خالکوبی روی صورت و دستان زنان بربر در شمال آفریقا که زمانی نشانه زیبایی و تعلق به یک قبیله خاص به شمار می‌آمد، اکنون به سنتی رو به زوال تبدیل شده است.
زندگی مدرن و همچنین محدودیت‌های مذهبی، روند از بین رفتن این رسم محلی را سرعت بخشیده‌اند.
بربرها کیستند؟
بربرها یک گروه قومی بومی شمال آفریقا هستند که از سواحل اقیانوس اطلس در غرب تا واحه سیوه در مصر در شرق و از سواحل دریای مدیترانه در شمال تا رودخانه نیجر در جنوب پراکنده‌اند.
این بومیان که حتی زبانشان را هم در مقابل سیطره زبان عربی حفظ کرده‌اند، قرن‌هاست به سنت‌ها و فرهنگ خاص خود افتخار میکنند.
از نظر زبانی، بربرها به زبان‌های بربر صحبت میکنند که در شاخه زبان‌های آفروآسیایی طبقه‌‌بندی می‌شود و مراکش کشوری است که بیشترین بربرها را در میان دیگر کشورهای شمال آفریقا در خود جای داده است.
این بومیان خود را آمازیغ می‌نامند که در زبانشان به معنی «انسان آزاد» است.
بربرها سال‌هاست که با محدودیت‌هایی در زمینه نگهداری از زبان، سنت‌ها و فرهنگ‌های خاص خود مواجه‌اند. یکی از این سنت‌ها، خالکوبی زنان است.
خالکوبی زنان بربر؛ یک آرایش زیبا
هانو مولود زن ۶۷ ساله بربر در منطقه املشیل مراکش درباره خالکوبی خود و دیگر زبان بربر گفته است: «وقتی شش ساله بودم، به ما گفته شد که خالکوبی با حنا آرایشِ زیبایی است، به خصوص وقتی به مراسم جشن محلی آحیدوس می‌رفتیم. به همین دلیل آن‌ها صورت ما را خالکوبی کردند».
این زن بربر درباره چگونگی خالکوبی نیز توضیح داده است: «ما از زغال چوب برای کشیدن طرح‌ها روی صورت‌مان استفاده می‌کردیم، سپس زنی جای طرح را سوزن می زد تا خون بیاید. سپس زخم را هر روز با یک گیاه سبز جویده‌شده تمیز می‌کردند تا خالکوبی شکل بگیرد».
یک زن دیگر بربر این چنین خاطره اولین خالکوبی خود را بازگو می کند: «یک زن کاربلد آمد تا صورت ما را با سوزن خالکوبی کند. ما دختر بچه‌ها هنگام این کار دردناک نمی‌توانستیم جلوی اشک‌هایمان را بگیریم. در همین حال، هر یک از مادران، دختر خود را در آغوش می‌گرفت و می‌بوسید و سعی می‌کرد او را تا پایان خالکوبی دلداری دهد».
او تاکید کرد که «این سنت را اجدادمان به ما منتقل کرده‌اند».
بر اساس آخرین سرشماری در مراکش (۲۰۱۴)، بیش از یک چهارم (۲۶.۷ درصد) از جمعیت ۳۵ میلیون نفری مراکش، بربر هستند و یکی از سه گویش اصلی بربرهای این کشور را به کار می‌برند.
«اسلام سلفی» علیه خالکوبی زنان
در سال‌های اخیر خالکوبی زنان به طور گسترده از سوی مسلمانان به عنوان اقدامی علیه جسم انسان مذمت شده است.
به همین دلیل بسیاری از زنان و دختران این رسم را کنار گذاشته‌اند. یا حتی زنانی که قبلا خالکوبی کرده‌اند آن را پاک میکنند، از ترس مجازات در زندگی‌ای که در اسلام برای پس از مرگ وعده داده شده.
اما عبدالواحد فینیگ، مدرس و پژوهشگر جغرافیا در این منطقه از مراکش، در پاسخ به این پرسش که چرا این سنت در حال از بین رفتن است، معتقد است: «زیرا تفکر سلفی به اشتباه ادعا می‌کند که هر زنی که خالکوبی کند به جهنم می‌رود، ادعایی که هیچ مبنایی در قرآن یا دین ندارد».
او افزود: «به همین دلیل است که ما زنان قوم بربر را تشویق می‌کنیم تا فرهنگ و هویت خود را آزادانه بیان کنند. برای میراث و تاریخ خود ارزش قائل شوند، در برابر عقاید جزمی مقاومت کنند و به خود اجازه ندهند در دام عقایدی که با اسلام همخوانی ندارد گرفتار شوند».
خالکوبی؛ هویت مستقل و ابراز عشق
در برخی قبایل این منطقه از مراکش، زنان با خالکوبی‌هایی متشکل از دو یا سه خط در چانه متمایز می‌شوند. زنان برخی دیگر از قبایل نیز الگوهایی روی صورت خود خالکوبی میکنند.
در خالکوبی‌های این منطقه، هر طرحی دارای معنای خاصی است؛ برای مثال، طرح دایره، نشانگر جهان و زیبایی‌اش است، درست مانند ماه و خورشید که جایگاه مهمی در آیین‌های محلی بربرها دارند.
باسو اوجبور، عضو یک انجمن غیردولتی محلی، می‌گوید این خالکوبی‌ها هویت این اقوام محلی هستند: «علاوه بر این، برخی از طرح‌های خالکوبی هویت یک قبیله را منعکس می‌کند. مانند لباس مخصوص زنان بربر که برای هر قبیله منحصر به فرد است».
او افزود: «خالکوبی‌ها با نمادها و شکل‌هایشان متمایز می‌شوند و بیانگر عضویت افراد در یک جامعه خاص و هویت خاص آنهاست».
مورخان معتقدند که خالکوبی‌ها نه تنها بخشی از میراث فرهنگی بربرها هستند بلکه به ویژه برای زنان بربر، ابرازی برای نشان دادن هویت مستقل از مردان است.
همچنین این خالکوبی‌ها، ابزاری برای ابراز عشق است؛ به ویژه خالکوبی‌هایی که زن بربر در شب عروسی خود انجام می‌دهد.
