علی مطهری، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی، می‌گوید «آتش به اختیار» شامل همه حوزه‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی می‌شود و موضوعی «دوطرفه است».
آقای مطهری روز چهارشنبه ۲۴ خرداد در گفت‌وگو با خبرگزاری «خانه ملت»، در تبیین «مقصود» رهبر جمهوری اسلامی از تعبیر «آتش به اختیار» گفت: «اگر مسئولان به وظایف خود عمل نکردند، دانشجویان و سایر اقشار موظف‌اند که خود اقدام کنند».
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران روز ۱۷ خرداد با استفاده از اصطلاح نظامی «آتش‌به‌اختیار» از «افسران جنگ نرم» خواست تا هنگام بروز «اختلال و تعطیلی» در دستگاه‌های مرکزی فکری، فرهنگی و سیاسی کشور خود دست به کار شوند و تصمیم‌گیری و اقدام کنند.
این سخنان آیت‌الله خامنه‌ای بازتاب زیادی داشت و برخی از تحلیل‌گران آن را به معنای مجوز رهبر جمهوری اسلامی به حامیانش برای برخورد بدون مجوز با مخالفان و برنامه‌های دولت حسن روحانی تعبیر کردند و پیامد آن را ایجاد «هرج و مرج» دانستند.
علی مطهری در واکنش به این سخنان ضمن دو طرفه خواندن «آتش به اختیار»، مثال‌هایی از «مخدوش کردن آزادی بیان» «ممنوعیت اظهارنظر منقدان حکومت» «بازداشت بدون توضیح مدیران کانال‌های تلگرامی» «بازداشت و ستاره‌دار کردن خبرنگاران و دانشجویان» و «بازداشت و حصر بدون حکم قضایی و برخلاف قانون اساسی» را از مواردی خواند که به گفته او «دانشجویان و بلکه سایر اقشار مردم آتش به اختیارند چون مسئولان به وظیفه خود عمل نکرده‌اند».
نایب رییس مجلس ایران همچنین، سخنان رهبر جمهوری اسلامی را برای «حراست از احکام دین و استقلال فرهنگی و احترام به آزادی‌ها» تعبیر کرد و آثار آن را «هم متوجه دولت و هم متوجه همه نهادهای حکومتی» دانست و نتیجه گرفت: «در واقع دو طرف آتش به اختیارند».
این سخنان علی مطهری پس از آن مطرح می‌شود که رسانه‌های نزدیک به اصولگرایان به تحلیل و تفسیر سخنان آیت‌الله خامنه‌ای پرداختند و آن را «مقابله با هر پدیده‌ای که از مقبولیت نظام بکاهد» تفسیر کردند. خبرگزاری تسنیم در تحلیلی که روز ۲۳ خرداد منتشر کرد نوشت: «هرکسی که مشروعیت نظام را کاهش دهد به نحوی وارد جنگ علیه نظام شده است و باید با آن تقابل نمود».
«کاسبان آتش‌به اختیار»
رسانه‌های نزدیک به اصولگرایان در حالی این سخنان رهبر جمهوری اسلامی را به نفع «گروه‌های خودی» تفسیر کردند که برخی از جناح‌های نزدیک به آنها چنین تفسیری را مورد حمله قرار داده‌اند.
سایت «دولت بهار» نزدیک به محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهوری پیشین ایران نوشته است: «به نظر می رسد رهبر انقلاب از خواص جامعه (اعم از اصلاح‌طلبان و اصولگرایان) ناامید گردیده و تغییر مدیران را نیز بی‌فایده می‌دانند و در چنین شرایطی که در میان افسران دچار قحط الرجال گردیده‌ایم، ایشان مستقیم به سربازان خطاب کرده و اختیار آتش گشودن را به آنان سپرده‌اند».
این سایت سپس خطاب به کسانی که آنها را «مدعیان اصولگرایی» نامیده، گفته است: «رهبری اتفاقا با دستور جدیدشان، شما را (به مانند اصلاح‌طلبان) از حیز انتفاع ساقط کرده و سربازان را بی‌نیاز از دستورات چون شماهایی کردند. پس لطفا شما که بدهکار اصلی ماجرا هستید ژست طلبکار نگیرید، ای کاسبان آتش به اختیار!»
پیش از این محسن کدیور نویسنده و پژوهشگر دینی ساکن آمریکا در یادداشتی در وب‌سایت خود نوشته بود: «آتش به اختیار موقعیتی است که ارتباطات نظامی در جنگ گسسته و رزمندگان پراکنده شده‌اند و فرماندهی کل هیچ امیدی به پیشبرد برنامه و نقشه‌هایش از طریق نظم سازمانی ندارد، لذا در تلاش برای بقا با اعلام موقعیت آتش به اختیار چشم امید به آتش کور و بی‌نظم افرادش بسته است».
به اعتقاد آقای کدیور٬ «اعلام موقعیت آتش به اختیار٬ اعتراف به جواز هرج و مرج است، چرا که فرمانده نظم موجود را عین ضرر یافته است».
سخنگوی دولت حسن روحانی در اولین واکنش رسمی به فرمان «آتش‌به‌اختیار» آیت‌الله خامنه‌ای، تذکر داد که «سوء استفاده سیاسی» از سخنان رهبر جمهوری اسلامی «ظلم بزرگ» به او خواهد بود.
محمدباقر نوبخت روز ۲۳ خرداد در یک نشست مطبوعاتی گفته بود: «این مبحث آتش به اختیار را هم باید این طور در نظر بگیریم که هر فردی در قبال فرهنگ مسئولیت دارد و باید نسبت به ارتقاء سطح فرهنگی جامعه تلاش کند».
