یادداشتی از رضا تقی‌زاده: بنا بر اظهارات مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، و شواهد تأییدکننده دیگر، نیکلاس مادورو، دیکتاتور ونزوئلا، در اوج نا آرامی‌های خیابانی در کاراکاس در ماه آوریل سال گذشته، آماده ترک قدرت و حرکت به فرودگاه و پناهنده شدن در کوبا بود.
امروز اما با احساس امنیت شغلی، مدعی است که بار دیگر قصد ترک کشور را دارد، و این بار به سمت ایران و برای سپاسگزاری از دریافت پنج محموله سوختی ارسالی جمهوری اسلامی.
با وجود تفاوت‌های آشکار در جغرافیای سیاسی ایران و ونزوئلا، اختلاف عمق دفاع راهبردی دو کشور، طبیعت و تفاوت‌های دو نظام حکومتی، وسعت و جمعیت، و عوامل مؤثر دیگری که مقایسه کاربردی «ضریب امنیت و ظرفیت ماندگاری» دو حکومت اقتدارگرا را در تهران و کاراکاس دشوار می‌سازد، شباهت‌های بسیاری نیز در میان است که مقایسه تطبیقی وضعیت سیاسی جاری و آینده آن‌ها را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
تصویر دیروز رابرت موگابه در زیمبابوه، نگاره امروز نیکلاس مادورو در ونزوئلا و شمایل محتمل و نزدیک به واقع از فردای علی خامنه‌ای و حکومت او در ایران است، هرچند با قید شرط‌ها و قبول نوسان‌هایی.
نگاهی به اعداد و ارقام در ونزوئلا
با بیش از ۲۸ میلیون جمعیت، ذخایر ثابت‌شده نفت ونزوئلا ۳۰۰ میلیارد بشکه است و از این لحاظ، جلوتر از عربستان سعودی (۲۹۷ میلیارد بشکه) و ایران ( ۲۰۸ میلیارد بشکه)، در ردیف نخست جهان قرار دارد.
تا ده سال پیش، ونزوئلا یکی از مرفه‌ترین و ثروتمندترین کشورهای آمریکای لاتین محسوب می‌شد. قیمت سوخت مصرف داخلی ارزان‌ترین در جهان بود و مردم آن در جمع خوشحال‌ترین‌ها بودند و از این لحاظ در ردیف پنج کشور برتر جهان قرار داشت.
آمار رسمی «اقتصاد تجاری» (Trading Economics)، مؤسسه‌ای جهانی و شناخته‌شده که در مورد سابقه و وضع موجود و آینده تورم در کشورهای جهان تحقیق می‌کند، حاکی از نرخ تورم ۴۵هزار درصدی سال جاری در ونزوئلاست و پیش‌بینی افزایش تورم به ۴۹ هزار درصد در سال آینده و ۵۳ هزار درصد در سال ۲۰۲۲ میلادی.
میزان بیکاری در ونزوئلا طی سال جاری بیش از ۲۸ درصد ارزیابی شده و فقر عمومی مشهودترین رنگ در آن جامعه بحران زده و در حال فروپاشی است.
در خانه‌ها و خیابان‌ها هر روز گروه تازه‌ای به جمع خانواده‌های عزادار که در نتیجه گرسنگی عزیزان خود را از دست داده‌اند افزوده می‌شود. میزان مرگ‌ومیر نوزادان در فاصله‌ای کوتاه دو برابر شده و بنا به گزارش مؤسسه خیریه «کمک به ونزوئلا»، والدین مجبور می‌شوند به دلیل فقر و ناتوانی از تغذیه فرزندان، آنان را ترک کنند و در کنار یتیم‌خانه‌ها بگذارند.
میلیون‌ها نفر از مردم ونزوئلا در جست‌وجوی کار و غذا کشور خود را ترک کرده‌اند و آن‌ها که نگون‌بخت‌ترند و در کشور باقی مانده‌اند، با تهدید واقعی نسل‌کشی در نتیجه گرسنگی دست‌به‌گریبان‌اند.
اپوزسیون قدرتمند
ونزوئلا شریک طبیعی تجارت خارجی آمریکا در دریای کارائیب است، ولی از زمانی که سوسیالیست‌ها قدرت را به دست گرفتند، از آمریکا دور شد و امروز حکومت ونزوئلا آمریکا را دشمن شماره یک خود می‌خواند.
در وضعیت کنونی، اکثریت قاطع مردم ونزوئلا حتی با قبول خطر استفاده از ظرفیت نظامی خارجی، خواستار بازگشت به دوران پیش از چاوز و مادورو هستند.
انجام یک نظرخواهی معتبر که در ماه مارس سال ۲۰۱۹ در ونزوئلا انجام شد، حقیقت‌هایی شگفت‌انگیز را آشکار ساخت که می‌تواند تصویری روشن از وضع موجود ونزوئلا ترسیم کند:
- ۸۹ درصد مردم ونزوئلا کنار رفتن فوری مادورو را می‌خواهند؛
- ۸۸ درصد مردم موافق‌اند که کنگره ملی اجازه قانونی برای مداخله نظامی خارجی (به‌منظور برکناری مادورو) صادر کند؛
- ۵۵ درصد خوان گوایدو، رهبر اپوزیسیون، را رهبر قانونی کشور می‌دانند و تنها ۶/۶ درصد از مادورو به عنوان رئیس کشور پشتیبانی می‌کنند؛
- ۸۳ درصد مردم در صورتی که خوان گوایدو بخواهد چاوزی‌ها و طرفداران تفکر او (Chavismo) را مورد عفو قرار دهد، با چنین تصمیمی مخالف‌اند؛
- ۸۳ درصد مردم کسانی را که از مذاکره بیشتر با مادورو، به‌منظور اصلاح وضع، پشتیبانی کنند، خائن می‌شمارند.
به زبان ساده، اکثریت مطلق مردم ونزوئلا می‌خواهند از قید دیکتاتوری مادورو آزاد شوند و اگر آمریکا برای سرنگونی او دست به اقدام نظامی بزند، ۸۹ درصد مردم از چنین اقدامی استقبال می‌کنند.
ونزوئلا دارای یک دولت سایه قدرتمند در چارچوب اپوزیسیون است و رئیس اپوزیسیون، خوان گوایدو، در تبعید نیست، در کشور حضور دارد و رئیس پارلمان آن کشور هم هست.
علاوه بر آمریکا، دست‌کم ۵۴ کشور آزاد جهان (از جمله همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا)، دولت (موقت) رهبر اپوزیسیون، خوان گوایدو، را به عنوان دولت قانونی ونزوئلا به رسمیت می‌شناسند.
گوایدو نه تنها مورد پشتیبانی دولت ترامپ قرار دارد که دموکرات‌های آمریکا هم از او قویاً پشتیبانی می‌کنند و در جریان سخنرانی سالانه ترامپ در کنگره، از او به عنوان میهمان برجسته و در قواره یک رئیس دولت استقبال شد.
در چنین وضعیتی، راز بقای نیکلاس مادورو و دولت سوسیالیست او در ونزوئلا تا کنون، که تمام محاسبات عقلی را به چالش کشیده، چیست؟
حلقه مفقود - دست‌های پنهان
تا پیش از ماه آوریل سال گذشته، یکی از معدود تکیه‌گاه‌های نظامی- سیاسی باقی‌مانده رژیم مادورو، فیگویرا (Figuera)، رئیس سازمان اطلاعات امنیت و پلیس مخفی آن کشور (SEBIN) بود که سازمان مخوف زیر فرمان او شبیهِ آمیزه‌ای است از وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه در جمهوری اسلامی.
در ونزوئلا البته سازمانی از طرفداران حکومت سوسیالیست مشابه با سازمان بسیج سپاه هم وجود دارد که به دلیل توسعه فقر در آن کشور، قدرت بسیج شدن را از دست داده است!
سال گذشته، در روزهای مانده به اعلام خروج مادورو از کاراکاس و اوج مذاکرات پنهان بین آمریکا و فرماندهان نظامی ونزوئلا و کشورهای خارجی (به‌خصوص روسیه)، فیگویرا با صدور بیانیه‌ای که به دقت تنظیم شده بود اعلام کرد: رژیم مادورو در نتیجه فساد، شکاف‌های داخلی و ناتوانی در اداره امور، مضمحل شده و تنها راه حل این وضعیت در کشور نافرمانی است که من هم خود را در آن شریک می‌بینم و تمرد می‌کنم.
خوان گوایدو که از حمایت کامل فرمانده نیروی هوایی ونزوئلا برخوردار بود، طی هفته‌های پیش از آن و در جریان مذاکرات متعدد با سایر فرماندهان نظامی کشور، توافق‌نامه‌ای شامل ۱۵ فصل را به‌منظور تعیین شرایط انتقال قدرت از سوسیالیست‌ها تنظیم کرده بود و همه‌چیز برای شکل گرفتن یک تحول تاریخی و با اهمیت آماده به نظر می‌رسید.
در صحنه‌ای بیش‌وکم یادآور وقایع ۲۷ و ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در ایران که جای موافق و مخالف در آن به‌سرعت تغییر کرد، درحالی‌که گوایدو و هزاران طرفدار او در خیابان‌های کاراکاس در انتظار به نتیجه رسیدن آسان «عملیات آزادسازی» و تدارک برگزاری جشن پیروزی بودند، به‌نحوی شگفت‌انگیز صحنه برگشت و ۲۴ ساعت بعد، ژنرال ولادیمیر پادرینو، وزیر دفاع ونزوئلا که بنا بر قول مقامات آمریکایی او هم قبلاً از خوان گوایدو اعلام پشتیبانی کرده بود، طی یک نطق رادیو تلویزیونی، نسبت به نیکلاس مادورو ابراز وفاداری و اعلام کرد که ارتش با خون خود از رژیم او پشتیبانی می‌کند!
متعاقباً مادورو نیز در تلویزیون ظاهر شد و درحالی‌که آشکارا پریشان به نظر می‌رسید اعلام کرد که توطئه برای برکناری خود را شکست داده و در کنترل کامل وضعیت قرار دارد!
در جریان این تحولات تند، مذاکراتِ رسماً اعلام‌نشده‌ای بین آمریکا، روسیه، کوبا و نظامیان ونزوئلا جریان داشت که جزئیات آن هرگز منتشر نشد.
چند هفته پیش، در روزهای سوم و چهارم ماه مه سال جاری، عملیات دیگری با ابعاد کوچک‌تر از تدارکات «عملیات آزادسازی»، این بار با نام عملیات گیدئون (Operación Gedeón) که ظاهراً بی‌شباهت به عملیات دهه ۶۰ «خلیج خوک‌ها» برای برکناری فیدل کاسترو در کوبا نبود، برای برکناری مادورو به اجرا گذاشته شد که آن هم از نتیجه باز ماند.
مجری عملیات نظامی ناموفق گیدئون یک شرکت نظامی امنیتی آمریکایی موسوم به خرمن نقره ای- آمریکا ((Silvercorp USA معرفی شده که شبیه شرکت امنیتی نظامی روسیه موسوم به واگنر (Wagner) است که گفته می‌شود به عنوان ارتش اجاره‌ای با بیش از ۱۲۰۰ جنگجوی حرفه‌ای مزدور، برای خلیفه حفتر در لیبی می‌جنگد.
در جریان این عملیات، نظامیان طرفدار گوایدو قرار بود از راه دریا در خاک ونزوئلا پیاده شوند و بعد از به دست گرفتن کنترل فرودگاه بین‌المللی سیمون بولیوار، مادورو را از کار برکنار کنند.
الیوت آبرامز که شغل او در وزارت خارجه آمریکا در امور ونزوئلا مشابه با مسئولیت‌های برایان هوک در مورد ایران است و در زمان دولت رونالد ریگان هم سابقه مشخصی در ماجرای موسوم ایران- کنترا داشت که بخشی از آن بردن قرآن توسط مک فارلن (عضو ارشد دفتر مشاور امنیت کاخ سفید) به عنوان هدیه برای آیت‌الله خمینی به تهران بود، در توضیح شکست عملیات برکناری مادورو، موضوع را به مداخله روسیه و کوبا نسبت داد!
امروزِ ونزوئلا، فردای جمهوری اسلامی
وضعیت امروز ونزوئلا و مادورو، با تفاوت‌هایی قابل ملاحظه، فردای ایران و جمهوری اسلامی است.
با مرور صحنه‌های پشت پرده و مطالعه عملیات اجراشده برای برکناری مادورو در ونزوئلا و نحوه عقیم ماندن ظاهری تلاش‌ها، نحوه تغییر جهت سریع وفاداری نظامیان نسبت به حاکمان وقت و مدعیان قدرت در آخرین لحظه، تماس‌های سیاسی متحدان و رقبا، و مرور دقیق‌تر تاریخ ازجمله مقایسه عملیات آژاکس و کودتای نوژه پیش و پس از به قدرت رسیدن حکومت مذهبی در ایران، و ده‌ها مورد از دیگر نمونه‌های ظهور و سقوط حکومت‌ها در کشورهای جهان سوم، می‌توان نتیجه گرفت که هیچ سیبی برای همیشه بر درخت ماندگار نیست و سیب‌ها بدون استثنا سرانجام از درخت می‌افتند.
برخی با باد‌های پاییزی و بعد از پوسیدن دُم (موگابه در رودزیا)، شماری با تکانه‌های تند از بیرون (صدام، قذافی...)، و معدودی نیز باد‌ها و حتی تکان‌ها را تا مرز فرو افتادن تحمل می‌کنند اما باقی می‌مانند (بشار اسد و مادورو) تا زمان لازم فرا برسد. امروزِ ونزوئلا فردای ایران است.
