سیاست خارجی مصر به کدام سو می رود؟

روز یکشنبه، ‌محمد مرسی، ‌نامزد گروه اخوان المسلمین در حالی به عنوان رییس جمهوری منتخب مصر، ‌پس از خیزش مردم در آن کشور معرفی شد، ‌که هنوز آینده سیاسی این کشور ‌و رابطه‌اش با جامعه بین الملل در پرده‌ای از ابهام است.

شورای عالی نظامی مصر در هفته گذشته پارلمان این کشور را ملغی کرده و همچنان مشخص نیست که در چه زمانی و تحت چه شرایطی قدرت را به غیرنظامیان واگذار خواهد کرد. در این میان، ‌با اعلام پیروزی محمد مرسی، ‌ واکنش‌ها در ایران به این موضوع شدت گرفته و برخی از مقام های ایرانی، ‌ این پیروزی را نقطه آغازی در روابط تهران – قاهره ارزیابی کرده‌اند.

روابط دیپلماتیک تهران – قاهره از بیش از سه دهه پیش تیره و تار شد. زمانی که در سال ۱۹۷۸ پیمان کمپ دیوید با اسراییل امضا شد و مصر به عنوان اولین کشور عربی اسراییل را به رسمیت شناخت. ایران در‌‌ همان زمان رابطه خود را با مصر قطع کرد.

اگر چه در طول این سال‌ها تلاشهایی برای بهبود روابط صورت گرفت، ‌اما به جایی نرسید تا آنکه بهار عربی از راه رسید و خیزش مردم مصر به برکناری حسنی مبارک انجامید. از آن زمان حدود یک سال و نیم می‌گذرد، ‌ و در این مدت، ‌ مقام‌های ایرانی بار‌ها خیزش مردم مصر را «بیداری اسلامی» خواندند و آن را ادامه انقلاب اسلامی در ایران قلمداد کردند.

اما خیزش مردم مصر فراز و نشیب های بسیار داشته است. شورای عالی نظامی مصر که بعد از برکناری حسنی مبارک، ‌کنترل مصر را در دست گرفته، ‌ تا کنون دو انتخابات برگزار کرده، ‌که پیروز هر دو اخوان المسلمین بوده‌اند.

اگرچه این پیروزی در پارلمان مصر دیری نپاییده و در روزهای گذشته این پارلمان توسط شورای عالی نظامی ملغی شده است. اما پیروزی دوم که روز یکشنبه اعلام شد، انتخاب محمد مرسی به عنوان اولین رییس جمهوری پس از دوران حسنی مبارک است. مرسی‌ای که پس از انتخابش، ‌به گفته سخنگوی اخوان المسلمین از تمام مسئولیت‌های خود در این گروه استعفا داده و اکنون متعلق به تمام مردم مصر است.

البته مرسی هم اکنون تنها زیر ذره بین مصری‌ها نیست، ‌و بسیاری در جامعه بین الملل نیز به دقت سخنان و برنامه‌های او را تحلیل می‌کنند تا ببینند این پدیده جدید در مصدر ریاست جمهوری مصر چه تاثیری بر روابط قاهره با دنیای اطرافش خواهد داشت.

چنگیز گونای تحلیلگر مسائل مصر در موسسه امور بین الملل در وین معتقد است که هنوز نمی‌توان تصویری از نحوه فعالیت محمد مرسی در عرصه سیاست بین الملل داشت: ‌«باید صبر کرد و دید، ‌چرا که اختیارات رییس جمهوری هم اکنون توسط شورای عالی نظامی مصر به شدت محدود شده است. در نتیجه ما یک وضعیت تازه‌ای داریم که مسئولیت‌ها و اختیارات هنوز مشخص نیست. شورای نظامی هم پیش‌تر اعلام کرده که منصب ریاست جمهوری، ‌همانند دوران مبارک نخواهد بود. در عین حال ما نمی‌دانیم که روند انتقال قدرت چگونه پیش خواهد رفت. پارلمانی وجود ندارد و باید انتخابات برگزار شود. و باید دید که روند تدوین قانون اساسی چگونه پیش خواهد رفت. اما آنچه که مشخص است، ‌ اینست که ما شاهد یک جنگ قدرت بین مرسی و اخوان المسلمین با ارتش و قدرتهای حکومت پیشین خواهیم بود».

اما به هر حال محمد مرسی ۶۱ ساله با تمام چالش‌های پیش رو، پنجمین رییس جمهوری مصر است. رییس جمهوری با پیشینه‌ای بسیار متفاوت.

شاید مهم‌ترین مشخصه این پیشینه غیرنظامی بودن او از یک سو و تعلق او به گروه اخوان المسلمین از سوی دیگر باشد. از این روست که تحلیلگران در انتظار تغییری در رویکرد دولت جدید مصر در قبال سیاست خارجی هستند. چنگیز گونای تحلیلگر مسائل مصر در وین دراینباره به رادیو فردا می‌گوید: ‌«به نظر من رویکرد اینگونه تغییر خواهد کرد که هر کسی که در مصر قدرت را در دست گیرد، ‌از این پس باید در زمینه سیاست خارجی به تمایلات مردم هم اهمیت خواهد داد. و مثلا اسراییل یکی از این نقاط حساس است و من فکر می‌کنم دولت مرسی، ‌ دستکم در شیوه سخن گفتنش درباره برخی کشور‌ها مثل اسراییل و آمریکا تغییراتی ایجاد کند، ‌اما هر دولتی که سر کار باشد، ‌ با واقعیت‌هایی هم روبروست، ‌ مثل همکاریهای طولانی مدت با آمریکا و همچنین کمک‌های اقتصادی سالانه آمریکا که با توجه به شرایط اقتصادی مصر، ‌ حتی یک رییس جمهوری مثل مرسی هم از آن صرفنظر نخواهد کرد».

اما در این میان سرنوشت روابط تهران – قاهره به کجا خواهد انجامید؟ کاظم جلالی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، ‌در این رابطه گفته است که تنها مانع بر سر روابط بین ایران و مصر دولت پیشین مصر بود، ‌که با تشکیل دولت جدید به نظر می‌رسد زمینه روابط «سالم و خوب» برقرار شود.

این درحالیست که حسین علیزاده، ‌دیپلمات پیشین ایران در دفتر حافظ منافع ایران در مصر نظر دیگری دارد: «‌ اخوان المسلمین جریانی سنی است و به دلیل اینکه در سال ۱۹۸۲ حرکت اخوان المسلمین سوریه توسط حافظ اسد سرکوب شد و امروز هم شاهد سرکوب انقلاب مردم سوریه توسط بشار اسد هستیم،‌ اخوانی ها موضع شدید و منفی ای علیه دولت سوریه داشتند. با این محاسبه که جمهوری اسلامی به حزب بعث سوریه کمک می کند،‌به گمان من نه تنها جمهوری اسلامی الگویی برای مصر نیست بلکه در تعارض با عقاید و رویکرد سیاسی اخوان المسلمین قرار دارد.» ‌

البته منشا قطع روابط ایران و مصر پیمان کمپ دیوید است. در این رابطه نیز محمد مرسی، ‌ساعاتی پس از اعلام پیروزی در انتخابات گفته است که به تمام معاهدات بین المللی پایبند خواهد بود و روابطی متعادل با تمام قدرتهای جهان بر پایه «منافع مشترک و احترام متقابل» برقرار خواهد کرد.

اما در ‌‌نهایت این آینده نظام سیاسی مصر است که مشخص خواهد کرد منافع مشترک قاهره به کدام سو گرایش دارد، ‌ و دولت این کشور درباره برقراری رابطه یا قطع رابطه با کدام کشور‌ها تصمیم‌گیری خواهد کرد.