پس از بازپس‌گیری شهر شوشی توسط نیروهای جمهوری آذربایجان، یک عضو پارلمان این کشور تصویری منتشر کرد تا آن‌چه را «فضای تساهل قومی و مذهبی» در شوشی می‌خواند، به نمایش بگذارد؛ عکسی از مراسم نیایش در کلیسای یوحنای مقدس تعمیدگر در ناحیهٔ قره‌باغ کوهستانی که ژاله احمدوا در ژوئیه ۲۰۲۱ در توئیتر (ایکس کنونی) گذاشت و آن را «کلیسای آزادشده» خواند.
این کلیسا واقع در این شهر که در فارسی و ارمنی شوشی نامیده می‌شود و تلفظ آذربایجانی آن «شوشا» است، در سدهٔ نوزدهم میلادی به‌دست ارامنه ساخته شده بود، اما اکنون دیگر وجود ندارد.
تصاویری که اخیراً توسط یک گروه ناظر به نام «دیده‌بان میراث قفقاز» منتشر شده، نشان می‌دهد که کلیسای شهر شوشی که در تمام دوران پس از تصرف این شهر توسط جمهوری آذربایجان زیر داربست و پوشش قرار داشت، در زمستان گذشته کاملاً تخریب شده است.
جمهوری آذربایجان در نوامبر ۲۰۲۰ در پایان تهاجم نظامی با هدف بازپس گرفتن مناطقی که طبق قوانین بین‌المللی متعلق به این کشور است، شهر شوشی را از شبه‌نظامیان ارمنی بازپس گرفت.
تصاویر ماهواره‌ای که در آوریل امسال منتشر شد، نشان می‌دهند روستایی که در دو کیلومتری جنوب کلیسای یوحنای مقدس قرار داشت کاملاً تخریب و محو شده است.
امروزه در همین اراضی که زمانی روستای کارین‌تاک به زبان ارمنی و داش‌آلتی به زبان آذربایجانی قرار داشت، یک مسجد بزرگ در دست ساخت است.
هوسیک قُلیان، پژوهشگر ارشد در «دیده‌بان میراث قفقاز» که تصاویر ماهواره‌ای روستای کارین‌تاک یا داش‌آلتی را منتشر کرده است، به رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی گفته است «به نظرم در این مورد مشخص هدف جمهوری آذربایجان تخریب کامل این روستا و ساختن یک روستای کاملاً جدید برای آوارگان آذربایجانی بود که قرار است در این مناطق اسکان داده شوند».
این پژوهشگر همچنین می‌گوید کلیسای این روستا، که در سمت راست ساختمان مسجد جدید مشاهده می‌شد، «حتی بر اساس قوانین جمهوری آذربایجان یک میراث حفاظت‌شده است و احتمالاً به همین دلیل ابتدا آن را دست‌نخورده گذاشتند.»
نام روستای داش‌آلتی یا کارین‌تاک که در هر دو زبان آذربایجانی و ارمنی به معنای «زیر سنگ» است، برگرفته از صخرهٔ عظیمی مشرف به این روستا است. در اطراف این روستا چندین چشمهٔ طبیعی قرار دارد و از قدیم به دلیل کشاورزی پررونق شهرت داشته است.
مسافری که در سال ۱۸۹۰ میلادی به این روستا سفر کرده بود، در سفرنامه خود این منطقه را «دارای اراضی حاصلخیز ولی با برداشت اندک محصولات کشاورزی» توصیف کرده و افزوده بود «ساکنان منطقه گندم، جو، ارزن و محصولات دیگر کشت می‌کنند».
در دوران اتحاد شوروی در نزدیکی این روستا کارگاه‌های تولید ابریشم و یک کارخانهٔ تولید قطعات الکتریکی هم وجود داشت.
در دومین جنگ بزرگ ناحیهٔ قره‌باغ کوهستانی در سال ۲۰۲۰؛ قبل از گسترش نبرد برای کنترل شهر شوشی، این روستا یکی از کانون‌های اصلی جنگ بود.
در تصاویر این روستا مربوط به دسامبر ۲۰۲۱ می‌توان آثار گلوله و پرتابه‌های انفجاری بر خانه‌ها را مشاهده کرد. ساکنان در هراس از پیشروی ارتش جمهوری آذربایجان آن را تخلیه کرده بودند و روستا شبیه شهر ارواح بود.
جدیدترین عکس‌ها از این روستا مربوط به بازدید الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، از روند ساخت مسجد است.
در تصاویری که در ژوئیه ۲۰۲۳ دفتر ریاست‌جمهوری آذربایجان منتشر کرد، می‌توان دید که خانه‌های این روستا هنوز پابرجا هستند.
اما تصاویری که از سفر بعدی او در اواخر ماه دسامبر منتشر شده‌اند، پس‌زمینهٔ ساختمان مسجد و محیط روستا را نشان نمی‌دهند و در نتیجه می‌توان نتیجه‌گیری کرد که تخریب خانه‌های این روستا در آن تاریخ آغاز شده بود.
علی مظفری، دانشگاهی ایرانی و آذری‌تبار و پژوهشگر ارشد دانشگاه دیکین در استرالیا، می‌گوید موج اخیر پاک کردن تمامی نشانه‌های فیزیکی از میراث ارامنه در قره‌باغ کوهستانی مسئله‌ای فراتر از اختلافات باکو و ایروان است.
آقای مظفری به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفته است: «تلاش نیرومندی به رهبری ترکیه در جریان است که هدف آن یکپارچه و متحد کردن تمام مناطق ترک‌نشین و گسترش این قلمرو به سمت شرق تا مرزهای چین است. میراث فرهنگی و قومی در توجیه این افق ژئواستراتژیک نقش مهمی دارد.»
به‌گفتهٔ این پژوهشگر، هم جمهوری آذربایجان و هم ارمنستان اقدامات فراوانی برای نابود کردن میراث فرهنگی طرف مقابل انجام داده‌اند، ولی اقدامات باکو «گسترده‌تر و سیستماتیک‌تر» بوده است.
لوری خاچاطوریان، استاد دانشگاه کورنل در آمریکا و یکی از بنیان‌گذاران «دیده‌بان میراث قفقاز»، می‌گوید این نهاد از زمان بازپس‌گیری ناحیهٔ قره‌باغ کوهستانی توسط جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۰ تخریب ۱۰ مورد میراث فرهنگی ارامنه در این منطقه را شناسایی کرده و اکنون در حال بررسی وضعیت صدها بنای دیگر متعلق به میراث ارامنه است.
او با اشاره به نابودی کامل میراث فرهنگی ارامنه در جمهوری خودمختار نخجوان، بخش غربی و جداافتادهٔ جمهوری آذربایجان، می‌گوید میراث ارامنه در ناحیهٔ قره‌باغ نیز ممکن است به همین سرنوشت دچار شود.
خانم خاچاطوریان همچنین به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی می‌گوید: «یکی از درس‌هایی که از مورد نخجوان آموخته‌ایم این است که نابودی و محو کامل میراث فرهنگی زمان می‌برد. تخریب میراث فرهنگی ارمنیان در این منطقه بیش از یک دهه طول کشید؛ از سال ۱۹۹۷ شروع شد و تا سال ۲۰۰۹ و احتمالاً ۲۰۱۱ ادامه داشت.»
به‌گفتهٔ این استاد دانشگاه، «تکرار این داستان غم‌انگیز در قره‌باغ کوهستانی به احتمال فراوان سال‌ها طول خواهد کشید».
رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی روز ۲۳ آوریل (چهارم اردیبهشت) از دفتر ریاست‌جمهوری آذربایجان خواست در این مورد اظهارنظر کند، ولی تاکنون پاسخی دریافت نکرده است.
