بسیاری از مردم جهان نه تولستوی را می‌شناسند و نه پوشکین یا داستایفسکی را، اما نام کلاشنیکف (و در ایران به‌صورتِ کلاشینکف) برایشان آشناست؛ آن هم نه به‌خاطر شش کتاب شعری که سرود، که به‌خاطر سلاحی که ابداع کرد و ۷۰ سال تمام در نقاط گوناگون جهان کاربردهای متفاوت یافت. هم سلاح سازمانی برخی ارتش‌های دنیا بود، هم جنبش‌های رهایی‌بخش از آن استفاده کرده‌اند و هم تروریست‌ها و طالبان و داعش و القاعده. هنوز هم عکس آن «زینت‌بخش» پرچم برخی کشورهای آفریقایی است و نیز درفش مجاهدین خلق و حزب‌الله و...
دشمنان شوروی و روسیه نیز آن را تحسین کرده‌اند. در جنگ ویتنام، ام ۱۶ سربازان آمریکایی در بسیاری موارد در برابر کلاشنیکف ویت‌‌کنگ‌ها کم می‌آورد.
سال ۱۹۴۱، وقتی میخائیل کلاشنیکف با گلوله توپ سربازان آلمانی تانکش در جبهه آتش گرفت و خودش نیمه‌سوز به بیمارستان منتقل شد، بعد از مداوا برگشت و با رنگ روی تانک سوخته نوشت «برای میهنم، برای استالین». کلاشنیکف را هم می‌گفت که به عشق استالین ساخته بود.
طرفه این‌که پدر آقای کلاشنیکف، گرچه زمین و ملک چندانی نداشت، در چارچوب «اصلاحات ارضی» استالین به عنوان یک بزرگ‌مالک (کولاک) به سیبری تبعید شد و از آن‌جا زنده برنگشت.
خودش عقیده داشت که «گناهِ» ابداع کلاشنیکف به گردن سربازان آلمانی است که او را سال ۱۹۴۱ در جبهه به‌سختی مجروح کردند. سلامت خود را که به‌طور نسبی بازیافت، نگذاشتند دوباره به جبهه برود. در پشت جبهه، برای این‌که سربازان شوروی سلاح راحت‌تری داشته باشند، به تفکر و ابداع روی آورد و بالأخره کلاشنیکف را ساخت که البته شروع تولید آن به بعد از جنگ افتاد و اولین نمونه آن همAK-47 نام گرفت. دو سال بعد، یعنی در ۱۹۴۹، کلاشنیکف رسماً جزئی از تسلیحات ارتش شوروی شد.
حالا روسیه، ۱۰ نوامبر امسال را به عنوان صدمین سالگرد تولد آقای کلاشنیکف جشن می‌گیرد با تدارکات و تمهیدات بسیار و گسترده.
کلاشنیکف در همان دوران حیاتش تا سال ۲۰۱۳ هم ارج و احترام کرملین و بخشی از جامعه شوروی (روسیه) را داشت و بر صدر نشانده می‌شد. از سال‌ها پیش مجسمه بزرگی از او را هم در مسکو نصب کرده‌اند.
ارج و عزت‌گذاری به کلاشنیکف و به‌ویژه تبلیغات گسترده‌ای که در صدمین سالگرد تولد او انجام گرفته، در عین حال محملی هم هست برای معرفی تسلیحات روسیه و بازاریابی برای آن‌ها، به‌ویژه که تحریم‌های غرب بر معاملات تسلیحاتی روسیه هم بی‌تأثیر نبوده است.
سلاحی که قرار بود منسوخ شود
تا سال ۲۰۱۴ که روابط روسیه و غرب بر سر بحران اوکراین و الحاق کریمه به دست‌انداز نیفتاده بود، روسیه حتی خیز برداشته بود که کلاشنیکف را در بازار پررونق سلاح‌های شخصی در آمریکای شمالی نیز عرضه کند، اما تحریم‌های غرب علیه روسیه در پی بحران یادشده محاسبات و طرح‌های مسکو را بر هم زد.
حالا دیمیتری تراسوف، مدیر عامل شرکت کلاشنیکف، ابایی ندارد بگوید که صدمین سالگرد تولد کلاشنیکف مناسبتی است برای این‌که سیمای روسیه به لحاظ تسلیحاتی بیش از پیش در جهان تثبیت و تحکیم شود. او اواخر اکتبر، در دیداری با دپیلمات‌های حاضر در مسکو، از کشورهایی مانند تایلند، آفریقای جنوبی، نیجریه، برزیل و فیلیپین به‌عنوان بازارهای بالقوه‌ای برای نمونه‌های جدید کلاشنیکف (سری ۲۰۰) یاد کرد. در حال حاضر ۲۷ کشور دریافت‌کننده اسلحه و تسلیحاتی هستند که در مجتمع کلاشنیکف تولید می‌شود.
در یکی دو دهه پس از سقوط شوروی، ساخت کلاشنیکف در روسیه متوقف شده بود و استفاده از آن هم منسوخ. استدلال این بود که دوره نبردهای میدانی بزرگ پایان یافته و دوره های‌تک و پهپاد و جنگ سایبری و تسلط بر قلمروهای هوایی است.
آقای کلاشنیکف سال ۲۰۱۳ فوت کرد، ولی قبل از آن که بمیرد، پوتین دستور داد که دو مجتمع تسلیحاتی مستهلک‌شده را ادغام و مدرن‌سازی کنند و نامش را هم کلاشنیکف بگذارند.
مجتمع کلاشنیکف حالا البته تنها مسلسل کلاشنیکف نمی‌فروشد بلکه مجموعه‌ای از تولیداتی همچون پهپاد، قایق و موتورهای شکاری و تفریحی و حتی تکنیک‌های پزشکی و میکروالکترونیک هم عرضه می‌کند.
کلاشنیکف سلاحی است ساده، سبک و با کارایی در همه وضعیت‌های جوی و اقلیمی. طوفان و لجن هم آن را از کارایی نمی‌اندازند. بنا به ادعای خود متخصصان روس، این سلاح در سال‌های اخیر هم، در جنگ‌های داخلی افغانستان و عراق و روسیه، کارایی خود را نشان داده است.
نشریه آمریکایی معروف The National Interest امسال کلاشنیکف را، در میان سلاح‌های مشابه، بر صدر نشاند و درباره «مزیت‌های» آن نوشت. این سلاح حالا صرفاً به‌عنوان مسلسل دستی استفاده نمی‌شود بلکه روی تانک و خودروهای عادی و زرهی هم سوار می‌شود.
آمارهای خود روسیه نشان می‌دهد که سالانه حدود ۲۵۰ هزار نفر با سلاح‌های کلاشنیکف اصل و کپی در سراسر جهان کشته می‌شوند. رقم کلاشنیکف‌های موجود در دست جهانیان هم باز بنا بر برآوردهای خود روسیه به صد میلیون قبضه می‌رسد که حدود ۹۰ درصد آن غیرروسی و کپی‌شده است.
از کلاشنیکف تا اس ۴۰۰
ساخت کلاشنیکف، از دهه‌ها پیش، از انحصار روسیه بیرون آمده است؛ هم کشورهای اروپای شرقی آن را کپی کرده‌اند و هم چینی‌ها و هم بعضی کشورهای آفریقایی. این وضعیت حاصل دوران شوروی است که تولیداتش مشمول مالکیت معنوی نمی‌شد.
روسیه، افزون بر صدور مواد خامی مانند نفت و گاز، در بازار تسلیحاتی جهان هم سهمی قابل اعتنا دارد. این حضور البته صرفاً محدود به محصولات شرکت کلاشنیکف نیست. بیشترین درآمدهای تسلیحاتی روسیه از رهگذر فروش سلاح‌هایی مانند هواپیمای سوخو یا سامانه دفاع ضدموشکی اس ۴۰۰ حاصل می‌شود. ایران که دستش از بازارهای تسلیحاتی غربی کوتاه است، از خریداران اس ۳۰۰ و زیردریایی‌ها و میگ و سوخوی ساخت شوروی بوده است. حالا ترکیه عضو ناتو هم با خریدن اس ۴۰۰ از روسیه، اقدامی غیرمتعارف را رقم زده که در تاریخ ناتو بی‌سابقه است و از عوامل بروز نوسان و تنش در مناسبات آنکارا و واشینگتن شده است.
«مزیت» سلاح‌های روسی اگر لزوماً در کیفیت‌شان نباشد، در بهای مناسب‌تر آن‌ها در قیاس با کالاهای مشابه غربی است. در همین سال جاری، بنا بر داده‌های شرکت مدیریت فروش تسلیحات روسیه با نام Rosoboronexport، این کشور ۱۱ میلیارد دلار سلاح فروخته است که در میان ۴۳ کشور خریدار، بخش عمده کشورهای آفریقایی بوده‌اند.
در مجموع شرکت‌های جنگ‌افزاری روسیه قراردادهایی به مبلغ کلی ۵۰ میلیارد دلار را با کشورهای مختلف امضا کرده‌اند، که علاوه بر اس ۴۰۰ جنگنده‌های سوخوی ۵۷ و بالگردهای مدل‌هایMi-28NE و Mi-171Sch و البته کلاشنیکف‌های سری ۲۰۰ را هم شامل می‌شود، کلاشنیکف‌هایی که حالا برای مهمات ناتو هم بهسازی شده‌اند.
رئیس روس‌برون‌اکسپورت، در مصاحبه‌ای، از این «موفقیت» روسیه هم یاد کرد که توانسته در صدمین سالگرد تولد کلاشنیکف خط تولید سری ۲۰۰ این سلاح را در کشور هند راه‌اندازی کند.
از انبوهی از کلاشنیکف که در دنیا به فروش رفت و در درگیری‌ها هزاران نفر را به کشتن داد، کمتر پولی عاید خود او شد، چون به قول خودش کمونیستی معتقد و قانع بود، زیاد هم حسرت و تحسری از این بابت نداشت و مدال‌ها و بزرگداشت‌ها برایش کافی بود. در واقع، تا آخر عمر، او بود و همین مدال‌ها و افتخارات دوران شوروی و آپارتمانی سه اتاقه در منطقه اورال و شرکتی که در اواخر عمرش به نام او راه افتاد.
آرزویش این بود که سال ۲۰۱۵ بشود و او در هفتاد سالگی فتح برلین به دست قوای شوروی و به زانو درآمدن قوای هیتلر دوباره به این شهر بیاید و خود را به دیوار رایشستاگ برساند. عمرش اما کفاف نداد.
حالا صدمین سالگرد تولد او را در روسیه جشن می‌گیرند؛ مناسبتی برای ستایش از «خدمات میهنی» او، که گرچه نام و نشانی از آفرینش‌‌های ادبی‌اش در آن نیست، اما محملی است برای عرض اندام تسلیحاتی روسیه و «تحکیم وجهه و موقعیت آن در بازار جنگ‌افزار جهان».
