گوهر ورتانیان، جاسوس پرآوازه شوروی که طی جنگ جهانی دوم در ایران فعال بود، روز دوشنبه ۵ آذر درگذشت. گفته می‌شود او و همسرش از ترور استالین، چرچیل و روزولت طی کنفرانس سال ۴۳ میلادی در تهران جلوگیری کرده‌اند.
گوهر ورتانیان روز ۲۵ ژانویه ۱۹۲۶ در شهر گیومری ارمنستان متولد شد و در دهه ۱۹۳۰ میلادی همراه با خانواده‌اش به ایران مهاجرت کرد.
گوهر و همسرش گِوُرک که هفت سال پیش از دنیا رفت با نام‌های مستعار آنیتا و آنری از دهه سی تا اوایل دهه پنجاه میلادی در ایران زندگی و برای سازمان اطلاعات اتحاد شوروی سابق کار می‌کردند. مهمترین وظیفه‌‌شان تامین امنیت کنفرانس تهران بود و گویا آنها از سوءقصد آلمان نازی علیه رهبران متفقین جلوگیری کردند.
کنفرانس تهران نشستی محرمانه در سفارت شوروی در ایران بود که از ۲۸ نوامبر تا ۱ دسامبر ۱۹۴۳، ۶ تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ خورشیدی، با حضور جوزف استالین، وینستون چرچیل و فرانکلین روزولت رهبران اتحاد شوروی، بریتانیا و آمریکا برگزار شد و به توافق گشایش جبهه دوم در غرب اروپا انجامید.
همچنین طی این کنفرانس که بدون اطلاع ایران برپا شد، تأکید شد که اتحاد شوروی و بریتانیا از ایران خارج می‌شوند و استقلال و تمامیت ارضی این کشور را به رسمیت می‌شناسند.
همزمان گزارش‌ها حاکی است آلمان نازی درصدد ترور رهبران سه کشور در تهران بود و هیتلر سرهنگ کنراد زینر را مأمور کرد تدارکات این عملیات را که متعاقباً «پرش بلند» نام گرفت برعهده گیرد. این ماجرا در فیلم مشهور تهران ۴۳ به تصویر کشیده شده است.
اما آلکساندر واسیلیف تاریخدان و نویسنده معتقد است که سوءقصد به رهبران متفقین در تهران واقعیت ندارد. او در این باره می‌گوید:
«این یک اسطوره ک‌گ‌ب است که پس از پایان جنگ منتشر شد. ایران از ابتدای جنگ توسط شوروی و بریتانیا اشغال شده بود و تا سال ۱۹۴۳ ساختار جاسوسی آلمانی‌ها در ایران از هم پاشید. تاکنون هیچ سندی دال بر تدارکات عملیات ترور تهران توسط نازی‌ها، به دست نیامده. تنها یک نوشته از اتو اسکورزنی سرهنگ وافن اس‌اس که عملیات آزادسازی موسولینی را با موفقیت انجام داد در این باره باقی مانده که می‌گوید ابتکار ترور رهبران منتفقین مطرح اما همان روز کنار گذاشته شد».
آقای واسیلیف ادامه می‌دهد: «به عقیده بسیاری از تاریخدانان، استالین شایعه تدارکات ترور در تهران را برای نزدیکی به روزولت و کاهش نفوذ چرچیل پخش کرد و پس از جنگ از این ماجرا این بار با اهداف تبلیغاتی استفاده کردند. ورتانیان که طی کنفرانس تهران تنها ۱۹ سال داشت نمی‌توانست به عنوان رئیس علمیات جلوگیری از ترور رهبران مهمترین قدرت‌های جهان تعیین شود -اگر البته چنین عملیاتی وجود داشت. ورتانیان و همسرش متعاقباً کارهای مهمی برای ک‌گ‌ب انجام دادند و مدال و نشان‌های افتخار بابت آن گرفتند اما این قسمت از فعالیت‌شان ربطی به ایران ندارد.»
نام‌های واقعی گورک و گوهر ورتانیان در سال ۲۰۰۰ که مصادف با هشتادمین سالگرد تأسیس سازمان جاسوسی خارجی روسیه بود، به طرز کم‌سابقه‌ای علنی شد.
گوهر ورتانیان و همسرش نشان‌ها و لقب‌های متعددی دریافت کرده‌اند. همزمان گزارش‌های متعدد حاکی است به غیر از فعالیت‌شان در ایران طی جنگ جهانی دوم مأموریت‌های دیگرشان از جمله شرکت در عملیات‌های جاسوسی اتحاد شوروی علیه همتایان غربی‌شان در خاورمیانه همچنان محرمانه است و احتمالاً هیچ‌گاه علنی نخواهد شد.
گورگ ورتانیان که ۸۸ سال عمر کرد، گفته بود تنها ۲ تا ۳ درصد اطلاعات درباره او و همسرش در اختیار عموم قرار گرفته است.
گوهر ورتانیان روز ۲۵ ژانویه ۱۹۲۶ در شهر گیومری ارمنستان متولد شد و در دهه ۱۹۳۰ میلادی همراه با خانواده‌اش به ایران مهاجرت کرد.
او در سن ۱۶ سالگی به گروه‌های ضد فاشیست پیوست و بعدها همراه با همسرش به مبارزه با جاسوسان آلمان را شروع کرد.
سرگی ايوانف سخنگوی سازمان ضد اطلاعات خارجی روسيه به خبرگزاری فرانسه گفت خانم ورتانیان قرار است احتمالاً روز جمعه در ترویکرووسکئو، قبرستان مشهور مسکو دفن شود.
