درپی اعلام افزایش شدید آمار ابتلای اهالی شمال غرب ایران به سرطان گوارش و معده بر اثر ادامه ریختن پساب آلوده نیروگاه قدیمی اتمی ارمنستان به رود ارس، روز دوشنبه ۲۹ خرداد بررسی‌هایی علمی نیز در این مورد منتشر شد.
روزنامه «پیام ما» در ایران، روز دوشنبه با اشاره به اینکه آلودگی رودخانه ارس به مواد رادیواکتیو و فلزات سنگین، دیگر قابل انکار نیست، افزایش بیماری‌هایی مانند سرطان در بین حاشیه‌نشینان این رودخانه در شمال غربی ایران را نگران‌کننده خواند.
این روزنامه از نیروگاه هسته‌ای مـِـتسامور در ارمنستان به عنوان بزرگ‌ترین آلاینده ارس نام برده، و منشأ فلزات سنگین در این رودخانه را هم ترکیه، جمهوری آذربایجان و معدن سونگون در ایران ذکر کرده است.
در سالهای گذشته برخی مقام‌های جمهوری اسلامی گزارش‌ها دربارهٔ آلودگی رادیواکتیو در این رودخانه را «بازی سیاسی» خوانده‌اند، اما به نوشته «پیام ما»، افزایش بیماری‌ها و همچنین پایش‌های مأموران انرژی اتمی و وزارت نیرو نشانه‌ای از نگرانی است.
چند ماه پیش نیز فصلنامه «مطالعات مرزی» متعلق به مرزبانی جمهوری اسلامی، افزایش سرطان‌های مختلف در این منطقه را تأیید کرده بود.
روز ۲۲ خرداد، محمود عباس‌زاده مشکینی، نماینده مشکین‌شهر و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به خبرنگاران گفته بود که «پساب نیروگاه متسامور به ارمنستان که از منظر مجله نشنال جئوگرافیک خطرناک‌ترین نیروگاه جهان است به رودخانه ارس می‌ریزد و این احتمالاً آب‌های زیرزمینی استان‌هایی که در حاشیه این رودخانه قرار دارند به ویژه اردبیل را آلوده می‌کند و این می‌تواند دلیل ابتلای بسیار بالای مردم به سرطان معده و گوارش باشد.»
اخیراً معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل نیز گفته بود که اردبیل ۲۲مین استان از نظر جمعیت ولی از لحاظ ابتلا مردم به سرطان گوارش و معده اولین استان کشور است.
روز ۲۵ خرداد، رسول رحیمی، معاون امور استان‌های سازمان پدافند غیرعامل ایران، در رابطه با مسئله مواد رادیواکتیو در ارس از «تشکیل قرارگاه عملیاتی پدافند پرتوی شهید باکری» خبر داد و گفت که این قرارگاه «باید در ۶ ماه آینده تمام مشکلات زیستی این رودخانه را حل کند.» او توضیحی در مورد چگونگی حل این مسئله طی ۶ ماه نداد.
گزارش تازه از آلودگی رودخانه ارس به «مواد رادیواکتیو و فلزات سنگین»
روزنامه «پیام ما» در ایران، روز دوشنبه بر اساس چند مقاله دانشگاهی، از ورود «پساب‌ها و آلاینده‌های صنعتی و معدنی بسیار مضر» از جمله مواد رادیواکتیو و سرب به رودخانه ارس در شمال غرب ایران خبر داد.
در یکی از این مقاله‌ها که گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه بهشتی و گروه ژئوپلیتیک دانشگاه عالی دفاع ملی ایران بر اساس «بررسی‌ها و آزمایش‌ها» منتشر کرده‌اند، آمده است که استفاده از «آب آلوده» این رودخانه باعث «خسارت جبران‌ناپذیر در حوزۀ انسانی و محیط زیستی برای سه استان اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی» خواهد شد.
روزنامه پیام ما نوشت که خطرناک‌ترین منبع آلودگی، دو نیروگاه هسته‌ای «متسامور» در کشور ارمنستان است که فاضلاب آنها «بدون هیچ‌گونه تصفیه» در جنوب ساداراک، منطقه‌ای در جمهوری آذربایجان، وارد رود ارس می‌شود.
این روزنامه به نقل از مقاله یادشده همچنین این ادعا را مطرح کرده که نشت مواد پرتوزا (رادیواکتیو) از این نیروگاه «قدیمی و غیراستاندارد» را کارشناسانی از «اتحادیه اروپا» هم تأیید کرده‌اند.
در بخش دیگری از این گزارش آمده که آب ارس در محدوده سد «خداآفرین»، در مرز ایران و آذربایجان و ۲۴۰ کیلومتری شمال شرق تبریز، «حداکثر آلودگی» را دارد که شامل «فلزات سنگین» است، در حالی که از آب این سد برای مصرف شرب چندصدهزار تن از مردم منطقه و مقاصد تفریحی و آبزی‌پروری استفاده می‌شود.
روزنامه پیام ما همچنین به نقل از یک «منبع آگاه» نوشته علاوه بر «مطالعات میدان و آزمایشگاهی»، در این مقاله از گزارش‌هایی «محرمانه» استفاده شده که به دولت ایران رسیده‌اند، اما به شکل عمومی منتشر نشده‌اند.
به نوشته این روزنامه، مطالعات دانشگاهی و دولتی دیگر هم آلودگی رادیواکتیو رودخانه ارس را تأیید کرده‌اند.
در این زمینه به مقاله‌ای منتشرشده توسط گروه‌های جغرافیای سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی در بهار امسال اشاره شده که خشک شدن دشت‌های مغان و جنگل ارسباران و «تهدید امنیت غذایی» در شمال غرب ایران را به «آلودگی رودخانۀ ارس توسط ارمنستان» مرتبط دانسته است.
گزارش «پیام ما» به نقل از این مقاله از «آلوده‌شدن آب ارس به فلزات سنگین آلومینیوم، مس و آهن به میزان بیش از حد مجاز، رهاکردن پساب‌های صنعتی سنگین و نیروگاه هسته‌ای مستامور» خبر داده است.
همچنین به مقاله دانشگاهی دیگری، منتشرشده در تابستان سال گذشته، اشاره شده که علاوه بر مواد پرتوزا، وجود سرب بیش از حد مجاز و آرسنیک را در ماهی‌های رودخانه ارس تأیید می‌کند.
این روزنامه بخشی از گزارش دفتر مدیریت و حفاظت آلودگی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست را هم منتشر کرده که حاکی از افزایش غلظت فلزات و عناصر دیگر مانند نقره، آلومینیوم، سریوم، کبالت، مس، آهن، فسفر و سرب در آب پایین‌دست رود ارس است.
این گزارش نشان می‌دهد که سازمان حفاظت از محیط زیست ایران از آلودگی آب این رودخانه مطلع است.
وضعیت پسماندها در نیروگاه اتمی ارمنستان
در یک دهه اخیر همواره نگرانی‌هایی دربارهٔ مدیریت پسماند زباله‌های رادیواکتیو نیروگاه متسامور مطرح بوده و کارشناسان محیط زیست دربارهٔ خطر بالقوه این تأسیسات بر زمین‌های کشاورزی و مناطق مسکونی نزدیک به آن هشدار می‌دادند.
کار این نیروگاه هسته‌ای در سال ۱۹۸۸ به دنبال وقوع زمین‌لرزه متوقف شد، اما وضعیت اقتصادی نابسامان ارمنستان بعد از زلزله، جنگ با آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ و سقوط اقتصادی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروری باعث کمبود برق شد و مقام‌های ارمنستان این نیروگاه را در سال ۱۹۹۵ بازگشایی کردند.
راکتور این نیروگاه که در سال ۱۹۸۰ آغاز به کار کرد، در سال ۲۰۱۷ باید متوقف می‌شد. با کمک مالی روسیه در سال ۲۰۱۵ و اقدامات به‌روزرسانی آن در سال ۲۰۲۱، مقام‌های ارمنستان اعلام کردند که این راکتور می‌تواند تا سال ۲۰۳۶ به کار ادامه دهد.
پسماندهای هسته‌ای این نیروگاه پیشتر از طریق راه‌آهن به روسیه منتقل می‌شد تا بازیافت شود، اما در سالهای بعد این پسماند در اطراف خود نیروگاه انبار شد.
بازرسی‌های سازمان بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۱۳ نشان می‌داد اقدامات ایمنی برای مدیریت پسماندهای مواد رادیواکتیو درست انجام نمی‌شد.
در سال ۲۰۱۷ دولت ارمنستان برنامه جدیدی را برای مدیریت ایمن پسماند هسته‌ای نیروگاه متسامور آغاز کرد که در سال ۲۰۱۹ به اجرا رسید.
سال گذشته مدیرکل سازمان بین‌المللی انرژی اتمی پس از بازدید از نیروگاه مستامور، از «اقدامات گسترده» برای ایمن‌سازی آن تقدیر کرد. رافائل گروسی پس از گفت‌وگو با مقام‌های ارمنستان گفت اقدامات انجام‌شده و بهبود ایمنی در متسامور «رضایت‌بخش» است.
