در حالی که دشمنی حزب‌الله لبنان با کشورهای غربی به ویژه آمریکا، همواره این گروه شبه‌نظامی شیعی تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران را به نزدیکی به روسیه و چین متمایل کرده، اما اظهارات اخیر حسن نصرالله به مناسبت آغاز اجرای «قانون قیصر»، شامل مجموعه‌ای از تحریم‌های آمریکا علیه سوریه، بار دیگر موضوع «گرایش به شرق» را در میان سیاستمداران و رسانه‌های لبنانی مطرح کرده است.
گرایش‌هایی در حد دو نامه
درست چند روز بعد سخنرانی حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، درباره ضرورت چرخش این کشور به سوی «شرق»، شبکه المنار، وابسته به این گروه شبه‌نظامی شیعی، در خبری از «آغاز مراحل اجرایی ۱۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی در لبنان» خبر داده است.
به گزارش المنار، شرکت سینوهیدرو یکی از این شرکت‌های چینی که در زمینه ساخت سد فعال است و مقر آن در پکن قرار دارد، با ارسال دو نامه به حسن دیاب، نخست‌وزیر لبنان، به تاریخ ۲۲ ژوئن، از تمایل این شرکت برای سرمایه‌گذاری در لبنان نوشته است.
همچنین شبکه ال‌بی‌سی به محتوای یکی از این نامه‌ها اشاره کرد که در آن آمده است: «در این روزگار سختی که لبنان از سر می‌گذراند ما صادقانه امیدواریم که خدماتمان را به دولت شما برای کمک به عبور از مشکلات ارائه کنیم.»
این شرکت وابسته به دولت چین، آمادگی خود را در زمینه زیرساخت‌ها از جمله ساخت راه‌آهن شمال به جنوب لبنان و یک تونل و نیز حوزه‌های انرژی به نخست‌وزیر لبنان اعلام کرده و همچنین از توافقاتی که با مقام‌های لبنانی درباره ساخت یک شبکه حمل و نقل در بیروت صورت گرفته، سخن گفته است.
بر اساس گزارش رسانه‌های لبنانی، شرکت سینوهیدرو در نامه دوم خود پیشنهاد ساخت دو نیروگاه برق در «زهرانی» و «دیر عمار» لبنان ارائه کرده است. این در حالی است که مشکل کمبود برق، همواره یکی از مشکلات اساسی مردم لبنان در دهه‌های پس از جنگ داخلی این کشور بوده و اخیراً نیز به دلیل کمبود سوخت، این بحران افزایش یافته است.
همزمان با انتشار اخبار این نامه‌ها، سفیر چین در لبنان، تماس‌های خود را با مقام‌های لبنانی افزایش داده است.
سفیر چین روز پنجشنبه دوم ژوئیه، در رأس هیئتی به سرای کبیر، مقر نخست‌وزیر لبنان رفت و با حسن دیاب و همچنین وزرای صنعت، کار، حمل‌ونقل، توریسم و انرژی لبنان دیدار و گفت‌وگو کرد. او در روز جمعه سوم ژوئیه نیز جداگانه با ريمون غجر، وزیر انرژی لبنان در محل این وزارتخانه دیدار و گفت‌وگو کرد.
در حالی که شرایط اقتصادی لبنان روز به روز وخیم‌تر و از ارزش پول ملی این کشور کاسته می‌شود، شبکه المنار از آمادگی حسن دیاب، برای پذیرش پیشنهادهای چین خبر داده است.
«تله چینی‌ها» برای نصرالله
اما شاید این مراودات دوجانبه چین و لبنان در شرایط عادی این قدر زیر ذره‌بین قرار نمی‌گرفت؛ آنچه اهمیت این نامه‌نگاری‌ها و ملاقات‌ها را بیشتر کرده، اظهارات اخیر حسن نصرالله است که توجه‌ها را به «شرق» در لبنان افزایش داده است.
کمتر از یک ماه پیش، نصرالله در آستانه اجرای «قانون قیصر» هدف این قانون را مشترکاً سوریه و لبنان اعلام کرد و گفت: «متحدان سوریه که طی جنگ کنارش بودند، سوریه را مقابل جنگ اقتصادی رها نخواهند کرد و اجازه نمی‌دهند سقوط کند.»
او خواستار «گرایش بیشتر به شرق» شد و گفت: «چین آماده کمک به لبنان است. من اطلاعات موثق دارم که بر اساس آن شرکت‌های چینی آماده‌اند یک راه‌آهن در لبنان از طرابلس تا ناقوره بسازند، این شرکت‌ها حاضرند زیرساخت‌ها را برای تولید برق فراهم کنند و یک تونل که بیروت را به شتوره متصل کند.»
در حالی که حزب‌الله لبنان تنها گروه شبه‌نظامی لبنانی است که پس از جنگ داخلی این کشور سلاح خود را بر زمین نگذاشت، نصرالله تأکید کرد: «کسی که می‌خواهد ما بین مردن با سلاح یا با گرسنگی یکی را انتخاب کنیم، به او می‌گویم که سلاح ما در دستانمان باقی خواهد ماند و ما از گرسنگی نخواهیم مرد.»
اما در واکنش به این اظهارات نصرالله، دیوید شنکر معاون وزیر امورخارجه آمریکا در امور خاورمیانه، در گفت‌وگوی اختصاصی با سایت «الهدیل»، چین را به «گذاشتن تله» برای کشورهایی که به آنها کمک می‌کند، متهم کرد.
او گفت اظهارات نصرالله درباره روی آوردن به شرق «بهت‌آور» بود: «آیا کسی درباره میزان مشارکت مالی و کمک مالی چین در لبنان به ما چیزی می‌گوید؟ آیا مشارکت مالی از طرف روسیه در لبنان وجود دارد؟ در سال ۲۰۱۹، آمریکا بزرگترین کشور کمک‌کننده به لبنان بود، با بیش از ۷۵۰ میلیون دلار در زمینه مشارکت‌های اقتصادی، توسعه و امنیت...»
این مقام دولت آمریکا ادامه داد: «چین چقدر به لبنان برای مبارزه با ویروس کرونا کمک کرده است؟ آمریکا ۲۵ میلیون دلار برای مبارزه با شیوع این ویروس به لبنان کمک کرده است. چین چه کرده است؟»
شنکر به نمونه کشور جیبوتی اشاره کرد که چین از کمک‌هایش به این کشور، در قالب قرض‌های سنگین و قراردادهای غیرشفاف، به عنوان یک «تله» بهره برد. معاون وزیر خارجه آمریکا گفت: «ما می‌بینیم که چین چگونه در جست‌وجوی تصرف همه کشور [جیبوتی] است که قادر به پرداخت بدهی‌های خود نیست، می‌بینیم چین در برخی موارد که بنادر را برای یک دوره ۹۹ ساله در اختیار گرفته، چگونه رفتار می‌کند.»
معاون وزیر امورخارجه آمریکا پیش‌بینی کرد که سرمایه‌گذاری‌های چین در لبنان به ویژه در زمینه فناوری‌های ارتباطی از طریق نسل پنجم تلفن‌های همراه برای جاسوسی و به دست گرفتن کنترل همه اطلاعات درباره لبنان و از جمله حزب‌الله لبنان است.
او تنها راه نجات لبنان از بحران کنونی را انجام اصلاحات دانست، اما گفت که حزب‌الله و شرکای حزب‌الله در دولت ائتلافی لبنان به دنبال اصلاحات نیستند.
علاوه بر این مقام دولت آمریکا، بسیاری از سیاستمداران لبنانی نیز نه تنها اظهارات حسن نصرالله را محکوم کردند، بلکه آن را موجب وخیم‌تر شدن بحران اقتصادی لبنان دانسته‌اند.
روزنامه لوریان لوژور، چاپ بیروت، همان شب سخنرانی نصرالله نوشت که او قانون قیصر را به یک «مسئله لبنان» تبدیل کرد. همچنین یک تحلیلگر این روزنامه نوشت که حسن نصرالله در یک «بن‌بست» سرعت گرفته است.
به عقیده برخی از منتقدان و مخالفان حزب‌الله در لبنان، دعوت به «گرایش بیشتر به شرق» که از سوی نصرالله مطرح شده، فقط در عالم نظر ممکن است و در عمل پروژه‌ای شکست خورده است.
قطب‌نمای حسن نصرالله یا آونگ پروفسور تورنسل؟
مهم‌ترین دلیلی که آنان برای شکست سیاست «گرایش به شرق» مطرح می‌کنند، پیشینه، تاریخ، سنت و فرهنگ مردم لبنان است که قرابت و شباهت بیشتری به فرهنگ و تمدن غرب دارد؛ به همین دلیل، چنین سیاستی با اقبال عمومی مواجه نمی‌شود. آنان تأکید می‌کنند که نزدیکی لبنان در طول تاریخ به غرب، یک سیاست مقطعی یا بر اساس تصمیم یک فرد نبوده، بلکه در تار و پود شکل‌گیری خود لبنان تنیده شده است و اظهارات اخیر نصرالله نادیده گرفتن این واقعیت تاریخی است.
از سوی دیگر، از نظر منتقدان نصرالله، «شرقی» که او به دنبال آن است در عمل وجود ندارد و در واقع، قطب‌نمای نصرالله برای این جهت‌یابی، مثل آونگ پروفسور تورنسل در مجموعه «تن تن» است که هرگز درست کار نکرد.
دلیل اصلی درست نبودن تصور نصرالله درباره گرایش به شرق به ویژه چین، به غیر از نداشتن پایگاه اجتماعی چین در لبنان، احتیاط چین در بازی کردن در زمین دیگران است. همانطور که چین درباره خود سوریه با احتیاط رفتار کرده، به خوبی می‌داند که نفوذش در لبنان نیز ممکن است دیری نپاید.
سمیر جعجع، از رهبران ائتلاف ۱۴ مارس، به طعنه به حسن نصرالله گفته است که اگر بر «گرایش بیشتر به شرق» اصرار دارد، از کشورهایی که او خواستار همکاری با آنهاست بخواهد برای آزمایش «جدیت» اراده آنها در کمک به لبنان، یک میلیارد دلار به این کشور هدیه کنند.
سعد حریری، نخست‌وزیر پیشین لبنان نیز در گفت‌وگو با یک رسانه مصری، درباره اظهارات نصرالله، گفت: «هیچ کدام از دولت‌های سابق مشکلی با شرق و یا غرب نداشته‌اند. رفیق حریری، نخست‌وزیر پیشین لبنان به چین و ژاپن سفر کرد و من هم به چین، روسیه، اروپا و آمریکا رفته‌ام، اما مشکل این است که برخی‌ها معتقدند این راه حل بحران‌های لبنان است؛ گویی که چین می‌آید و پولش را خرج لبنان می‌کند.»
بسیاری از تحلیلگران لبنانی، حزب‌الله را مسئول وضعیت موجود در لبنان می‌دانند و معتقدند که طرح چنین پیشنهادهایی از سوی نصرالله، بیشتر جنبه داخلی دارد و برای آرام کردن هوادران شیعه خود است که آنان نیز از رنج مشکلات اقتصادی در امان نیستند.
دقیقاً همان شرایطی که در ایران نیز وجود دارد: امتیازات ویژه اخیر جمهوری اسلامی به چین به امید نجات حکومت از مخمصه‌های داخلی و بین‌المللی.
اما همانطور که در ایران «گرایش به شرق» حتی صدای اعتراض برخی از چهره‌های حکومتی را برانگیخته، در لبنان نیز بسیاری می‌گویند که حزب‌الله برای نجات خود لبنان را از آن چه هست، بحرانی‌تر خواهد کرد.
