دعای معروف ربنا با صدای محمدرضا شجریان، مناجاتی است که حدود ۳۰ سال است با تار و پود ایام ماه رمضان در ایران گره خورده بود و نوای آن پیامرسان لحظات آغازین پیش از افطار میلیونها روزهدار در ایران بود.
از سال ۱۳۸۸ پخش این دعای معروف در ماه رمضان از صدا و سیما ممنوع شد.
این ممنوعیت در پی نامه اعتراضآمیز محمدرضا شجریان به عزتالله ضرغامی رئیس وقت صدا و سیما انجام گرفت. آقای شجریان در اعتراض به سخنان محمود احمدینژاد، رئیسجمهور وقت، از این سازمان خواست تا هیچیک از آثار او از این رسانه پخش نشود.
اگرچه گفته شده که آقای شجریان در نامه خود تنها پخش دعای ربنا را از صدا و سیما استثنا کرده بود. با این حال ۸ سالی است که این دعا از صدا و سیما پخش نمیشود و به مناقشهای میان حامیان و منتقدان او حتی در سطح بالای سیاسی تبدیل شده است.
هفته گذشته روزنامه دولتی ایران گزارش داد که رضا صالحی امیری، وزیر فرهنگ و ارشادبه طور رسمی در نامهای به رئیس صدا و سیما خواستار پخش دعای ربنای محمدرضا شجریان در ایام ماه رمضان شده است.
با اینکه مسئولان صدا و سیما هنوز به طور رسمی به این درخواست واکنشی نشان ندادهاند اما روز یکشنبه محمدجواد لاریجانی، نماینده قوه قضائیه در شورای نظارت بر صدا و سیمای جمهوری اسلامی، پخش دعای ربنای محمدرضا شجریان از تلویزیون را «خلاف موازین شرعی تلاوت» عنوان کرد.
به گزارش خبرگزاری ایلنا، جواد لاریجانی در واکنش به این درخواست گفته است که موضوع دفاع از آقای شجریان به یک مناقشه سیاسی تبدیل شده و از این رو «در تلاوت دعای ربنا، توجه به آیت تحتالشعاع قرار میگیرد و این امر به گفته اوخلاف موازین شرعی تلاوت است».
همزمان حمید رضا نوربخش، مدیر عامل خانه موسیقی در واکنشی انتقادی به این اظهارات روز یکشنبه در گفتوگو با خبرگزاری ایلنا تخصص قرآنی آقای لاریجانی را زیر سؤال برد و گفت: «چطور کسی که در وادی کار قرآنی هیچ سابقهای نداشته؛ به خودش اجازه میدهد اینگونه جسورانه و با اعتماد به نفس درباره مقولهای که اطلاعاتی در موردش ندارد، سخن بگوید؟»
محسن کدیور، نویسنده و پژوهشگر دینی، ساکن آمریکا درباره گزاره فقهی مطرح شده از سوی محمد جواد لاریجانی درباره دعای ربنای شجریان میگوید:
«ایشان با الفاظ بازی کردند، خلاصه سخن آقای محمد جواد لاریجانی این است که وقتی مناجات پخش میشود به جای توجه به آیات قرآن و مناجات به مقارنات آن توجه میشود و آن مقارنات یعنی مطالبی که متن نیست بلکه حاشیه است. ایشان دو حاشیه را ذکر کردند یکی حاشیه سیاسی و دیگری زیبا خوانی که ایشان به عنوان ساختار موسیقیایی و ملحون از آن نام بردند. یعنی مردم وقتی به این مناجات گوش میکنند به جای اینکه توجه به مفاد آیات قرآن داشته باشند متوجه سوابق سیاسی خواننده میشوند یا اینکه تحتالشعاع زیباخوانی ایشان قرار میگیرند. این خلاصه جواب مغلقی است که ایشان دادهاند.»
اقای کدیور در ارزیابی شخصیاش درباره آنچه که محمدجواد لاریجانی در خصوص دعای ربنای شجریان مطرح کرده، معتقد است:
«هر فردی در واقع یک پیشینه سیاسی دارد. چطور وقتی شما در کنار امیر تتلو مینشستید این مقارنات سیاسی برای شما مطرح نبود، اما وقتی که شجریان که استاد موسیقی ایران است این را میخواند و مواضعی هم گرفته و در کنار مردم ایستاده است، این مناقشه سیاسی دارد؟
اما درباره نکته دیگر ایشان [محمدجواد لاریجانی] که اشاره کردند وقتی آیات قرآن یا مناجات به شیوه ملحون یعنی در دستگاه موسیقی و یا امثالهم خوانده شود یا با بیانی سادهتر زیبا خوانده شود، اشکال شرعی دارد، فکر میکنم که آقای لاریجانی در این زمینه هم مطلقاً صلاحیت اظهار نظر نداشته باشد. کدام فقیهی چین چیزی را گفته و یا آن را حرام دانسته است؟
ایشان گفته که نهایتاً برخی فقیهان تلاوت آیات قرآن را در دستگاههای هنری موسیقیایی مورد شُبه قرار دادند. یعنی حتی حرام هم ندانستهاند. به فتوی صریح آقای خمینی وقتی از ایشان مورد موسیقی شُبههناک سؤال کردند گفت که جایز است، یعنی اگر محتوا مشکلی نداشته باشد مانند آیات قرآن یا اشعار عرفانی در هر دستگاهی هم که خوانده شود بلامانع است.»
در جریان تبلیغات و مناظره های انتخابات اخیر ریاست جمهوری ایران مسئله منع پخش دعای ربنای آقای شجریان از صدا و سیما چندین بار از سوی حسن روحانی رئیسجمهور ایران مطرح شد و او از عدم پخش دعای ربنا با اجرای محمدرضا شجریان از صدا و سیمای جمهوری اسلامی به شدت انتقاد کرد.
در این زمینه محمدجواد ابطحی نماینده خمینی شهر در مجلس شورای اسلامی، روز یکشنبه در تذکری در جلسه علنی صبح مجلس از درخواست پخش دعای ربنا از سوی دولت انتقاد کرد و گفت که در شأن هیئت دولت نیست که به گفته او در اینگونه مسائل ورود کند.
دعای «ربّنا» با اجرای محمدرضا شجریان در تیرماه سال ۱۳۵۸ ضبط شد و حدود ۳۰ سال جزو برنامههای اصلی رادیو و تلویزیون ایران در ماه رمضان بود.
در ۱۹ اریبهشت ماه سال جاری، اجرای این مناجات با صدای آقای شجریان از سوی سازمان میراث فرهنگی به عنوان اثر ملی ثبت شد.
