رسانهها در ایران هر روز خبر جدیدی در مورد مسایل زنان منتشر میکنند. اخباری که به گفته فعالان، هیچیک به نفع زنان و بهبود وضعیت آنها نبوده است. از اجرای طرح تعالی خانواده و منع زنان از کنترل بارداری گرفته تا تلاش برای بازگرداندن آنها به نقش مادری و ایجاد محدودیتهای جدی برای انتخاب رشته زنان در دانشگاهها؛ و این آخری تصویب طرحی برای بازنشسته کردن زنان با ۲۰ سال سابقه کار. طرحی که به گفته معاون اقتصادی وزیر تعاون و کار و رفاه اجتماعی سبب میشود تا یکسوم زنان از بازار کار ایران خارج شوند.
با اینهمه در میان همه دشواریهای اشتغال و تحصیل و حجاب زنان ایرانی، نام زنی به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری سال ۹۶ ایران اعلام شده است. مرضیه وحید دستجردی زنی که نامش به عنوان نماینده تهران در مجالس چهارم و پنجم و اولین وزیر زن در جمهوری اسلامی شناخته شده است. زنی اصولگرا که گفته میشود به دلیل تبعیت نکردن از دستورات محمود احمدینژاد رئیس جمهور وقت از سمت وزارت بهداشت برکنار شد.
احسان مهرابی خبرنگار ساکن آلمان میگوید مطرح شدن نام یک زن به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری نه به دلیل تغییر نگاه سیاسی اجتماعی حکومت که به دلیل تلاش جناحهای سیاسی برای کاستن از آرای حسن روحانی رئیس جمهور کنونی در دور دوم شرکت او در انتخابات است.
احسان مهرابی: «بعد از صحبتهای سخنگوی شورای نگهبان مبنی بر اینکه این شورا شرایط رجل سیاسی را بررسی میکند و اینکه گفته بودند زنان میتوانند نامزد انتخابات ریاست جمهوری شوند گمانهزنیهایی مطرح شد مبنی بر اینکه اصولگرایان به این دلیل که قطعاً نمیتوانند نامزدی برابر آقای روحانی داشته باشند که شانس رای آوردن داشته باشد قصد دارند یک زن را نامزد کنند که به نوعی یک فضای دوقطبی ایجاد شود و برخی از زنان به این دلیل که اولین بار است که یک زن میتواند نامزد انتخابات ریاست جمهوری شود به او رای بدهند و آرای آقای روحانی ریزش کند. این بحث خیلی در فضای مجازی و رسانهها مطرح شد.»
۳۸ سال پس از انقلاب اسلامی این اولین بار است که یک زن با سابقه فعالیت مشخص سیاسی به عنوان رقیب رئیس جمهور کشور معرفی میشود. با اینهمه حسین قاضیان جامعهشناس ساکن واشنگتن معتقد است که جمهوری اسلامی برای پذیرفتن یک رئیس جمهور زن هنوز آمادگی ندارد.
حسین قاضیان: «ریشه این ماجرا برمیگردد به ماهیت تاریخی حکومت که از درون یک انقلاب با ایدئولوژی اسلامی برآمده و بعد این ایدئولوژی سنتگرایانهتر و بنیادگرایانهتر شده. در این ایدئولوژی یک نوع جهاننگری هست که در آن زن انسان درجه دو و در خدمت مرد است؛ و چون درجه دو است باید تابع انسان درجه یک باشد که همان مرد است. حالا چه در عرصه خصوصی باشد در قالب اتاق خواب یعنی در مقام مفعول رابطه جنسی که باید تمکین کند و چه در عرصه عمومی در قالب دولت در مقام تصمیمگیری که باید از تصمیمگیری دیگران که عبارت باشند از مردان پیروی کند. به همین دلیل است که ریاست و تصمیمگیری کلاً در این نوع جهاننگری از شئون مرد است. چه در خانه، چه در امامت نماز جمعه، چه در قضاوت و چه در ریاست جامعه و چه در پیامبری و نبوت.»
سخنان سخنگوی شورای نگهبان تأییدکننده این دیدگاه است. سخنانی که همچنان بر اجازه ثبت نام زنان در انتخابات تأکید میکند نه تأیید صلاحیت آنها.
احسان مهرابی: «هنوز شورای نگهبان تفسیرش را از این اصل اعلام نکرده و مشخص نیست که آیا زنان میتوانند نامزد انتخابات شوند یا نه. چرا که پیش از این زنان دیگر اصولگرا مانند خانم رفعت بیات هم در انتخابات نامزد شدند و رد صلاحیت شدند. هنوز مشخص نیست که شورای نگهبان به دلیل اینکه آرای روحانی ریزش پیدا کند حاضر شود از شرط قبلی که دربارهٔ زنان داشته کوتاه بیاید. چرا که الان بسیاری از روحانیون سنتی حتی وزیر شدن زنان را هم اجازه نمیدهند چه برسد که زنی بخواهد نامزد ریاست جمهوری شود و احتمالاً رای هم بیاورد.»
نام مرضیه وحید دستجردی در حالی به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری مطرح شد که همانطور که احسان مهرابی اشاره کرد، حتی انتخاب او به عنوان وزیر زن نیز در زمان طرح در مجلس مورد مناقشه قرار گرفت. سید رضا مرندی وزیر بهداشت در دولت میرحسین موسوی و هاشمی رفسنجانی پیش از این در یک گفتوگوی تلویزیونی در مورد پشت پرده انتخاب مرضیه وحید دستجردی به عنوان وزیر بهداشت گفته بود:
«آن موقع وزیر زن شدن بد بود. اصلاً سابقه نداشت در جمهوری اسلامی همه… حالا همه… هرکس که به من میرسید مخالفت میکرد. رفتم بالاخره خدمت آقای خامنهای دیدم فشار خیلی زیاد است. آدم موافقی نیست که بگوید تو برو صحبت کن. ایشان فرمودند من با وزیر زن هیچ مخالفتی ندارم. برای من اصل ایشان بود؛ ولی امر مسلمین. رهبر انقلاب. گفتند من با وزیر زن بودن مخالفتی ندارم. دیگر خیالم راحت شد و فردا دفاعم را انجام دادم. بعد از صحبتهایم خیلیهایشان از من حلالیت طلبیدند. گفتند ما اشتباه میکردیم. غلو نمیکردم. بالاخره یا رئیس جمهور وزیر زن پیشنهاد نمیکرد خب… کرده بود. حالا آمده ایشان سه تا وزیر زن هم معرفی کرده. دو نفر دیگر هم بودند. اگر همه مردها رای بیاورند و این سه تا رای نیاورند فردا شب میروند… تحلیلهای خودم را میگویم… بالاخره عقلم در این حد میرسید… یعنی رادیوها و تلویزیونهای بیگانه چه خواهند گفت؟ این چه کشوری است که مردها همه رای آوردند و این سه زن رد شدند…»
دوازدهم شهریورماه سال ۱۳۸۸ مرضیه وحیدی دستجردی به عنوان اولین وزیر زن در جمهوری اسلامی رای اعتماد گرفت. اما سخنان ۲۱ اردیبهشت سال ۹۲ رهبر جمهوری اسلامی نشان از تغییر دیدگاه او دربارهٔ به وزارت رسیدن زنان دارد.
آیتالله خامنهای: «اگر ما افتخار کنیم این تعداد خانم روشنفکر داریم، خانم تحصیلکرده داریم، این خوب است. این جا دارد. بگوییم آقا این مقدار خانم شهادتطلب مجاهدهکار در میدانهای گوناگون… این خوب است. این مقدار خانمی که در عرصههای سیاسی انقلابی فعالاند گوینده و نویسندهاند… افتخار به اینها خوب است. اما افتخار کنیم که ما این تعداد وزیر زن این تعداد نماینده زن این تعداد معاون بخشهای مختلف زن این تعداد رئیس فرض کن موسسات تجاری زن داریم افتخار به این غلط است.»
اما آن سوی ماجرا چگونه است؟ آیا زنان ایرانی حاضرند تنها به خاطر زن بودن یک کاندیدا به وی رای دهند؟
پروین بختیارنژاد، فعال حقوق زنان ساکن فرانسه: «من فکر میکنم زمانی که زنان بخواهند در مقام انتخاب کاندیدای مورد نظرشان قرار گیرند، صرفاً جنسیت آن نماینده نیست که برای رای دادن خانمها به آنها تعیینکننده است. همینطور مردان؛ ولی آن چیزی که برای عموم مردم و از جمله زنان در ایران بسیار حائز اهمیت است در واقع کارنامه کاندیداها است. چنانکه ما در مجلس قبلی و مجلسهای قبلی شورای اسلامی نمایندگانی داشتیم که در مقالات و شبکههای اجتماعی مردم از آنها به عنوان زنان مردنما صحبت میکردند. چرا که این زنان مطالبات نیمی از جامعه ایران را که زنان باشند نمایندگی نمیکردند. حتی زنان را تشویق میکردند به خانهداری و به قبول کردن تعدد زوجات و چشمپوشی از بسیاری از خواستههای مدنی خودشان. در نتیجه صِرفِ زن بودن دلیل بر این نمیشود که زنان به آنها رای بدهند.
در گزارشهایی که روز جمعه گذشته در سخنان خانم دستجردی در اولین مجمع عمومی زنان جبهه مردمی نیروهای اسلامی منتشر شده به نقل از وی آمده که: «اینکه نام بنده را علم میکنند، دروغ محض است. هیئت مؤسس و ۱۵ نفری که به این جبهه میپیوندند هیچکدام نباید کاندیدا شوند.»
احسان مهرابی اما معتقد است که نه فقط اساسنامه جبهه مردمی اسلامی بلکه دیدگاههای اصولگرایانه مرضیه وحید دستجردی مانع کاندیداتوری در انتخابات پیش روی ریاست جمهوری خواهد بود.
احسان مهرابی: «مواضعی که خانم دستجردی داشتند پیش از این در مورد حوزه زنان مواضع کاملاً اصولگرایانه بود و برخی از اقدامات ایشان به تعبیر رایج اقدامات ضد زن بوده. ایشان در زمانی که نماینده مجلس بودند در مجلس پنجم موضوع تفکیک پزشکان زن و پزشکان مرد و حتی تفکیک زنان و مردان در دانشگاههای علوم پزشکی از جمله طرحی بود که به نوعی ایشان دنبال میکردند. در حوزههای دیگر اجتماعی هم دیدگاههایشان نزدیک به دیدگاههای روحانیون سنتی و اصولگرایان بوده و در حوزههای سیاسی هم مواضع بسیار تندی داشتند. از جمله دلهرهآورترین لحظات زندگی خودشان را اعتراضها به انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ میدانند. برای همین بعید است که ایشان بخواهند بشخصه در مقابل آن دیدگاهی که معتقد است زنان نباید رئیس جمهور شوند، مقاومت کنند و بخواهند خودشان را مطرح کنند.»