همکاری روزافزون ایران و روسیه در کانون توجه رسانه‌های روسی طی هفتهٔ گذشته بود: «چه کسی شش ماه پیش فکر می‌کرد که ایران به تامین‌کنندهٔ بسیاری از نیازهای روسیه تبدیل شود؟»
همزمان مسکو نگران تشدید تنش بین ایران و اسرائیل است و این در حالی‌ست که روابط روسیه با اسرائیل نیز وارد دوره‌ای پرتنش شده است.
از دیگر موضوعات مهم هفتهٔ گذشته، مذاکرات نافرجام روسیه و آمریکا برای تبادل زندانیان، تصمیم روسیه برای پایان مشارکت در ایستگاه فضایی بین‌المللی و سفر وزیر خارجهٔ روسیه به آفریقا بود.
زمینه‌های متعدد همکاری‌های روسیه و ایران
تعمیر هواپیما: خرید قطعات هواپیما از ایران در روسیه یکی از مهم‌ترین موضوعات هفتهٔ گذشته بود. این گزارش‌ها در پی آن منتشر شد که رئیس سازمان هواپیمایی ایران هنگام دیدار با یک معاون وزارت حمل‌ونقل روسیه در تهران اعلام کرد مقرر شده تفاهم‌نامهٔ همکاری دربارهٔ صادرات قطعات و تجهیزات هواپیمایی ایران به روسیه و تعمیر و پشتیبانی هواپیماهای روسی در ایران به امضا برسد.
روسیه در آستانهٔ جنگ علیه اوکراین ۱۲۸۷ هواپیما از جمله ۱۱۰۱ فروند هواپیمای مسافربری داشت؛ حدود ۷۰ درصد آنها بوئینگ و ایرباس بود. در پی تحریم‌های غرب، دولت روسیه اعلام کرد که طی ۱۰ سال آینده تمام هواپیماهای خارجی را با سوپرجت و ام‌سی-۲۱ تولید داخلی جایگزین خواهد کرد اما پیش از تحقق این هدف، صنعت هوایی روسیه با مشکل جدی روبه‌رو شده است. صاحب‌نظران برآورد می‌کنند صاحبان هواپیما در روسیه ناچار خواهند بود از یکی دو ماه دیگر، چند هواپیما را به منظور تأمین قطعه اوراق کنند.
از سوی دیگر، این صنعت در ایران نیز براثر تحریم‌ها با مشکلات متعدد دست و پنجه نرم می‌کند و به اذعان مسئولین ایرانی، نیمی از هواپیماهای مسافربری در این کشور به دلیل نبود قطعه زمین‌گیر شده، از این رو مشخص نیست کمک ایران به روسیه تا چه حد موثر باشد.
در این رابطه یک مقام سابق خطوط هوایی ایرفلوت مدعی شد مقامات ایرانی از شخص وی خواسته‌اند که به برقراری همکاری با روسیه در زمینهٔ قطعات هواپیما کمک کند. او افزود این توافق کمتر به قطعات تولید شده در ایران و بیشتر به مسیرهای تامین قطعات که ایران طی سال‌ها تحریم برقرار کرده، مربوط است.
به عقیدهٔ صاحب‌نظران روس، کمک ایران به رفع بحران حمل‌ونقل هوایی در روسیه می‌تواند موثر باشد اما صرفاً به طور موقت چراکه روسیه هم‌اکنون برقراری مسیرهای وارداتی با دور زدن تحریم‌های غرب و بدون کسب مجوز تولیدکنندهٔ اصلی را آغاز کرده است.
صاحب‌نظران هشدار می‌دهند قاچاق قطعه بدون پشتیبانی تولیدکننده ایمنی هواپیما را تضمین نمی‌کند و انبوه حوادث هوایی در ایران مصداق این ادعاست به همین دلیل اگر روسیه راه قاچاق را برگزیده به مسافران صراحتاً اعلام کند جان‌شان در خطر است.
راه‌آهن: روزنامهٔ روسی ودوموستی گزارش داد نسخه‌ای از طرح شرکت راه‌آهن روسیه را در دست دارد که مطابق آن، روسیه مصمم است تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۳۰ میلیارد دلار در احداث خطوط ریلی به سمت قزاقستان، مغولستان و چین سرمایه‌گذاری کند.
کریدور شمال-جنوب از دیگر مسیرهای مورد توجه است و برای تکمیل آن، روسیه ۱ و نیم میلیارد دلار برای ساخت ۱۶۴ کیلومتر راه‌آهن رشت-آستارا و برقی‌سازی ۴۹۵ کیلومتر راه‌آهن گرمسار-اینچه‌برون در نظر گرفته است. ولادیمیر پوتین طی سفر خود به تهران در سال ۲۰۱۵ وعده داده بود روسیه به ایران ۵ میلیارد وام ارائه می‌کند که در چارچوب آن، طرح برقی‌سازی راه‌آهن گرمسار-اینچه‌برون نیز تامین مالی می‌شود اما طی هفت سال گذشته این طرح روی کاغذ باقی مانده بود.
توربین: روسیه و ایران سه ماه پیش دربارهٔ تهاتر فولاد روسی با توربین‌های ایرانی توافق کردند؛ در گزارش پایگاه خبری رپورتر آمده جدال گازپروم با آلمان بر سر توربین‌های خط لولهٔ انتقال گاز نورد استریم -۱، ضرورت تسریع اجرای این توافق تهاتر با ایران و حتی دستیابی به توافق دربارهٔ ساخت توربین‌های ایرانی در روسیه را در اولویت قرار داده: «چه کسی حتی شش ماه پیش می‌توانست فکر کند ارتش روسیه به پهپاد ایرانی و صنعت روسیه به توربین‌های تولید ایران نیاز پیدا کند؟»
البته در سال ۲۰۱۷ تنها یک سال پس از این‌که شرکت مپنا دربارهٔ تولید توربین در ایران با زیمنس قرارداد امضا کرد، روسیه برای خرید توربین‌های نیروگاهی که قصد داشت در کریمهٔ الحاقی بسازد، سراغ مپنا رفته اما به نتیجه نرسیده بود.
آلکساندر باباکوف قائم‌مقام رئیس دوما در مصاحبه با اینترفکس به دفعات ایران را که به عقیدهٔ وی، به‌رغم ۴۰ سال تحریم پیشرفت‌های صنعتی مهمی داشته ستود و از جمله گفت ایران در تولید توربین در رتبهٔ سوم در جهان قرار دارد و در دستیابی به این فن‌آوری می‌تواند به روسیه کمک کند.
کارت میر در ایران: مهدی صفری معاون اقتصادی وزیر خارجهٔ ایران در مصاحبه با خبرگزاری ریانوستی جایگزینی ارزهای خارجی با روبل در تجارت دوجانبه را تایید کرد و از راه‌اندازی قریب‌الوقوع سیستم جایگزین شبکهٔ بین‌المللی مالی سویفت بین بانک‌های دو کشور و همچنین آغاز پرداخت با کارت روسی میر در ایران خبر داد.
این در حالی است که پیش‌تر اعلام شده بود پرداخت‌های متقابل روسیه و ایران با روبل و ریال انجام می‌شود و کارت ایرانی شتاب نیز در روسیه قابل استفاده خواهد بود. به گزارش کامرسانت، کارت میر به جای ابزار بانکی، به طرحی توریستی تبدیل شده و کشورهایی علاقه‌مند به ارائه خدمات این کارت هستند که می‌خواهند گردشگران روسی را جذب کنند.
براساس این گزارش، غیر از اهداف توریستی، مسافران روس در این کشورها توقف می‌کنند تا پول خود را از کارت میر به ویزا یا مسترکارت که دیگر در روسیه قابل استفاده نیست واریز کنند تا طی سفر به کشورهای دیگر امکان پرداخت بلامانع داشته باشند.
روسیه در خاورمیانه
روسیه و منطقه: نزاویسیمایا گازتا در سرمقاله‌ای نوشت افزایش رقابت‌های روسیه با کشورهای حوزهٔ خلیج فارس و به‌ویژه ایران مانع ارتباطات سیاسی بین آنها نشده است. در حالی‌که انتقال نفت عربستان سعودی و عراق به اروپا برای جایگزینی نفت روسیه چند برابر شده، در آسیا برعکس روسیه رقیب نفت خاورمیانه به‌ویژه ایران است.
این رویکرد روسیه بر بدبینی جامعهٔ ایرانی نسبت به همکاری‌های مسکو و تهران افزوده اما براساس این گزارش، نه این عامل و نه تلاش آمریکا برای متقاعد کردن متحدان خود در خاورمیانه برای کاهش ارتباطات با روسیه، مانع هماهنگی‌های سیاسی مسکو با کشورهای منطقه دست‌کم در آیندهٔ نزدیک نخواهد شد.
روسیه و ایران: به عقیدهٔ صاحب‌نظران روس، هدف کنونی سیاست خارجهٔ روسیه حفظ و گسترش روابط با تمام کشورها غیر از کشورهای غربی، به‌رغم اختلاف‌ها و حتی مواضع متضاد است. به عنوان نمونه، همکاری روسیه و ترکیه در حالی رو به گسترش است، که دو کشور در سوریه از جناح‌های درگیر حمایت می‌کنند و ترکیه در جنگ روسیه علیه اوکراین، طرف اوکراین را گرفته است.
در نمونه‌ای دیگر، اختلاف‌های ارضی روسیه و ایران در خزر و یا رقابت در بازار انرژی نه تنها مانع روابط دوجانبه نشده بلکه برعکس مناسبات سیاسی - اقتصادی مسکو و تهران رو به گسترش است و دید و بازدیدهای مقامات دو کشور به طور بی‌سابقه افزایش یافته است.
همزمان براساس این گزارش، طرفین هیچ‌گاه روابط راهبردی نخواهد داشت و بعید نیست ابتکارهای که این روزها در عرصه‌های متعدد برای گسترش همکاری مسکو و تهران مطرح می‌شود، به نتیجهٔ مطلوب نرسد.
روسیه و اسرائیل: در حالی که روابط روسیه با ایران و کشورهای حوزهٔ خلیج فارس در یکی از بهترین دوران خود قرار دارد، تنش‌ها میان روسیه و اسرائیل رو به افزایش نهاده و به‌رغم سفر هیئت اسرائیلی به مسکو، مسائل مرتبط با فعالیت آژانس یهود در روسیه برطرف نشده است.
وزارت دادگستری روسیه از دادگاه خواست آژانس یهود که در روسیه «سخنوت» نامیده می‌شود و مسئول کمک به علیا، مهاجرت یهودیان به اسرائیل است را منحل کند گویا به آن دلیل که این آژانس اطلاعات شخصی شهروندان روس یهودی‌تبار را جمع‌آوری می‌کند و در تسهیل مهاجرت دانشمندان و بازرگانان یهودی را در اولویت قرار داده است.
مسئولان روس می‌گویند شکایت علیه این آژانس مسئله‌ای حقوقی‌ست اما تمام صاحب‌نظران و مقامات اسرائیلی معتقدند ریشهٔ این شکایت سیاسی است. روزنامهٔ کامرسانت یادآوری کرده ۲۵ سال پیش نیز در اوج اختلاف‌ها میان روسیه و اسرائیل آژانس یهود در مسکو تحت فشار قرار گرفته بود اما در آن سال‌ها واشنگتن برای رفع اختلاف‌ها میانجیگری کرده بود.
صاحب‌نظران معتقدند روسیه و اسرائیل در کاهش تنش‌ها ذی‌نفع‌اند اما چنانچه اختلاف‌ها پیرامون آژانس یهود رفع نشود، اسرائیل ممکن است به تحریم‌های غرب علیه روسیه بپیوندد و کمک‌های خود به اوکراین را افزایش دهد اما گزارش‌ها حاکی است روسیه گام‌هایی را در نظر گرفته که می‌تواند مانع جدی برای مقابلهٔ اسرائیل علیه ایران در سوریه شود.
جایگاه روسیه بین اسرائیل و ایران: در حالی‌که بحث برجام از صفحه‌های رسانه‌های روسی محو شده و در عوض تهدیدهای اسرائیل نسبت به جلوگیری از دستیابی ایران به بمب اتم به هر روش افزایش یافته، صاحب‌نظران روس معتقدند اگر تنش‌ها میان ایران و اسرائیل شدت یابد و به‌ویژه به درگیری کشیده شود، روسیه قادر نخواهد بود به سیاست یکی به میخ یکی به نعل ادامه دهد و احتمالاً ناچار می‌شود طرف ایران را بگیرد، «کشوری که به متحد کلیدی روسیه در خاورمیانه و جهان تبدیل شده».
در رسانه‌های طرفدار کرملین این نظر غالب شده که در چارچوب همکاری‌های فنی-نظامی بین مسکو و تهران، ایران می‌تواند در تولید پهپاد و موشک، و روسیه در تولید سامانه‌های پدافند هوایی به یکدیگر کمک کنند.
روسیه و آفریقا
در حالی‌که روسیه امید برای احیای روابط با غرب را به‌کلی از دست داده و به دنبال تقویت ارتباطات خود با کشورهای خاورمیانه، آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین است، سفر وزیر خارجهٔ روسیه به مصر، کنگو، اوگاندا و اتیوپی در کانون توجه رسانه‌های روسی بود و نتایج آن با نتایج سفر رئیس‌جمهور فرانسه به کامرون، بنین و گینه بیسائو و دیدار نمایندهٔ ویژهٔ آمریکا در امور آفریقا از مصر و اتیوپی که تقریباً همزمان برگزار شد، مورد مقایسه قرار گرفت.
صاحب‌نظران معتقدند آفریقا عرصه‌ای دیگر از رقابت‌های روسیه با غرب است. در حالی‌که کشورهای غربی روسیه را مسئول بحران انرژی و مواد غذایی در جهان به‌ویژه آفریقا می‌دانند، روسیه انگشت اتهام را به سوی غرب نشانه رفته و با اتکا به روابط دیرینه با این قاره، طرفداران بسیاری در آفریقا پیدا کرده است.
بحث تبادل زندانیان بین روسیه و آمریکا
هفتهٔ گذشته وزیران خارجهٔ روسیه و آمریکا برای نخستین بار از آغاز جنگ در اوکراین تلفنی گفتگو کردند. مهم‌ترین محور این تماس تلفنی، پیشنهاد آمریکا به روسیه برای مبادلهٔ پل ویلان که از چهار سال پیش به اتهام جاسوسی در روسیه زندانی است و بریتنی گرایندر بسکتبالیست سرشناس آمریکایی که چند ماه پیش در مسکو به اتهام حمل مواد مخدر زندانی شد، با ویکتور بوت قاچاقچی سلاح که از ۲۰ سال پیش تحت تعقیب پلیس بین‌الملل بود و سرانجام در سال ۲۰۰۸ در تایلند دستگیر و در آمریکا به ۲۵ سال زندان محکوم شد بود.
از آنجا که روسیه اصرار دارد آمریکا دو زندانی خود را با دو زندانی روس مبادله کند، مذاکرات تاکنون به ثمر نرسیده است.
انصراف روسیه از مشارکت در ایستگاه فضایی بین‌المللی
نخستین تصمیم رئيس جدید سازمان فضایی روسیه، پایان مشارکت در ایستگاه فضایی بین‌المللی از سال ۲۰۲۴ و ساخت یک ایستگاه فضایی روسی است. مقامات روس می‌گویند از سال ۲۰۲۵ ایستگاه فضایی بین‌المللی هر سال میلیاردها دلار هزینه مضاعف خواهد داشت و با مشکلات فنی روزافزون روبه‌رو خواهد شد.
اما صاحب‌نظران معتقدند با توجه به هزینه ایجاد ایستگاه فضایی روسی و اهدافی که برای آن تعریف شده و محدود به نظارت بر قلمرو روسیه و شمالگان است، این طرح نمایشی و غیرقابل توجیه است.
