روز شنبه سوم اردیبهشت ماه، مرزبانان نیروی انتظامی در منطقه مرزی دوغارون نزدیک به شهر اسلام‌قلعه در ولایت هرات افغانستان دست به توقف عملیات راهسازی طالبان زدند. مرزبانان ایرانی سوار بر دو خودرو در مقابل لودر مورد استفاده پیکارجویان طالبان توقف کرده و مانع از عملیات راهسازی آنها شدند.
حسن کاظمی قمی نماینده ویژه رئیس‌جمهور ایران در امور افغانستان، درباره ماجرای مرز دوغارون اظهار داشت: «امروز طالبان اقدام به جاده‌سازی بدون هماهنگی قبلی در محدوده مرز دوغارون و نقض مرز کرد که مرزبانی جمهوری اسلامی ایران مانع شد».
به دنبال این مناقشه مرزی طرفین گذرگاه‌های مرزی خود را بستند، اما بر اساس اعلام رسانه‌های حکومتی در ایران این گذرگاه‌ها بار دیگر در روز دوشنبه پنجم اردیبهشت ماه باز شدند. پیشتر عنایت‌الله خوارزمی، سخنگوی وزارت دفاع ملی طالبان در روز یکشنبه چهارم اردیبهشت ماه اعلام کرده بود: «تنشی که در مرز اسلام قلعه ایجاد شده بود بر اساس یک سوءتفاهم بود که حل شد».
بعد از ظهر روز پنجم اردیبهشت، اندکی پس از پس از بازگشایی گذرگاه‌ها، تصاویری مبنی بر اعزام و استقرار تانک‌های تی-۷۲اِس۱ تیپ ۳۸ زرهی تربت‌جام نیروی زمینی ارتش در مناطق مرزی مجاور گذرگاه مرزی دوغارون منتشر شد.
برخی رسانه‌ها به اشتباه این تانک‌ها را به لشکر ۸۸ زرهی زاهدان منسوب کردند، در حالی که این لشکر پس از انحلال و تبدیل به دو تیپ مستقل زرهی دیگر وجود خارجی ندارد. همزمان در بعد از ظهر پنجم اردیبهشت ماه، گذرگاه مرزی دوغارون برای بار دوم بسته شد و به دستور فرمانداری محلی تمامی رانندگان به همراه کامیون‌های خود پارکینگ آن را ترک کردند تا در صورت بروز درگیری با طالبان آسیب نبینند.
علاوه بر استقرار تانک‌های نیروی زمینی ارتش و پرواز هلیکوپترهای هوانیروز برفراز مناطق مرزی، تصاویر و فیلم‌های نیروهای اعزامی از نیروی زمینی سپاه پاسداران در منطقه نیز در دست است. نیروهایی که به نظر می‌رسد از واحدهای واکنش سریع آن باشند. در طرف دیگر مرز نیز، طالبان دست به افزایش شمار نیروهای خود زده و ده‌ها خودروی زرهی هاموی و نفربرهای چرخدار زرهی ام۱۱۱۷ خود را در نزدیک گمرک اسلام‌قلعه و در مجاورت گذرگاه مرزی آن مستقر کرده است.
این نخستین بار نیست که عدم آشنایی جنگجویان طالبان با قوانین بین‌المللی مرزبانی، سبب بروز تنش‌هایی در مناطق مرزی ایران با افغانستان شده است. پیشتر در تاریخ دهم آذر ۱۴۰۰ نیز پس از آنکه نیروهای طالبان در نزدیکی پاسگاه شغالک در مجاورت ولایت نیمروز به سمت گروهی از کشاورزان ایرانی شلیک کردند، درگیری مرزی بین نیروهای مسلح ایران از ارتش و سپاه با این جنگجویان رخ داد.
عامل مناقشات مرزی با طالبان چیست؟
پیش از قدرت گرفتن دوباره طالبان در افغانستان در تابستان ۱۴۰۰، جمهوری اسلامی با وساطت دولت قطر رابطه‌ای دوستانه با رهبران این گروه اسلامگرا برقرار کرد. متعاقباً در جریان سقوط دولت اشرف غنی و تسلط طالبان بر مناطق مختلف افغانستان، تهران همچون بسیاری از دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای واکنشی منفی به این مسئله نشان نداد و همواره سعی کرد رابطه حسنه‌ای با حکومت طالبان ایجاد کند.
از عوامل اصلی دخیل بر خودداری جمهوری اسلامی و به خصوص سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از ایجاد هرگونه تنش سیاسی و امنیتی با طالبان، نگرانی آنها از ورود به یک مناقشه یا درگیری نظامی با این گروه است که می‌تواند با تبدیل به یک جنگ فرسایشی، زیان‌های اقتصادی گسترده‌ای به همراه آورد.
اما با وجود خودداری جمهوری اسلامی از ایجاد تنش‌های سیاسی با طالبان، چندین مورد مناقشه مرزی بین مرزبانان این گروه و نیروهای مرزبانی ایران در برخی گذرگاه‌های مرزی و همچنین مناطق مرزی همجوار آنها به وقوع پیوسته است.
عامل اصلی این مناقشات مرزی عمدتاً ناآشنایی نیروهای مرزبانی طالبان با قوانین بین‌المللی مرزبانی و همچنین خطوط مرزی موجود بین دو کشور به دلیل فقدان آگاهی و همچنین عدم آموزش این نیروهاست.
نقش تیپ ۳۸ در مقابله با تهدیدات مرزی
در صورت بروز هرگونه تهدید امنیتی برای نیروهای مرزبانی نیروی انتظامی از هنگ مرزی تایباد مستقر در گذرگاه مرزی دوغارون، نیروی زمینی ارتش وظیفه پشتیبانی از آنها را بر عهده دارد. این پشتیبانی توسط تیپ ۳۸ رزمی تربت‌جام تأمین می‌شود که پادگان آن در ۶۰ کیلومتری گذرگاه دوغارون واقع شده و از دیرباز وظیفه محافظت از مناطق مرزی و همجوار ایران با ولایت هرات را بر عهده داشته است.
تیپ ۳۸ شامل دو گردان زرهی است؛ یک گردان مجهز به تانک‌های میدان نبرد از نوع تی-۷۲اِس۱، و گردان دیگر مجهز به نفربرهای زرهی بی‌تی‌آر-۶۰ ساخت اتحاد شوروی و نفربرهای اِم۱۱۳آ۱ ساخت ایالات متحده و همچنین نفربرهای زرهی روسی بی‌اِم‌پی-۲. این تیپ همچنین دارای یک گردان توپخانه و چند واحد رزمی دیگر است و با توجه به موقعیت این تیپ، اعزام نیروهای زرهی آن به مناطق مرزی و همجوار با ولایت هرات بخصوص گذرگاه مرزی دوغارون کمتر از سه ساعت زمان می‌برد.
تصاویر ماهواره‌ای از پادگان این تیپ، حاکی از استقرار یک تیم آتش سنگین هوانیروز در زمین فوتبال سابق آن که به محل فرود هلیکوپتر تغییر یافته، از تابستان سال گذشته است. این تیم آتش سنگین متشکل از یک فروند هلیکوپتر اِی‌اِچ-۱جِی کبرا با قابلیت استفاده از موشک‌های ضد تانک تاو و دو فروند هلیکوپتر کبرا دیگر از نوع نان-تاو (بدون قابلیت استفاده از موشک ضد تانک) است. این هلیکوپترها در حقیقت متعلق به گردان تک پایگاه سوم رزمی هوانیروز ارتش در کرمان هستند که وظیفه تأمین تیم آتش جهت پشتیبانی از یگان‌های نیروی زمینی ارتش در مرزهای شرقی ایران را بر عهده دارد.
در صورت نیاز به پشتیبانی نزدیک هوایی، در وهله اول تیم آتش هوانیروز ارتش مجهز به سه فروند هلیکوپتر تهاجمی کبرا وارد عمل می‌شوند. در وهله دوم، جنگنده‌های اف-۵ئی تایگر ۲ نیروی هوایی ارتش در پایگاه مقدم هوایی شهید حبیبی مشهد وارد عمل خواهند شد.
در صورت نیاز به تعداد بیشتری از هلیکوپترهای تهاجمی، پایگاه پنجم رزمی هوانیروز مستقر در فرودگاه مشهد نیز می‌تواند دست‌کم نیمی از هلیکوپترهای کبرای گردان تک خود را در قالب یک تیم آتش سنگین به تربت جام اعزام کند.
فقدان دانش و عدم آگاهی مرزبانان طالبان از قوانین بین‌المللی مرزبانی، ممکن است منجر به اقداماتی نسنجیده‌ای شود که در آینده شرایطی را برای بروز یک درگیری نظامی بین طرفین فراهم کند.
در صورت بروز هرگونه مجادله مرزی با طالبان، چنانچه تیپ ۳۸ زرهی به تنهایی قادر به مقابله با تهدیدات مرزی نباشد، تیپ ۱۸۸ مستقل زرهی از زاهدان وظیفه تقویت مواضع نیروی زمینی ارتش را در این منطقه بر عهده خواهد داشت. اما دست‌کم برای اعزام نیروهای زرهی این تیپ به منطقه یک روز زمان لازم است.
