به گزارش رسانه‌های ایران ارزش سهام بانکهای کشور از شهریور سال ۱۳۹۵ تا اواخر آبان ماه سال جاری نزدیک ۲۰ درصد کاهش داشته است و سهامداران بانکها به همین میزان زیان دیده اند.
گزارش‌ها بطور خاص و برای مثال نشان میدهد حاشیه سود دو بانک بزرگ که از بزرگ‌ترین بانکهای ایران یعنی بانک تجارت و صادرات به شدت کاهش یافته است. در همین حال، علیرغم افزایش نقدینگی در اقتصاد، شدت جذب نقدینگی بانکها کاهش یافته است. همزمان با انتشار این گزارش ها، ابوالفضل حسن بیگی نماینده مجلس از دامغان می گوید فعالیت هفت هزار صندوق قرض الحسنه و هفت هزار و ۸۰۰ موسسه مالی اعتباری در کشور، باعث شده تا از اعتبار بانکها کاسته شود. اما این همه مشکل نیست. چه نظام بانکی ایران دارای نابسامانی‌های بیشتر و بزرگتری است.
چه عواملی موجب کاسته شدن از اعتبار نظام بانکی ایران شده است؟
هر چند فعالیت هزاران صندوق قرض الحسنه و موسسات مالی‌اعتباری یکی از دلایل کاهش اعتبار نظام بانکی ایران است اما این همه ماجرا نیست. عدم شفافیت نظام بانکی ایران، فساد مالی گسترده در آن، ارائه صورتهای مالی صوری و همزمان سیطره نهادهای نظامی و امنیتی بر آنها، و رواج پول شوئی هم از دیگر عوامل این بی‌اعتباری است.
افزون بر این اعتبار بانکها امروزه به عنوان یک زیر ساخت اقتصادی، در هماهنگی با نظام حقوقی و مدیریت ریسک بین المللی است که اعتبارشان افزایش میابد، نظام بانکی ایران با استانداردهای جهانی- و برای مثال مقررات بین المللی بازل ۳ خوانده میشود یا مقررات ضد پول شوئی- سازگاری هم ندارد. طلب معوقه‌های کلان و ضریب پایین کفایت سرمایه نیز از عوامل دیگر کاهش اعتبار نظام بانکی ایران است.
رقابت ناسالم میان بانکها نیز از دیگر چالش‌های نظام بانکی ایران است که به نابسامانی آن دامن زده است. در تایید این مطلب پرویز عقیلی مدیرعامل بانک خاورمیانه در کنفرانسی که چندی پیش در زوریخ برگزار شد گفت:« طی سال‌های گذشته بانکهای ایران تحت یک رقابت شدید، همواره بیشتر از آنچه که خودشان سود دریافت کنند، به سپرده‌گذاران سود داده‌اند، آنها به منظور جذب سپرده‌گذار و در رقابت با سایر بانکها این کار را انجام می‌دهند که باعث ضرر هزاران میلیاردی آنها شده است.
علیرغم مصوبات مختلف از سوی بانک مرکزی برای رعایت چارچوب‌های اعلامی، هنوز بانکها به این مسئله بی‌توجه هستند». همین مقام بانکی افزود:« تعداد زیادی از بانکهای ایران یعنی حداقل نصفی از آنها باید طی ۶ سال آینده متوقف یا ادغام شوند به این دلیل که طی سال‌های گذشته با ارائه وام‌های بد، این بانکها نیاز به به روزرسانی دارند».
کدام گروه‌ها در پس این بدهی‌های معوقه کلان هستند؟
ارقامی گوناگونی از بدهی معوق به بانکها منتشر شده است که با یکدیگر سازگاری ندارد. ولی آنچنان که از نشانه‌ها بر می آید مشکل بدهی معوق بانکها نه تنها حل نشده که بر میزان آنها افزوده میشود. چه با گذشت زمان بهره انباشته این بدهی حجم آن را بیشتر می کند. این حجم از بدهی معوقه آنهم بدون ضمانت لازم و رعایت مقررات بانکی بسیار شگفت آور است و نشانه بی‌انضباطی و رانت خواری و فساد در نظام بانکی است.
چنین روندی البته با فساد مدیریت در عرصه سیاسی و مدیریت گره خورده است و الا بانکها نمی بایست این مبالغ انبوه را بدون ضمانت لازم وام بدهند. این در حالی است که بسیاری از افراد برای گرفتن مبالغ کوچک وام بانکی با موانع گوناگون روبرو هستند. چندی پیش احمد توکلی نماینده سابق مجلس و رییس دیده‌بان شفافیت تهدید کرد که او هم در باره بدهکاران کلان موسسه ثامن‌الحجج افشاء گری خواهد کرد، همین شخص در عین حال گفت: اکثر بدهکاران این موسسه از فرزندان علما، قضات با سابقه و شخصیت‌های سیاسی هستند.
این حکم تا اندازه‌ای قابل تعمیم به کل نظام بانکی ایران است، و بدهی‌ها کلان و معوقه مربوط به افراد و باندهای ذی نفوذ در حاکمیت اعم از روحانیون و وابستگان آنها، نظامیان، دیوانسالاران، و بخش خصوصی وابسته، است. با توجه وضعیت کنونی سیاسی‌اقتصادی ایران و همچنین ناتوانی موسسات نظارتی و نظام قضائی و قانونی در ایران بعید است که بازپس گیری بخش عمده طلب معوق بانکها در کوتاه مدت به انجام برسد. بویژه اینکه این طلب‌های معوق بانکها دارای تضمین لازم نیست. البته حتی به فرض وجود تضمین معمولا اقدامات حقوقی و قانونی در چنین مواردی بسیار گران است و غالبا به نتیجه مطلوبی نمی رسد. چون برخی از بدهکاران بزرگ بانکی دارای نفوذ سیاسی و اداری هستند و در نتیجه دارای نوعی مصونیت هستند. بخشی از این وجوه هم به بهانه خرید‌های خارجی از کشور خارج شده اند و نظام اداری و حقوقی ایران به آن دسترسی ندارند..
چرا مدیریت ریسک بانکی اهمیت دارد؟
نظام بانکی جهان در شرایط کنونی، یکی از زیر ساختهای مالی، اطلاعاتی، و اعتباری فراملیتی تلقی میشود که تاثیر به سزائی در رشد اقتصادی و یا بوجود آمدن بحران اقتصادی دارد. مویرگهای این شبکه سراسری جهانی دیجیتال که بورسهای سهام کشورهای گوناگون را زیر تاثیر خود دارد، نظام بانکی را یگانگی بخشیده است. به گونه‌ای که بحران بانکی در یک کشور به سرعت به سایر کشورها سرایت کرده و اقتصاد آنها را در می نوردد. به همین دلیل است بانکهای جهانی مقرراتی را تحت عنوان بازل یا مقررات پول شوئی تدوین نموده اند تا ریسک‌های نظام بانکی را کاهش دهند. نظام بانکی ایران فرسوده و منزوی است به همین دلیل تاکنون توان انطباق با استاندارهای امروزی را نداشته است. این امر یکی از دلایلی است که موجب میشود تا بانکهای معتبر و بزرگ جهان از همکاری با نظام بانکی ایران خودداری کنند. بنابراین طبیعتی است که نظام بانکی ایران، قادر نیست که از مزیت‌های همکاری بین المللی بین بانکی هم سود ببرد.
پیامدهای کاهش اعتبار نظام بانکی
در چارچوب اقتصاد بانک، پایه میزان جذب نقدینه و توزیع آن در بازار که مبنای سودآوری بانکهاست همین اعتبار است و با کاهش اعتبار بانک، ارزش سهام بانکها هم کاهش میابد. بی‌دلیل نیست به گزارش رسانه‌های ایران ارزش سهام بانکها در ارزش سهام بانکها از شهریور پارسال تاکنون حدود۲۰ درصد کاهش داشته و صنعت اکنون تنها صنعت زیان‌ده بازار سهام است. افزون بر این با توجه به این انبوه طلب‌های معوقه بانکها بخش قابل توجهی از نقدینه کشور قفل شده، و نمی تواند در فرایند رونق اقتصادی نقش قابل توجهی را بازی کند. بدین ترتیب، اینک نظام بانکی ایران به چالشی برای رونق اقتصادی بدل شده است.
