محسن مجتهد شبستری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و نایب‌رئیس شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز تهران که چهارشنبه ۲۶ آبان درگذشت، نه تنها از روحانیون نزدیک به علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، بود که در رهبر شدن خامنه‌ای هم نقش عمده‌ای ایفا کرد.
او نه تنها از آنچه در ماجرای انتخاب خامنه‌ای به رهبری همراه با اکبر هاشمی رفسنجانی انجام داده بود پشیمان نبود، بلکه بعداً علناً به آن افتخار می‌کرد.
مجتهد شبستری به سبب نقش خود در همین ماجرا و البته مهم‌تر از آن، سرسپردگی کامل به خامنه‌ای در سال‌های بعد از آن از مناصب، مواهب و امتیازهای قدرت در بالاترین سطح برخوردار بود.
در بحبوحه بحران‌های جمهوری اسلامی، مدافع عملکرد خامنه‌ای بود و وقتی انتقادها به عدم نظارت خبرگان رهبری بر خامنه‌ای بالا گرفت، گفت که توانایی‌های خامنه‌ای «روزبه‌روز بیشتر می‌شود.»
از پیش از انقلاب تا مرگ روح‌الله خمینی
محسن مجتهد شبستری سال ۱۳۱۶ از پدری روحانی در شهر شبستر در آذربایجان شرقی به دنیا آمد و در دهه ۱۳۳۰ برای تحصیلات حوزوی به قم رفت و در دهه ۱۳۵۰ نیز با مهاجرت به تهران شد و امام جماعت مسجد طلاچیان این شهر شد.
او در ماه‌های نزدیک به وقوع انقلاب، به فعالیت‌های سیاسی علیه حکومت پهلوی روی آورد و همزمان جزو اولین اعضای جامعه روحانیت مبارز تهران شد.
با وقوع انقلاب و در همان بحبوحه هرج‌ومرج‌های پس از آن، مجتهد شبستری مسئول کمیتهٔ انقلاب در منطقه ۶ تهران شد و پس از آن نیز به عنوان نماینده تهران به مجلس شورای اسلامی راه یافت.
شبستری در انتخابات دوره اول مجلس، فقط در فهرست جامعه روحانیت مبارز تهران بود و حمایت حزب جمهوری اسلامی را که در آن زمان نزدیکترین حزب به قدرت بود هم نداشت. با این حال او توانست در مرحله دوم انتخابات، وارد مجلس شود.
در انتخابات دور اول مجلس شورای اسلامی، محمد مجتهد شبستری، برادر بزرگتر محسن نیز به نمایندگی انتخاب شد. اما محمد پس از آن راهی متفاوت با برادرش طی کرد و اکنون به عنوان یکی از «روشنفکران دینی» شناخته می‌شود.
علی‌اشرف مجتهد شبستری، برادر کوچکتر محمد و محسن نیز از مقام‌های پیشین جمهوری اسلامی است. او در سال ۱۳۷۰ پس از اعلام استقلال جمهوری تاجیکستان، به عنوان اولین سفیر جمهوری اسلامی در تاجیکستان منصوب شد و سپس سفیر و معاون نمایندگی دائم ایران در دفتر سازمان ملل متحد در ژنو شد و مقام‌های دولتی او تا پایان دوران ریاست جمهوری حسن روحانی ادامه داشت.
اما در فروردین ۶۳، در جریان انتخابات دومین دوره مجلس، محسن مجتهد شبستری همزمان در شش لیست ظاهر شد که نشان از پرنفوذتر شدن او بود: حزب جمهوری اسلامی، جامعه روحانیت مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب، فدائیان اسلام، انجمن اسلامی معلمان و انجمن اسلامی فارغ التحصیلان دانشگاه علم و صنعت.
در این انتخابات که دیگر گروه‌های منتقد و مخالف جمهوری اسلامی سرکوب شده بودند، مجتهد شبستری در همان مرحله اول از حوزه انتخابیه تهران وارد مجلس شد.
او با یک دوره وقفه (در دوره سوم مجلس شورای اسلامی نماینده نبود) در دوره‌های چهارم و پنجم نیز نماینده مجلس بود تا این که موج اصلاح‌طلبی در انتخابات مجلس ششم او و دیگر چهره‌های محافظه‌کار را کنار زد و دیگر هرگز نماینده مجلس نشد.
مخالفت با رهبری آیت‌الله گلپایگانی و یک خاطره مشکوک
مجلس خبرگان رهبری، ظاهرا بر اساس یک انتخابات تعیین می‌شوند و قرار است با اختیارات نصب و عزل رهبر، بر عملکرد او نیز نظارت داشته باشند، اما در عمل دست‌نشانده‌های شخص رهبر جمهوری اسلامی هستند.
انتخابات مجلس خبرگان، حتی از انتخابات دیگر نهادهای انتخابی محدودتر و بسته‌تر است و منجر به شکل‌گیری یکی از سنتی‌ترین و تشریفاتی‌ترین نهادهای جمهوری اسلامی شده است.
محسن مجتهد شبستری در چنین محدودیت‌ها و فیلترهایی، به سبب تعلق به سنتی‌ترین و مذهبی‌ترین لایه‌های جامعه و نزدیکترین حلقه‌ها به حکومت، توانست در تمام ادوار مجلس خبرگان رهبری از حوزه انتخابیه استان آذربایجان شرقی وارد این مجلس شود.
در دوره‌هایی که او عضو مجلس خبرگان رهبری بود، عملکرد او به یکی دو اتفاق و اظهارنظر خلاصه می‌شود.
پس از مرگ روح‌الله خمینی و در ماجرای مشکوک و غیرقانونی انتخاب جانشین او، محسن مجتهد شبستری نقش مهمی را ایفا کرد.
در آن زمان علی خامنه‌ای شرط اصلی رهبری جمهوری اسلامی یعنی مرجعیت را نداشت و بر اساس قانون اساسی وقت، در صورت نبود فرد دارای شرایط لازم برای رهبری، باید شورای رهبری تشکیل می‌شد.
اما ایده شورای رهبری در جلسه مجلس خبرگان برای انتخاب جانشین خمینی رأی نیاورد و وقتی بحث به رهبری فردی و پیشنهاد رهبری آیت‌الله گلپایگانی رسید، مجتهد شبستری از مخالفان رهبری گلپایگانی بود.
اکبر هاشمی رفسنجانی که در آن زمان نایب رئیس اول خبرگان رهبری بود، به تحریک و فریادهای چند نفر از جمله محسن مجتهد شبستری «خاطره‌ای» از خمینی نقل کرد که به گفته خود هاشمی رفسنجانی سند این خاطره فقط خود هاشمی رفسنجانی بود.
بر اساس این خاطره، خمینی در دوران حیاتش معتقد بود که خامنه‌ای پس از او لیاقت رهبری جمهوری اسلامی را دارد، اما خود خمینی وصیت کرده بود که هیچ اظهارنظری از او بدون سند مکتوب یا سند شفاهی ضبط شده پذیرفته شده نیست؛ آن هم در زمینه چنین موضوع حیاتی و سرنوشت‌سازی که اساساً نظر رهبر پیشین حتی در صورت مستند بودن، نباید در نظر گرفته شود.
محسن مجتهد شبستری بعدا در خاطرات خود و همچنین کتابی که با عنوان «سند انتخاب» درباره ماجرای رهبر شدن خامنه‌ای منتشر شد، از نقش خود در آن جلسه سرنوشت‌ساز مجلس خبرگان رهبری دفاع کرد.
شبستری همچنین در این باره گفت: «اعلامیه بیعت را كه اولین بار یک مجمع روحانی به آقا [خامنه‌ای] تبریک گفتند و بیعت كردند، جامعه روحانیت بود و اعلامیه‌اش را من نوشتم.»
شبستری در سال‌های بعد نیز در مجلس خبرگان رهبری از مدافعان خامنه‌ای بود. او در سال ۱۳۹۷ هرگونه تلاش برای انتخاب جانشین خامنه‌ای را نیز رد کرد.
برخورداری‌ها از دوران رهبری خامنه‌ای
محسن مجتهد شبستری با آن نقشی که در رسانیدن علی خامنه‌ای به بالاترین مقام حکومتی ایفا کرد، اعتماد او را جلب کرد و پس از آن نیز با مدح خامنه‌ای، خود را در حلقه اصلی قدرت نگاه داشت.
بر اساس بایگانی سایت رهبر جمهوری اسلامی، خامنه‌ای اولین حکم خود در مقام رهبر برای محسن مجتهد شبستری را در چهارم تیرماه ۱۳۶۹، حدود یک سال پس از آغاز رهبری‌اش صادر کرد.
چند روز پیش از این تاریخ، در ۳۰ خرداد، یکی از پرخسارت‌ترین زلزله‌های تاریخ معاصر ایران در دو استان زنجان و قزوین روی داد که بر اثر آن سه شهر ایران به طور کامل تخریب و بسیاری از تأسیسات و شریان‌های حیاتی نظیر نیروگاه، سد، پل و تونل‌ها آسیب دید.
خامنه‌ای در آن زمان تازه در مستند رهبری نشسته بود و در تلاش برای اثبات خود در این مقام بود، مجتهد شبستری را به عنوان نماینده ویژه خود به استان زنجان اعزام کرد تا گزارش «پیشرفت» امدادها به زلزله‌زدگان را به او ارائه کند؛ اقدامی که بعداً خامنه‌ای برای زلزله‌های بعدی انجام نداد.
چند ماه بعد مجتهد شبستری به عنوان نماینده خامنه‌ای از آیت‌الله گلپایگانی دیدار کرد. چنین نمایندگی‌ای هم گرچه جزئی و گذراست، اما نشان از نزدیکی شبستری به خامنه‌ای بود.
یک سال بعد، در ۱۹ آذر ۱۳۷۰، خامنه‌ای در حکم دیگری مجتهد شبستری را به عضویت شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت درآمد. در آبان ۱۳۹۱، ریاست شورای عالی این به مجتهد شبستری داده شد و او به مدت هفت سال در این مقام بود.
شورای عالی مجمع جهانی یک تشکیلات ایدئولوژیک حکومتی است که در راستای ترویج ایدئولوژی شیعی جمهوری اسلامی شکل گرفت و برای کارهایی مثل برگزاری کنفرانس و چاپ نشریه‌های عقیدتی، بودجه‌های کلان دولتی به آن اختصاص داده می‌شود.
بر اساس گزارش‌های رسمی، در بودجه سال ۱۴۰۰ سهم این مجمع، ۷۵ میلیارد تومان بوده است.
۲۲ سال نمایندگی حکومت در تبریز
در سال ۱۳۷۲، وقتی علی خامنه‌ای به استان آذربایجان شرقی رفت، چهار نفر از جمله مجتهد شبستری را به عنوان اعضای یک هیئت به روستاها و مناطق مختلف این استان اعزام کرد تا آن طور که گفته شده بود، به مشکلات مردم رسیدگی کنند.
اما در واقع این مقدمه یک حکم دیگر خامنه‌ای بود که موجب شد مجتهد شبستری طولانی‌ترین مقام خود را تجربه کند: نمایندگی ولی فقیه در استان آذربایجان شرقی و امامت جمعه تبریز.
گرچه در حکمی که خامنه‌ای در سوم خرداد ۱۳۷۴ در این زمینه برای مجتهد شبستری صادر کرد این مقام موقت بود، اما در نهایت ماندن مجتهد شبستری در این مقام ۲۲ سال طول کشید.
مقام مذهبی «امامت جمعه» پیش از استقرار جمهوری اسلامی نیز وجود داشته است، اما پس از انقلاب، این مقام جنبه سیاسی نیز پیدا کرد و اتصال آن با عنوان «نمایندگی ولی فقیه» در مراکز استان‌ها به غیر از تهران، قدرتی حتی فراتر از استانداران به آن بخشید.
در واقع، اکنون امامان جمعه و نمایندگان ولی‌فقیه بخشی از استبداد رأی، مداخلات نابه‌جا و خودکامگی‌هایی را که خود ولی‌فقیه در سطح کشور اعمال می‌کند، آنان در مقیاس کوچکتری در استان‌ها مرتکب می‌شوند.
سخنرانی‌های هفتگی امامان جمعه در نماز جمعه چندان اهمیتی ندارد، زیرا بر اساس بولتن‌ها و بخشنامه‌ها و دستورهای داخلی نهادی با عنوان «شورای سیاستگذاری ائمه جمعه» هر هفته موضوعات و محتوای از پیش تعیین و تأیید شده به دست امامان جمعه می‌رسد تا آنان در سخنرانی‌های نماز جمعه با اندکی اختیار در چگونگی بیان آن، مطرح کنند.
به همین دلیل است که هر هفته یک صدا از همه نمازجمعه‌ها شنیده می‌شود و آن صدای حکومت و به ویژه صدای دفتر رهبر جمهوری اسلامی است.
یکی از نمونه‌های برجسته همدستی امامان جمعه با حکومت، همصدایی آنان با جریان سرکوب اعتراضات مردمی در ایران، از جمله سرکوب اعتراضات به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ است.
رسانه‌های حکومتی در ایران، محسن مجتهد شبستری را یکی از حامیان اصلی تظاهرات حکومتی در دی ۱۳۸۸ در تبریز معرفی می‌کنند که برای خاتمه دادن به «فتنه» آن سال، از سوی نهادهای حکومتی به ویژه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در همه شهرهای ایران تدارک دیده شد.
مجتهد شبستری در سال‌های بعد نیز که هاشمی رفسنجانی از خامنه‌ای فاصله گرفت، به مخالف هاشمی تبدیل شد و در خطبه‌های نماز جمعه نیز علیه او سخنرانی کرد.
مثلاً در بهمن ۱۳۹۴ وقتی هاشمی رفسنجانی از شورای نگهبان برای ردصلاحیت حسن خمینی برای انتخابات مجلس خبرگان رهبری انتقاد کرد، محسن مجتهد شبستری در نماز جمعه تبریز گفت: «با حمله به شورای نگهبان سوژه دست دشمن ندهیم».
همچنین در اوایل سال ۱۳۹۶ محسن مجتهد شبستری، با تلاش‌های محمود احمدی‌نژاد، که دیگر مغضوب خامنه‌ای شده بود، برای نامزد شدن در انتخابات ریاست جمهوری آن سال مخالفت کرد و احمدی‌نژاد را به تلاش برای ایجاد «فتنه» و «ملتهب کردن فضای سیاسی کشور» متهم ساخت.
مخالفت با لوایح مبارزه با پولشویی و واردات خودروی خارجی
بالاخره خامنه‌ای در ۱۰ خرداد ۱۳۹۶ با درخواست کناره‌گیری مجتهد شبستری از امامت جمعه تبریز و نمایندگی ولی فقیه در استان آذربایجان شرقی موافقت کرد.
علت کناره‌گیری مجتهد شبستری از این مقام، در رسانه‌های ایران «کهولت سن» و «توصیه پزشکان» اعلام شد.
ولی از آنجا که بر اساس یک قانون نانوشته، مقام‌های حکومتی که همچنان وفاداری خود را به جمهوری اسلامی ثابت کرده‌اند با پایان یک مقام، به مقام دیگری منصوب می‌شوند، مجتهد شبستری نیز با فاصله اندکی از خامنه‌ای حکم دیگری گرفت.
رهبر جمهوری اسلامی در ۲۳ مرداد ۱۳۹۶، محسن مجتهد شبستری را همراه با چند نفر دیگر از جمله ابراهیم رئیسی و محمدباقر قالیباف برای اولین بار به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب کرد.
در آن زمان، کمتر از یک سالی از مرگ مشکوک اکبر هاشمی رفسنجانی می‌گذشت و محمود هاشمی شاهرودی به ریاست مجمع رسیده بود که ریاست او نیز یک سال و چند ماه بیشتر طول نکشید و او نیز درگذشت.
یکی از موضوعات مهم مطرح در دوران چهار ساله عضویت محسن مجتهد شبستری در مجمع تشخیص مصلحت نظام، مسئله تصویب لوایح پالرمو و سی‌اف‌تی بود و او خود یکی از مخالفان تصویب این لوایح بود.
او گفته بود «معایب» لوایح گروه ویژه اقدام مالی نسبت به مزایایش به مراتب بیشتر است.
همچنین دوران حضور مجتهد شبستری در مجمع تشخیص مصلحت نظام، همزمان با حضور جنجالی احمدی‌نژاد در این مجمع بود.
سه سال پیش، عکس‌هایی از یک جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام منتشر شد که بر اساس آنها، شبستری در این جلسه به احمدی‌نژاد پشت کرده بود. این عکس‌ها چنین تفسیر شد که شبستری مخالفت حضور احمدی‌نژاد در جلسات مجمع تشخیص بوده است.
مجتهد شبستری در این زمینه به ایرنا گفت: «برخی از این سایت‌ها مسائلی را مطرح می‌کنند و مسائل کوچکی را بزرگ می‌کنند.»
درباره احتمال انتخاب حسن روحانی به عضویت در مجمع پس از پایان دوران ریاست جمهوری‌اش نیز شبستری گفته بود: «در این هشت سال روحانی با اینکه یکی از روسای سه‌قوه بود و باید در جلسات مجمع شرکت می‌کرد، ولی هیچ‌وقت به مجمع نیامد. وقتی او در جلسات مجمع شرکت نمی‌کند، یعنی مجمع را قبول ندارد، به همین خاطر حضور او در مجمع خیلی بعید است.»
مجتهد شبستری در سال‌های پایانی عمرش، با وجود «کهولت سن» همچنان مقام‌های جدید می‌گرفت. او در خرداد ۱۳۹۷ نایب رئیس شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز تهران شد.
اما کارنامه او با اظهارنظری جنجال‌برانگیز درباره ممنوعیت واردات خودروی خارجی به پایان رسید. او در مصاحبه‌ای گفت باید از واردات خودرو «از این جهت که با سیاست‌های کلی نظام و اقتصاد مقاومتی مغاریت دارد» و «ابزار تجمل‌گرایی است»، اجتناب کرد.
اما وقتی عکس‌های خودروی مگان او منتشر شد، دفترش در توضیحی نوشت مگان «خودروی داخلی محسوب می‌شود» و مگان شبستری نیز اهدایی یک «فرد خیر» بود.
