نیروی هوایی سوریه روز شنبه به بمباران مناطق مسکونی شهر حلب که شورشیان سوری بر آن مسلط هستند ادامه داد. این را گروه «دیدبان حقوق بشر سوریه» گزارش داده است.
به گفته این گروه طی بیست حمله جداگانه به این مناطق دست کم پنج تن کشته شدهاند. با اینهمه آتش بس موقتی که جمعه شب ارتش سوریه اعلام کرده است همچنان در لاذقیه و حومه دمشق برقرار است.
حلب بزرگترین شهر سوریه شامل این آتش بس نبود. حتی پیش از خونریزیهای روز شنبه نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه روز جمعه هشدار داده بود که روند پایان دادن به تخاصم در سوریه نفسهای آخر خود را میکشد و به سختی به حیات خود ادامه میدهد.
استفان دمیستورا از روسیه و آمریکا خواسته بود که این روند را زنده نگه دارند. چهارشنبه شب، شب پیش از این درخواست نیروی هوایی سوریه بیمارستان قدس حلب را بمباران کرد. نتیجه: ۱۴ کشته از جمله دو پزشک که یکی از آنان متخصص مداوای کودکان بود، در بیمارستانی تحت حمایت پزشکان بدون مرز که به تیمار بیماران این شهر جنگ زده میپرداخت و ۱۶ کشته دیگر در خانهها و خیابانهای پیرامون.
هنوز دو ماه و چند روز از آتش بس در نیمه شب هشت اسفند میان حکومت سوریه و مخالفان مسلح نگذشته که حلب برای بار چندم طعمه بمباران میشود. علت ادامه خونریزیها در سوریه چیست؟
مهرزاد بروجردی استاد علوم سیاسی و بنیانگذار و مدیر مرکز پژوهشهای خاورمیانه در دانشگاه سیراکیوز آمریکا این ژرسش را اینگونه پاسخ میدهد: «مشکل برمیگردد هم به اختلافات خیلی ریشه داری که بین دولت و مخالفان در این پنج شش سال گذشته هست و حل نشده و هم به اختلافات میان نیروهایی که با همدیگر همراه شدند و اختلافات جدی بود. گذشته از آن درگیر نبودن دوتا از گروههای اصلی مبارز هم که داعش و جبهه نصرت باشد تضمینی برای اینکه صلح پایداری به وجود بیاید شاهدش نبودیم».
از سوی دیگر مهدی نوربخش استاد روابط بینالملل در دانشگاه هریزبرگ آمریکا کم شتاب بودن روند مذاکرات صلح سوریه را ناشی از اعتماد به نفس تازه حکومت بشار اسد میداند و میگوید: «سوریه از روسیه کمکی گرفته در طول این چندین ماه. یک مقداری توانست موقعیت خودش را تحکیم کند. البته نه تحکیمی که خیلی از ماها به آن باور داریم. ایران هم یک مقدار کمکهای جدیدی به سوریه کرد. دولت سوریه الان احساسش این است که از موضع قدرت میخواهد بیاید پای میز مذاکره».
به گفته این استاد روابط بین الملل «کسانی هم که مخالف دولت سوریه هستند کمک زیادی دریافت نکردهاند و در موقعیت بسیار بدی قرار دارند. کمکی که جدیدا آمریکا میخواهد بهشان بکند با مستشار به احتمال قوی کمک میکند ولیکن اوضاع احوال خوب نیست به این دلیل که بشار اسد هنوز قبول نکرده که بازنده این ماجرا است».
مهدی نوربخش انگاه از مواضع دوگانه در داخل حکومت ایران میگوید: «ایران هم قبول نکرده که میتواند سوریه بدون بشار اسد وجود داشته باشد. البته میدانید که در ایران یک برداشت برداشت دولت روحانی است و یک برداشت برداشت آقای خامنهای است که هرگز از این دست برنداشته که بشار اسد را باید نگه داشت. اینها کمک نمیکند به اینکه اینها بیایند سر میز مذاکره و بنشینند و مشکلات را حل کنند.»
تغییر سیاست تهران و مسکو در برابر حکومت بشار اسد امری است و پافشاری مخالفان حکومت سوریه بر لزوم کنارهگیری او از ریاست جمهوری در روند مذاکرات امری دیگر.
به گفته مهرزاد بروجردی پیشرفت مذاکرات در گرو تضمین امنیت بشار اسد و تامین منافع پایگاه اجتماعی او در میان اقلیت دینی علوی و طبقه بالا و بخش مرفه طبقه متوسط سوریه است.
مهرزاد بروجردی میگوید: «در مورد بشار اسد این میتواند کنار گذشته شدن از قدرت و رفتن به تبعید و غیره باشد و یا میتواند آلترناتیوهای دیگر باشد مثلا ایشان نقش بیشتر یک رهبر بدون قدرت را بازی کند و نهادهای دیگر در سوریه قدرتمند باشند و سیستم ریاست جمهوری به این شکل فعلی که ایشان همه کاره است دیگر ادامه پیدا نکند.»
به گفته این استاد علوم سیاسی «اگر بشار اسد نباشد که منافع این نوع گروههای اجتماعی را نمایندگی کند باید مخالفان قبول کنند که شخص دیگری که احتمالا از همین نوع گروهها بیرون آمده بتواند به عنوان نماینده آن گروهها در این مذاکرات یا در چشم انداز آتی سوریه نقش داشته باشد که به نظر میآید تا به حال در این رابطه هم تصمیم جدی گرفته نشده و شاید هم آقای اسد چنین اجازهای را به کسی نمیدهد که به دوران بعد از او فکر کند. بنابراین با این کلاف سردرگم مذاکرات فعلی روبهرو هستیم».
جبههالنصره شاخه القاعده در سوریه است. ورود داعش یا گروه خلافت اسلامی در مذاکرات صلح، هم برای دمشق خط قرمز است و هم برای تهران، واشینگتن و مسکو. اما روسیه روز چهارشنبه از شورای امنیت خواست جیش الاسلام و احرار الشام دو گروه مخالف مسلح حکومت سوریه را هم در فهرست تشکلات تروریست قرار دهد.
همزمان به باور مهدی نوربخش دولت ایران میتواند در شرایطی روند مذاکرات را تقویت کند: «به جز داعش هیچ گروه دیگر را هیچ کسی نمیتواند توجیهی داشته باشد که سر میز مذاکره نیاورد. درست است که از القاعده هم آنجا آدمهایی هستند. ولیکن اکثرا سوری هستند. دولت روسیه نمیتواند چنین توجیهی داشته باشد. مثل کاری که آمریکاییها در طول این چند سال خواستند در افغانستان بکنند و بخشی از طالبان را بیاورند پای میز مذاکره».
به باور مهدی نوربخش «این بحثی که دولت روسیه دارد میکند به نظر من کاملا نادرست است. اینها بخشی از اپوزیسیون هستند. خب حالا به شکلهای مختلف بعضیهایشان برای ما قابل قبول نیستند. اما اینها جزیی از ماجرا هستند. راه حلی که باقی میماند این است که همه گروههای سوری به نظر من به شکلهای مختلف باید آورد پای میز مذاکره و با تعهدی که دولت آینده در سوریه دولت جانشین یک دولت بالنسبه دموکراتیک است و همه بتوانند درش شرکت کنند. روسیه و کشورهای خارجی نمیتوانند برای مردم سوریه تصمیم بگیرند. بحث من این است».
مهدی نوربخش آنگاه به نقشی اشاره میکند که دولت ایران در کنار کشورهای همسایه و آمریکامی تواند با ژیش گرفتن سیاستی نو در ختم خونریزیهای سوریه بازی کند «دولت آمریکا، دولت ایران، ترکیه باید روی روسیه فشار بگذارند. مردم سوریه نمیتوانند. تا بلکه بتوانند متقاعد کنند پوتین را کمک کند و حمایت کند از اینکه مخالفان سوری بیایند پای میز مذاکره».
یک هفته پیش استفان دمیستورا نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه شمار تلفات سوری را در نزدیک شش سالی که از آغاز مخالفتها با حکومت سوریه و آنچه بهار عربی نامیده شد میگذرد بیش از ۴۰۰ هزار نفر برآورد کرد.