نخستین نشست کمیسیون مشترک ایران و گروه ۵+۱، با هدایت عباس عراقچی معاون وزیر خارجه ایران و هلگا اشمید معاون رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برگزار شد. این دو که به عنوان هماهنگ‌کننده در زمینه اجرای توافق جامع برگزیده شده‌اند، به همراه همتایان خود، در وین دیداری را برگزار کردند.
آقای عراقچی این دیدار را سازنده خوانده و می‌گوید که قرار است حدود یک ماه دیگر، این کمیسیون بار دیگر تشکیل جلسه دهد. البته اگر احتیاج نباشد، بنا بر توافق، کمیسیون مشترک، هر سه ماه یکبار باید در یکی از شهرهای وین، ژنو یا نیویورک، تشکیل جلسه دهد.
این کمیسیون برای پیشبرد آماده‌سازی‌ها برای اجرای توافق جامع تشکیل جلسه داد و در طول سال‌های اجرای توافق نیز باید روند اجرا را بررسی کرده و در صورت بروز اشکال اقدام کند.
درباره این کمیسیون و روند اجرایی شدن توافق جامع، رادیوفردا با طارق رئوف، مدیر برنامه خلع سلاح در انستیتوی تحقیقاتی صلح بین‌الملل استکهلم (سیپری) گفتگو کرده است. آقای رئوف پیشتر مدیر راستی‌آزمایی و سیاست‌های امنیتی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده است.
کمیسیون مشترک تازه کار خود را آغاز می کند. نمی خواهم کاری که انجام نشده را ارزیابی کنیم، اما نظرتان درباره این مکانیزمی که ایران و ۵+۱ برای نظارت بر کار اجرای توافق جامع برگزیدند چیست؟
این مکانیزم جالبی است و به نظرم بر مبنای تجربه ایران و گروه ۵+۱ در مذاکرات دو سال گذشته، برگزیده شده است. این رویکرد با مکانیزمی بر مبنای تصمیم‌گیری و حل مشکل کار می‌کند و محدود به آنهایی است که به این توافق جامع دست پیدا کرده‌اند و شامل هیچ بازیگر ِ بیرونی‌ای، از جمله شورای امنیت سازمان ملل متحد یا کنگره آمریکا نمی‌شود.
این مسئله‌ی دخالت بیرونی برای ایران یکی از نگرانی‌ها بود. در نتیجه اگرچه در این کمیسیون شش کشور و اتحادیه اروپا یک سو و ایران سوی دیگر است اما ایرانی‌ها به این نتیجه رسیدند که کار با کمیسیون مشترک به نفع همگی خواهد بود.
حال ۹۰ روز پس از تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیتما به روز قبول توافق رسیدیم. از امروز ایران کار برای محدودکردن جنبه‌های مختلفی از برنامه هسته‌ای‌اش را آغاز خواهد کرد. دکتر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفته است که این اقدامات حدود دو ماه یا کمی بیشتر طول می کشد، اما طرف آمریکایی معتقد است که این روند شاید تا شش ماه به طول انجامد.
در همین مورد می‌خواستم از شما سؤال کنم که آیا شما هیچ تخمینی دارید از اینکه چه میزان زمان لازم است برای اینکه این اقدامات ایران کامل شود؟
گفتن آن سخت است اما می‌شود تخمین‌هایی زد. حدس من این است که منظور دکتر صالحی این بود که ایران در دو ماه می‌تواند فعالیت آن میزان سانتریفوژی که لازم است را متوقف کند و جمع‌آوری آنها می‌تواند بعد انجام شود که آنها هم تحت پادمان آژانس قرار می‌گیرند.
در زمینه رآکتور آب سنگین اراک هم همین‌طور است. کار ساخت و ساز متوقف می‌شود، کار تخریب قلب رآکتور آغاز می‌شود و همچنین کار کاهش ذخیره اورانیوم کمتر غنی‌شده هم که از پیش در حال انجام بود باید ادامه یابد تا به ۳۰۰ کیلوگرم برسد.
در نتیجه توانایی انجام این اقدامات در دو ماه وجود دارد اما احتمالاً با در نظر گرفتن مثلاً جمع‌آوری سانتریفوژها و تأیید آژانس همه اقدامات در دو ماه انجام نخواهد شد.
اما برای ورود به روز اجرای توافق و رفع تحریم‌ها که ایران می‌گوید احتمالاً حدود دو ماه دیگر خواهد بود، باید این اقدامات کامل شود و آژانس هم آنها را تأیید کند.
این درست است. اول آژانس باید گزارش خود درباره موضوع «پی‌ام‌دی» (جنبه احتمالا نظامی برنامه هسته‌ای ایران) را تا ۱۵ دسامبر (۲۴ آذر) منتشر کند. این شرط ایران بوده است که تنها زمانی که بررسی نهایی آژانس در زمینه «پی‌ام‌دی» منتشر شد و شورای حکام به این پرونده رسیدگی کرد، آن‌گاه ایران تعهداتش در توافق هسته‌ای را کامل خواهد کرد.
در نتیجه به نظرم بعید به نظر می‌رسید که از امروز تا ۲۴ آذر ایران دست به جمع‌آوری سانتریفوژهایش بزند.
این در حالی است که یک مقام آمریکایی بار دیگر در روزهای گذشته تأکید کرده بود که نقشه راه مورد توافق ایران و آژانس و گزارش درباره آن، ارتباطی با توافق جامع بین ایران و ۵+۱ ندارد و این دو وابسته به یکدیگر نیستند.
این درست است. اما آنطور که من متوجه شدم ایرانی‌ها گفته‌اند که بعد از این گزارش کار اقدامات‌شان را کامل می‌کنند. آنها می‌توانند آماده‌سازی‌ها را انجام دهند.
اما نگرانند که برخی اقدامات، غیرقابل‌بازگشت هستند و علیرغم این اقدامات، تا روز اجرای توافق، شاهد رفع تحریم ها نخواهند بود. این موضوع کمی هم با وضعیت داخلی ایران، مجلس و شورای نگهبان و امثالهم در ارتباط است.
اما آیا به نفع ایران نخواهد بود که بدون توجه به گزارش آژانس درباره پی ام دی، با تکمیل اقدامات بر مبنای توافق جامع، هر چه زودتر شاهد رفع تحریم‌ها باشد؟
ببینید هنوز میزان زیادی از بی اعتمادی بین طرفین وجود دارد. تئوری ایران این است که اگر سانتریفوژها را جمع کند و قلب اراک را بیرون بیاورد، و آن وقت طرف غربی، تحریم‌ها را بنا بر توافق، رفع نکند، بازگشت به وضعیت پیشین، خیلی سخت خواهد بود.
در نتیجه می‌خواهد اول موضوع «پی‌ام‌دی» حل شود، و از سر راه برداشته شود، چرا که این موضوع، پدیدآورنده تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد هم بوده است.
بعد از رفع این موضوع، ایران آماده تکمیل قدم‌هایی‌است که برخی از آنها برگشت‌ناپذیرخواهد بود و برخی نیز مانند نصب دوباره سانتریفوژهای فردو و نطنز زمان زیادی خواهد برد.
