دولت مکزیک در چارچوب معذرت‌خواهی از قربانیان زنده و درگذشته سیاست‌های سربکوگرانه ارتش در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، روز دوشنبه اول مهر، در اقدامی نمادین یکی از اعضای یک گروه چپگرای سابق را به دانشگاهی در مکزیکوسیتی دعوت کرد تا معذرت‌خواهی حکومت مکزیک از او را به صورت علنی اعلام کند.
زنی که به نمایندگی از قربانیان شکنجه و سرکوب از او عذرخواهی شد، مارتا کاماچو (Martha Alicia Camacho Loaiza) نام دارد. او عضو یک گروه چریکی در دهه ۱۹۷۰ بود که در کنار جنبش‌های دانشجویی و شماری از سازمان‌های اپوزیسیونی مسلح و غیرمسلح، به مقابله با سیاست‌های سرکوبگرانه دولت انحصاری و اقتدارگرای حزب محافظه‌کار حاکم موسوم به «انقلاب نهادی» مشغول بودند.
این دوره در تاریخ معاصر مکزیک به «دوران جنگ کثیف» (guerra sucia) معروف شده است؛ دورانی که استفاده نامشروع حکومت از انواع خشونت در برابر طیف متفاوت اپوزیسیون شاخصه آن بود، از کشتن زیر شکنجه تا اعدام و پرتاب مخالفان با هواپیما به دریا تا سربه‌نیست‌کردن مخفیانه آن‌ها. هنوز هم از سرنوشت حدود هزار نفر از ناپدیدشدگانِ این اقدامات اطلاعی در دست نیست.
مهم‌ترین نقطه تاریک این دوران مربوط می‌شود به سال ۱۹۶۸، ده روز پیش از بازی‌های المپیک، که ارتش به روی دانشجویان معترض در دانشگاه تلاتلوکو آتش گشود و نزدیک به ۲۵۰ نفر از آن‌ها را کشت.
مراسم بزرگداشت و معذرت‌خواهی از خانم کاماچو، به‌گونه‌ای نمادین، در مرکز فرهنگی همین دانشگاه برگزار شد.
مهم‌ترین نقطه تاریک دوران موسوم به «جنگ کثیف» در مکزیک مربوط می‌شود به سال ۱۹۶۸، ده روز پیش از بازی‌های المپیک، که ارتش به روی دانشجویان معترض در دانشگاه تلاتلوکو آتش گشود و نزدیک به ۲۵۰ نفر از آن‌ها را کشت.
خانم کاماچو در سال ۱۹۷۷، درحالی‌که هشت‌ماهه باردار بود، همراه با همسرش بازداشت شد، در یک پایگاه نظامی زیر شکنجه قرار گرفت و وادار شد شکنجه شدن همسرش و نهایتاً کشتن او را شاهد باشد. فرزندش را هم در شرایطی سخت در زندان به دنیا آورد و نهایتاً بعد از آن‌که اعضای خانواده‌اش مقداری پول به نهادهای دست‌اندرکار سرکوب پرداختند آزاد شد.
خانم کاماچو در سال ۲۰۰۲ شکایتی را علیه دست‌اندرکاران شکنجه و مرگ همسرش و شکنجه و آزاری که علیه خود و بچه خردسالش اِعمال شده تسلیم دستگاه قضایی مکزیک کرد. ۱۱ سال بعد، دادستان فدرال مکزیک اعلام کرد که برای این شکایت پرونده‌ای به جریان نخواهد انداخت چرا که از زمان جنایت مدت زیادی سپری و مشمول مرور زمان شده است. کاماچو به مراجع بالاتر قضایی شکایت برد تا این‌که در سال ۲۰۱۴ دادگاه به دلیل «فاحش و سنگین بودن جنایت» حکم به بررسی قضایی آن داد. این پرونده هنوز در دست بررسی است و حکمی صادر نشده است.
فراموشی در کار نیست
خانم اولگا سانچز، وزیر کشور مکزیک، در سخنرانی خود در مراسم معذرت‌خواهی حکومت از خانم کاماچو و پسرش که در حین بازداشت و شکنجه مادرش متولد شده و نیز از همسر خانم کاماچو که هنوز هم جسدش یافت نشده رسماً عذرخواهی کرد.
او گفت: «به طور علنی، به عنوان نماینده حکومت مکزیک، از شما بابت پایمال شدن حقوق‌تان در جریان نقض فاحش و سیستماتیک حقوق بشر و استفاده نامشروع دولت از خشونت در دوران جنگ کثیف عذرخواهی می‌کنم. این خشونت، به‌خصوص زمانی که علیه زنان جهت یافته، شدت و پیامدهای فاجعه‌بار بیشتری داشته است.»
او همچنین گفت که دولت در چارچوب پایبندی خود به حقوق بشر موظف است که در نظام آموزشی نیروهای مسلح چنان اصلاحاتی انجام دهد که اعضای این نیروها به رعایت حقوق بشر و حقوق زنان پایبند و متعهد شوند.
خانم سانچز افزود که به‌رغم صادر نشدن حکم در پرونده یادشده، دولت خود را موظف می‌داند که از کاماچو عذرخواهی کند و بابت رنجی که او در ۴۹ روز زندان و شکنجه کشیده غرامت بپردازد. او به‌خصوص از پیگیری و همت کاماچو در اجرای عدالت ستایش کرد و آن را الهام‌بخش خواند.
کاماچو هم در سخنان خود وضعیت دوران بازداشتش را جهنمی توصیف کرد و در عین حال ابراز تأسف نمود از این‌که نمایندگان ارتش، یعنی نهادی که در این جنایت مسئول بود، در مراسم حضور ندارد تا مسئولیت خود در آن جنایات را رسماً به عهده بگیرند و عذر بخواهند.
او گفت که یادآوری از همسرش و همه آنانی که سرنوشتی مشابه یافتند، تأکیدی است بر این واقعیت که چیزی فراموش نخواهد شد. خانم کاماچو همچنین ابراز امیدواری کرد که مسئله صرفاً به عذرخواهی محدود نماند بلکه اصلاحات اساسی در کار نهادهای دولتی پدید آید و صدها خانواده دیگر نیز با اعاده حیثیت و معذرت‌خواهی از سوی حکومت روبه‌رو شوند و در مورد سرنوشت بستگان و عزیزان‌شان به اطلاعات لازم دست یابند.
خانم کاماچو در توصیف وضعیتش بعد از بازداشت گفت: «آن‌ها مرا شکنجه کردند و مرگ همسرم را جلوی چشمانم رقم زدند، ولی نتوانستند بال‌های مرا بکَنند و من همچون نخلی که طوفان از سرش گذشته باشد دوباره بلند شدم و ایستادم. ایستادم تا پی‌گیر عدالت باشم و همچنان هم در این راه خواهم رفت.»
به‌گفته کاماچو، در تمامی سال‌های گذشته تلاش حکومت این بود که همه‌چیز فراموش شود و کسی دنبال آن روشنگری درباره آن جنایات را نگیرد، «ولی مراسم امروز نشان داد که ما توانسته‌ایم بر فراموشی غلبه کنیم. پیگیری اجرای عدالت البته آسان نبود، ولی بعد از این هم ساکت نخواهیم نشست.»
الخاندور رودیرگوز، معاون وزیر کشور در مسائل حقوق بشر، هم به یاد آورد که در دهه ۶۰ و ۷۰ دولت در سیمای ناراضیان و مخالفان جز دشمن نمی‌دید و با انواع واقسام سرکوب سعی در خاموش‌کردن هر ندا و اندیشه مخالف داشت.
از سال گذشته که آندرس لوپز اوبرادور ریاست جمهوری مکزیک را به عهده گرفته تا کنون چندین مراسم بزرگداشت و عذرخواهی از قربانیان دوران جنگ کثیف و سال‌های پس از آن برگزار شده است. به‌خصوص نهادهای حکومتی در ایالت گوئرررو، که بیشترین جنایت و سرکوب در دوران جنگ کثیف به نام آن‌ها نوشته شده، رسماً از مردم عذرخواهی کرده‌اند و خود را به پرداخت غرامت به قربانیان و بازماندگان آن‌ها موظف دانسته‌اند.
با این‌همه، در کشوری که خشونت سیاسی و غیرسیاسی ناشی از فقر، فرهنگ مردسالار و نیز فعالیت باندهای قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان ابعاد گسترده‌ای داشته و دست‌کم از سرنوشت ۴۰ هزار نفر اطلاعی در دست نیست، و در کشوری که تازه‌ترین مورد جنایت سنگین در ۵ سال پیش به ربودن و ناپدیدشدن ۴۳ دانشجو منجر شد و هنوز هم مبهم مانده است، وظیفه سختی بر دوش دولت جدید است.
این دولت با وعده‌‌هایی در روشنگری و اجرای عدالت در این زمینه‌ها به قدرت رسیده است. عذرخواهی نهادهای مسئول و پاسخگو‌کردن آن‌ها درباره جنایاتی که مرتکب شده‌اند گامی ابتدایی و در عین حال قابل اعتنا در این راستا به شمار می‌رود.
