایت آن برسند.
پرداخت وحید جلیلوند در بیان این مضمون با انتخاب ساختار روایی دوگانه، به‌رغم صراحت کم‌نظیری، مستقیم و شعاری نیست و می‌توان «شب، داخلی، دیوار» را فیلم مهم یک دهه اخیر (در جریان رسمی) از ارائه تصویری از واقعیت برخورد با اعتراض‌های مردمی معاصر ایران دانست.
گمانه‌زنی درباره سرانجام نمایش این فیلم در ایران بادرنظرگرفتن فشارهای افزایش یافته بر سینماگران ایرانی مشکل است با این همه مانند فیلم «برادران لیلا» به دلیل وجود پخش‌کننده شناخته شده بین‌المللی، این فیلم هم در کشورهای دیگر دنیا به نمایش درخواهد آمد.
«جنگ جهانی سوم»
هومن سیدی که به عنوان بازیگر کارش را در سینمای ایران آغاز کرد، در دهه ۹۰ تبدیل به فیلمساز خبرسازی در جریان اصلی شد. او با ششمین فیلم بلندش فرصت حضور در جشنواره فیلم ونیز را پیدا کرده است. فیلم او با نام «جنگ جهانی سوم» که اثری استعاری درباره مواجهه فرد با شرایط نابرابر و ستمگرایانه است، در بخش افق‌های جشنواره ونیز به نمایش درآمد.
شکیب، کارگر روزمزد و بی‌خانمانی در شمال ایران، به صورت اتفاقی فرصت بازی نقش آدولف هیلتر را در فیلم به ظاهر کم کیفیتی درباره جنگ جهانی دوم پیدا می‌کند. او که زن و فرزندش را در زلزله از دست داده، با یک زن کارگر جنسی در ارتباط است و وقتی زن در فرار از کارفرمایانش به او پناه می‌آورد، اتفاق هولناکی، وجوه غیرمنتظره‌ای از شخصیت شکیب را آشکار می‌کند.
«جنگ جهانی سوم» در قالب داستانی از شورش فرد علیه ساختار، بیان استعاری از جوامع دیکتاتوری است که افراد در هر موقعیتی، زیردستان تحت سلطه‌شان را استعمار می‌کنند. هومن سیدی، کارگردان فیلم در بروشور تبلیغاتی اثرش از جمله معروف هانا آرنت، نویسنده معروف مبنی بر اینکه «در نظام‌های دیکتاتوری، همه‌چیز تنها ۱۵ دقیقه پیش از فروپاشی خوب به نظر می‌رسد.» صحبت کرده و گفته همیشه به آن فکر می‌کند. با این همه او در صحبت‌هایش در جشنواره ونیز فیلمش را صرفاً مربوط به ایران ندانست و آن را مربوط به کل جهان توصیف کرد.
«بی‌رویا»
در بخش افق‌های گسترش‌یافته، درام روانشناختی «بی‌رویا» ساخته آرین وزیردفتری از ایران به نمایش درآمد. فیلمی که اولین فیلم بلند سازنده‌اش محسوب می‌شود و آن را می‌توان نماینده‌ای از نسل تازه سینماگران ایرانی دانست.
رویا که سابقه فعالیت‌های اجتماعی دارد، در آستانه مهاجرت از ایران همراه همسرش، با دختر جوان مرموزی مقابل خانه‌اش روبه‌رو می‌شود که گذشته‌اش را به خاطر ندارد. ورود این دختر به زندگی رویا اتفاقات عجیبی را شکل می‌دهد که همراه مشکلات دیگری مانند ممنوع‌الخروجی رویا، جهان عجیب و غیرمنتظره‌ای را می‌سازد که در آن هویت رویا می‌تواند گرفته شود.
آرین وزیردفتری در «بی‌رویا» موفق به ساخت اثر متفاوت و کمتر دیده شده‌ای از سینمای ایران در جشنواره‌های جهانی می‌شود که متاثر از آثار معمایی معروف آلفرد هیچکاک، تلاش آشکاری برای رسیدن به نمونه‌های قابل قبول این سبک آثار را انجام می‌دهد.
«بی‌رویا» با امکانی که به خوانش دوگانه از داستانش می‌دهد، می‌تواند یکی از صریح‌ترین‌ها در بیان واقعیت حاکم بر ایران باشد. احتمالاً به همین دلیل این فیلم با متن توضیحی درباره بیماری اسکیزوفرنی در دوره پیشین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. متنی که سازندگان فیلم در همان نشست رسانه‌ای نمایش فیلم در جشنواره فجر گفتند که تحمیلی و برای گرفتن پروانه نمایش بود. در نسخه به نمایش درآمده از این فیلم در جشنواره ونیز، چنین متنی وجود نداشت.
فیلم «خرس نیست» ساخته جعفر پناهی دیگر فیلمی ایرانی حاضر در جشنواره فیلم ونیز در آخرین روز نمایش فیلم‌های بخش مسابقه اکران می‌شود.
