موج جدید اعتراضات ضدفرانسوی در پاکستان، بار دیگر روابط پاریس-اسلام‌آباد را به ورطه تشنج کشانده و آینده این روابط را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
گرچه به نظر می‌رسد این اعتراضات پس از ۱۰ روز دست‌کم به طور موقت فروکش کرد، اما هر لحظه آماده شعله‌ور شدن، همچون آتشی زیر خاکستر است.
این در حالی است که هرگونه اخلال در روابط پاکستان و فرانسه ممکن است به مختل شدن روابط پاکستان با اتحادیه اروپا بیانجامد.
توقف اعتراضات
حزب «تحریک لبیک پاکستان» که رهبری این اعتراضات را در دست داشت، روز سه‌شنبه پس از یک مذاکره نسبتاً دشوار با دولت از هوادارانش خواست به اعتراضات ضدفرانسوی خود پایان دهند.
این تصمیم حزب همزمان با تصمیم دولت اتخاذ شد که بر اساس آن، از پارلمان این کشور خواسته شده درباره اخراج سفیر فرانسه از پاکستان تصمیم‌گیری کند.
قرار است طرحی در زمینه اخراج احتمالی سفیر فرانسه تا روز جمعه در پارلمان پاکستان به رأی گذاشته شود؛ این احتمال وجود دارد چنین طرحی که با اعتقادات مذهبی گره خورده، از سوی اکثریت نمایندگان پارلمان پاکستان به تصویب برسد.
این در حالی است که عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان دوشنبه‌شب در یک سخنرانی تلویزیونی گفت اخراج سفیر فرانسه موجب پیامدهای سنگین برای کشور خواهد شد، زیرا نیمی از صادرات پاکستان به مقصد اتحادیه اروپا صورت می‌گیرد.
تحریک لبیک پاکستان همچنین خواستار آزادی سعد حسین رضوی، صدها هوادار بازداشت‌شده خود و همچنین لغو ممنوعیت فعالیت حزب شده است.
سعد حسین رضوی، رهبر ۲۶ ساله حزب تحریک لبیک پاکستان است که پس از مرگ پدرش، خادم حسین رضوی به رهبری این حزب برسید. او دوشنبه هفته گذشته در آغاز موج جدید اعتراضات بازداشت شد.
در واکنش به این درخواست، شیخ رشید احمد، وزیر کشور پاکستان، که روز سه‌شنبه خبر توافق با حزب تحریک لبیک پاکستان را اعلام کرد، گفت اگر این حزب به اعتراضات خود پایان دهد، از هرگونه پیگرد قانونی معاف خواهد شد و می‌تواند به فعالیت‌های خود ادامه دهد.
شیخ رشید احمد روز دوشنبه نیز از یک توافق دیگر با تحریک لبیک پاکستان خبر داده و اعلام کرده بود ۱۱ افسر پلیس این کشور که توسط یک حزب اسلامگرای تندرو به گروگان گرفته شده بودند، پس از مذاکره آزاد شدند.
این افسران پلیس پاکستان روز یکشنبه از سوی هواداران حزب «تحریک لبیک پاکستان» در جریان یک تظاهرات خشونت‌بار در شهر لاهور در شرق پاکستان به گروگان گرفته شده بودند.
در ویدئویی که روز یکشنبه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و صحت آن از سوی پلیس لاهور به تأیید رسیده، نشان داده می‌شود که چند پلیس پاکستان زخمی شده‌اند و سر برخی از آنها باندپیچی شده است.
اعتراضات چگونه آغاز شد؟
موج جدید اعتراضات اسلامگرایان تندروی پاکستان از دوشنبه هفته پیش، همزمان با بازداشت سعد حسین رضوی، آغاز شد.
او خواستار اخراج سفیر فرانسه از پاکستان شده و تاریخ سه‌شنبه ۲۰ آوریل را به عنوان مهلت برای اخراج سفیر فرانسه تعیین کرده بود؛ در غیر این صورت تهدید کرده بود هواداران حزبش راهپیمایی را از لاهور تا اسلام‌آباد برگزار می‌کنند.
موج اعتراضات از لاهور، به سرعت به برخی دیگر از شهرهای پاکستان از جمله کراچی در جنوب کشور و همچنین اسلام‌آباد، پایتخت، سرایت کرد و منجر به کشته شدن چند نیروی پلیس این کشور، گروگان گرفتن چند نیروی پلیس دیگر و همچنین زخمی شدن صدها پلیس شد.
همچنین این اعتراضات زندگی عادی ساکنان این شهرها را تاحدودی مختل کرد. سفارت پاکستان در اسلام‌آباد نیز روز پنج‌شنبه گذشته از شهروندان و شرکت‌های فرانسوی خواست به دلیل «تهدیدهای جدی» که علیه منافع فرانسه در پاکستان وجود دارد، این کشور را ترک کنند.
هرچند که سفارت فرانسه مشخص نکرد دقیقاً ماهیت این «تهدیدهای جدی» چیست، اما آن طور که خبرگزاری فرانسه گزارش داد، این توصیه دولت فرانسه چندان مورد توجه فرانسوی‌ها قرار نگرفت.
بر اساس آمار دولت فرانسه، حدود چند صد فرانسوی اکنون در پاکستان زندگی می‌کنند. اما این تعداد اندک نیز طی دو سال اخیر به دلیل اعتراضات ضدفرانسوی در پاکستان به طرز معناداری کاهش یافته است.
فرانسوی‌های ساکن پاکستان که اکنون در یک وضعیت بلاتکلیف و وحشت به سر می‌برند، در روزهای اخیر ترجیح داده‌اند تا منتظر بمانند و اوضاع را خود شخصا پیش از هرگونه بازگشت احتمالی بسنجند.
ژان میشل کارانتوتی، یکی از معلمان مدرسه آمریکایی اسلام‌آباد، به خبرگزاری فرانسه گفت اولین بار از زبان یکی از شاگردانش متوجه این فراخوان سفارت فرانسه شد و همان لحظه خیلی وحشت کرد: «از خودم پرسیدم در چه دنیایی زندگی می‌کنیم.»
این معلم فرانسوی در ابتدا تصمیم گرفت که چمدان خود را ببندد و به کشورش بازگردد، اما پس از مشورت با دوستان پاکستانی‌اش به این نتیجه رسید که فعلاً در پاکستان بماند: «آنها [دوستان پاکستانی] به من گفتند که از من محافظت می‌کنند. از دیدن این قدر همبستگی در اطراف خودم، خیلی متاثر شدم.»
او همچنین از نوع صدور توصیه سفارت فرانسه انتقاد کرد و گفت که سفارت فرانسه به جای این که علناً توصیه خود را منتشر کند، می‌تواند به صورت خصوصی‌تر در این زمینه به شهروندان فرانسوی اطلاع دهد.
به نظر می‌رسد پس از ماه‌ها تنش در پاکستان بر سر کاریکاتورهای محمد، اکنون فرانسوی‌های ساکن این کشور تا حدودی به اعتراضات اسلامگرایان «عادت» کرده‌اند و آن قدر که خود دولت فرانسه نگران امنیت آنان است، خود چنین نگرانی را حس نمی‌کنند.
حتی برخی از فرانسوی‌هایی که تجربه سکونت طولانی‌مدت در پاکستان را دارند، گفته‌اند که چندان در این کشور احساس خطر نکرده‌اند و حتی «مهربانی فوق‌العاده» پاکستانی‌ها را می‌ستایند و از این که گاهی تصویری منفی از پاکستان در جهان ارائه می‌شود متأسفند.
ممنوعیت حزب اسلامگرایان و توصیه عمران خان به غربی‌ها
در این شرایط، دولت اسلام‌آباد نیز با اقدامات و اظهاراتی تلاش دارد دو طرف ماجرا را مدیریت کند.
حزب تحریک لبیک پاکستان که از ماه‌ها پیش، کارزار اعتراضات علیه فرانسه را رهبری می‌کند، چهارشنبه هفته گذشته از سوی دولت اسلام‌آباد به طور رسمی ممنوع اعلام شد و به عنوان یک گروه «تروریستی» در نظر گرفته شد.
کارزار اعتراضات این حزب پس از آن شکل گرفت که امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه از حق کشیدن کاریکاتور محمد، پیامبر مسلمانان در چارچوب آزادی بیان دفاع کرد.
مکرون این اظهارات جنجالی را در پاییز گذشته در مراسم بزرگداشت امانوئل پاتی، معلمی که پس از نشان دادن کاریکاتورهای محمد در کلاس درس خود به طرز فجیع به قتل رسید، ایراد کرده بود. این کاریکاتورها در هفته‌نامه شارلی ابدو به چاپ رسیده بود.
دولت پاکستان همچنین روز جمعه گذشته به مدت چند ساعت، شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان را همزمان با برگزاری مراسم نماز جمعه در این کشور مسدود کرد. در نامه‌ای که از سوی وزارت کشور پاکستان به مقام‌های مخابرات این کشور ارسال شد، دلیل دستور این انسداد شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های فوری، «حفظ نظم عمومی و امنیت» اعلام شد.
به گزارش خبرگزاری فرانسه، احزاب سیاسی پاکستان به طور معمول از شبکه‌های اجتماعی برای بسیج هواداران خود استفاده می‌کنند و دولت نگران بود تجمع هواداران تحریک لبیک فرصتی برای برگزاری دوباره راهپیمایی‌های اعتراضی شود. با این حال، در همان صبح روز جمعه، عده زیادی مقابل یک مدرسه مذهبی در لاهور که مقر حزب تحریک لبیک محسوب می‌شود، تجمع کردند.
نیروهای پلیس همچنین تا آن روز، بیش از دویست نفر از هواداران این حزب را در جریان اعتراضات اخیر بازداشت کرده بودند. همچنین دولت پاکستان، تدابیر امنیتی اطراف سفارت فرانسه را تقویت کرد.
اما دولت اسلام‌آباد فقط علیه حزب اسلامگرایان اقدام نکرد، بلکه نشان داد که همزمان می‌خواهد از طرف مقابل نیز انتقاد کند. عمران خان، نخست وزیر پاکستان روز شنبه از کشورهای غربی خواست که «توهین» به پیامبر اسلام را همانند انکار هولوکاست، مشمول مجازات کنند.
هر چند، به نظر می‌رسد که این درخواست نخست‌وزیر پاکستان بیشتر برای آرام کردن اسلامگرایان خشمگین این کشور مطرح شد، اما این اولین بار نیست که رهبران مذهبی مسلمانان چنین درخواستی را مطرح می‌کنند.
از نظر عمران خان و دیگر رهبران سیاسی و مذهبی مسلمانان، کشیدن کاریکاتور محمد، احساسات پیروانش را جریحه‌دار می‌کند. نخست وزیر پاکستان در یک رشته توئیت نوشت: «ما، مسلمانان بیشترین عشق و احترام را نسبت به پیامبر خود داریم. چنین بی‌احترامی و سوءاستفاده را تحمل نمی‌کنیم.»
عمران خان ادامه داد: «از دولت‌های غربی که هرگونه اظهارنظر منفی درباره هولوکاست را ممنوع کرده‌اند، می‌خواهم همین قوانین را برای مجازات کسانی که عمدا پیام‌های نفرت‌انگیز خود را علیه مسلمانان با توهین به پیامبر منتشر می‌کنند، به کار گیرند.»
انکار هولوکاست در چند کشور اروپایی از جمله آلمان و فرانسه غیرقانونی است و ممکن است فرد انکارکننده با مجازات زندان روبه‌رو شود. همچنین کشیدن تصویر پیامبر مسلمانان بر اساس قرائت رادیکال از اسلام ممنوع است. با این حال، به عقیده بسیاری از محققان و حقوقدانان، این دو ممنوعیت، دارای یک ماهیت و مبنا و در نتیجه قابل قیاس نیست.
نخست وزیر پاکستان همچنین درباره ممنوع شدن فعالیت حزب تحریک پاکستان گفت این ممنوعیت به دلیل عدم توافق با نظرات این حزب نیست، بلکه بیشتر به دلیل مخالفت دولت با شیوه‌های این حزب است.
عمران خان صراحتاً نوشت: «بگذارید با مردم داخل و خارج رک باشم: دولت ما بر اساس قوانین‌مان علیه تروریسم، تدابیری را علیه حزب تحریک لبیک اتخاذ کرد، زیرا آنان [هواداران حزب] با استفاده از خشونت در خیابان و حمله به نیروهای انتظامی، دولت را به چالش کشیدند. هیچ کس نمی‌تواند فراتر از قانون و قانون اساسی باشد.»
پیشینه تنش در روابط پاکستان و فرانسه
نخست وزیر پاکستان در اواخر ماه اکتبر گذشته نیز امانوئل مکرون را به «حمله به اسلام» متهم کرده بود و مارک بارتی، سفیر فرانسه در اسلام‌آباد در واکنش به «کارزار اسلام‌هراسی نظام‌مند تحت پوشش آزادی بیان» از سوی رئیس جمهوری فرانسه، به وزارت خارجه پاکستان احضار شد.
از آن زمان، روابط پاکستان و فرانسه تاحدودی متأثر از تنش‌های مذهبی بوده است؛ این تنش تا حدودی در روابط فرانسه با برخی دیگر از کشورهای اسلامی به ویژه ترکیه نیز به وجود آمد.
در ماه نوامبر، وزارت امور خارجه فرانسه اظهارات شیرین مزاری، وزیر حقوق بشر پاکستان، را «نفرت‌انگیز و کذب» خواند. این وزیر پاکستانی در توییتی نوشته بود امانوئل مکرون با مسلمانان «همان کاری را انجام می‌دهد که نازی‌ها با یهودیان کردند.»
پس از آن، در ماه فوریه، وزارت امورخارجه فرانسه کاردار سفارت پاکستان در پاریس را احضار کرد و از دولت اسلام‌آباد خواست تا «رفتاری سازنده» در پیش گیرد. این اقدام دولت فرانسه در واکنش به اظهارات عارف علوی، رئیس‌جمهور پاکستان بود که قانون معروف به «جدایی‌طلبی» در فرانسه را مغایر با حقوق مسلمانان در فرانسه می‌دانست.
فرانسه که سال‌ها پیش هدف اسلامگرایان داعش قرار داشت، سال گذشته نیز مورد حمله چند اسلامگرای افراطی قرار گرفت. یکی از این حملات، حمله مقابل دفتر سابق شارلی ابدو در سپتامبر بود. یک مرد پاکستانی به عنوان عامل این حمله به تازگی در فرانسه محاکمه شد.
فرانسه دارای بیشترین جمعیت مسلمان در میان کشورهای اروپایی است. این میزان از حضور مسلمانان در این کشور و همچنین وجود اصل مهم و اساسی لائیسیته در فرانسه، پاریس را در رابطه با مسلمانان بنیادگرا دچار چالش کرده است.
از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که به مرور نقش مذهب و تنش‌های مرتبط با مذهب در روابط فرانسه با کشورهای اسلامی نیز بیشتر شده است.
صرف‌نظر از این که تصمیم پارلمان پاکستان درباره اخراج احتمالی سفیر فرانسه در اسلام‌آباد چه خواهد بود، همین ریخته شدن قبح مداخله اسلامگرایان افراطی در امر تصمیم‌گیری دیپلماتیک، عرصه جدید قدرت و اهرم فشار تازه‌ای را به آنان می‌بخشد.
