مقدمه
هفته‌های آینده، جهان شاهد برگزاری جام ۲۰۱۶ ملت‌های اروپا در فرانسه خواهد بود و توجه بسیاری از مردم جهان به این ورزش جلب خواهد شد. کشور فرانسه برای برگزاری این مسابقات شماری از ورزشگاه‌های خود را بازسازی و چند ورزشگاه تازه نیز تأسیس کرده‌است. پیش‌بینی می‌شود این دوره از بازی‌های فوتبال جام ملت‌های اروپا یک و نیم میلیون گردشگر خارجی را به پاریس جذب کند.
رشته ورزشی فوتبال، امروزه یکی از پرطرفدارترین و محبوبترین رشته‌های ورزشی به شمار می‌رود. در پی این امر اخیراً بخشی از ادبیات اقتصادی بروی فعالیت‌های ورزشی و بخصوص رشته ورزشی فوتبال متمرکز شده‌است. باشگاه‌های حرفه‌ای فوتبال در کشورهای پیشرفته توانسته‌اند با به‌کارگیری سرمایه و درآمدهای هنگفت خود بخش گسترده‌ای از تحقیقات نظری و کاربردی اقتصاد ورزش را تأمین مالی نموده و به خود اختصاص دهند. چون گردش مالی این رشته ورزشی با افزایش چشمگیر خود در سال‌های اخیر تأثیر قابل توجهی بر متغیرهای کلان اقتصادی مانند سرمایه‌گذاری، رشد اقتصادی و اشتغال داشته‌است.
جهانی شدن اقتصاد، گسترش رسانه‌ها و اینترنت، تحرک سرمایه، و ورود شرکت‌های چندملیتی و سرمایه‌گذاران خارجی به ورزش، صنعت فوتبال را نیز دستخوش تغییرات زیادی کرده‌است؛ در پی این امر، سرمایه‌گذاران، بانک‌ها، دولت‌ها، و سیاست‌گذاران اقتصادی نیز بر علاقه‌مندان پیشین فوتبال یعنی باشگاه‌ها و طرفداران آنها افزوده شده‌اند.
همچنین دگرگونی ساختار و کارکرد فوتبال موجب شده تا سرمایه‌های انسانی، مالی، اعتباری و فیزیکی به این صنعت اختصاص یابد. رشته ورزشی فوتبال با صنایع دیگری همچون صنایع تولید وسایل ورزشی، آموزش و پرورش، بیمه، موسسات شرط‌بندی، رسانه‌های گروهی و حتی بنگاه‌های ساختمانی که در عرصه خاص ورزش فعال هستند، مرتبط است.
گردشگری ورزشی، به‌ویژه در صحنه فوتبال، نیز از حوزه‌های مهم گردشگری است. برای درک اهمیت این حوزه کافی است بدانیم جام جهانی برزیل در سال ۲۰۱۴، رقم بی‌سابقه شش میلیون و ۴۰۰ هزار گردشگر را راهی آن کشور کرد.
همچنین بنا به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، انتظار می‌رود تنها شهر آنتالیای ترکیه در سال جدید میلادی میزبان ۱۵۰۰ باشگاه فوتبال از سراسر جهان باشد که درآمد بیش از ۵۵ میلیون یورو را برای صنعت گردشگری این کشور به ارمغان خواهد آورد. اسپانیا و دبی از عمده‌ترین رقبای آنتالیا در گردشگری فوتبال به شمار می‌آیند.
صنعت فوتبال و دیگر رشته‌ها
تأثیر صنعت فوتبال به آنچه آمد محدود نمی‌شود بلکه دارای داده و ستاده با اموری همچون رسانه و ارتباط اجتماعی، مدیریت، روان‌شناسی، روان‌شناسی گروهی، جامعه‌شناسی ورزش و غیره نیز هست.
بخشی از پژوهش‌های فیزیولوژی و پزشکی ورزشی نیز متوجه بازیگران فوتبال می‌باشد؛ بنابراین فوتبال دیگر تنها یک سرگرمی یا بازی ورزشی تلقی نشده و باشگاه‌های فوتبال نیز امروزه به عنوان یک «بنگاه اقتصادی» در نظر گرفته می‌شوند. هدف این «بنگاه‌های اقتصادی» نیز مانند دیگر بنگاه‌های اقتصادی، به حداکثر رسانیدن «منافع نهایی» دارندگان سهام‌شان است. بدین ترتیب این «بنگاه‌های اقتصادی» می‌بایست با سرمایه‌گذاری و گردش سرمایه مناسب به حداکثر ارزش افزوده و بازده سرمایه دست یابند تا بتوانند بقای خود را تضمین کنند.
در کنار اثرات مثبت فوتبال بر زندگی اجتماعی و اقتصادی، حاشیه‌های کدر و منفی آن مانند فرار مالیاتی، فساد مدیریت و رشوه‌خواری در سطوح بالای مدیریتی و بین‌المللی این صنعت نیز مورد توجه قرار گرفته‌است.
گزارش مؤسسه بین‌المللی و معتبر حسابرسی-پژوهشی دلویت نشان می‌دهد که ارزش تنها بازار عمده فوتبال اروپا متشکل از بریتانیا، آلمان، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه از بیست میلیارد یورو در سال ۲۰۱۲ به ۲۵ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۶ خواهد رسید. انتظار می‌رود چنین رشد بالائی در سال‌های بعد ادامه داشته باشد. در این میان، بازار فوتبال انگلیس نسبت به کشورهای یاد شده بزرگترین و فرانسه کوچکترین آن به شمار می‌آید.
گردشگری ورزشی، به‌ویژه در صحنه فوتبال، نیز از حوزه‌های مهم گردشگری است. برای درک اهمیت این حوزه کافی است بدانیم جام جهانی برزیل در سال ۲۰۱۴، رقم بی‌سابقه شش میلیون و ۴۰۰ هزار گردشگر را راهی آن کشور کرد.
در کشورهایی مانند انگلستان، اسپانیا، ایتالیا و آلمان، باشگاه‌ها نه تنها وابسته به بودجه دولتی نیستند بلکه به دولت مالیات نیز پرداخت می‌کنند. مثلاً دولت انگلستان تنها در سال ۲۰۰۵ نزدیک ۶۰۰ میلیون پوند از باشگاه‌های حرفه‌ای مالیات دریافت کرده‌است. مؤسسه حسابرسی و بررسی‌های اقتصادی دلویت فهرستی از باشگاه‌های فوتبال اروپایی که بالاترین درآمد را از فروش بلیت بازی‌های خانگی‌شان در فصل ۱۵–۲۰۱۴ داشته‌اند منتشر کرده که در این فهرست آرسنال بالاتر از باشگاه‌های فوتبال اسپانیا و در بالاترین رتبه قرار دارد.
این باشگاه نه تنها برای نخستین بار در ۶ سال پیش از سال ۲۰۱۴ جای رقیب خود، باشگاه چلسی را به عنوان پردرآمدترین باشگاه فوتبال لندن از نظر مالی گرفت، بلکه از نظر درآمد ناشی از بازی‌های خانگی در سال مورد بررسی رتبه اول را در اروپا کسب کرد. بنا به همین آمار در زمینه کسب درآمد حق پخش تلویزیونی باشگاه‌های رئال‌مادرید، بارسلونا و یوونتوس به ترتیب با ۱۵۴ میلیون پوند، ۱۵۳٫۹ میلیون پوند و ۱۵۳٫۳ میلیون پوند در رده‌های اول تا سوم قرار دارند و باشگاه‌های چلسی و منچسترسیتی به ترتیب با ۱۳۷٫۳ میلیون پوند و ۱۳۷٫۱ میلیون پوند در رده‌های چهارم و پنجم، پنج لیگ بزرگ اروپایی جای گرفته‌اند.
نگاهی به وضعیت صنعت فوتبال در ایران
نیروی انسانی عظیم ایران در مقیاس منطقه‌ای و همچنین جوانی جمعیت، و به علاوه سنت طولانی فوتبال و جغرافیا و آب و هوای متنوع ایران این کشور را بطور بالقوه مستعد توسعه صنعت فوتبال و حتی جذب سرمایه بین‌المللی نموده‌است. با این وجود و به‌رغم افزایش سهم فوتبال در اقتصاد کشورهای گوناگون و تبدیل این تفریح به یک صنعت با امکان ایجاد اشتغال و درآمد، حرفه‌ای شدن فوتبال در ایران با موانعی روبه‌رو مانده‌است.
بنا به پژوهش‌های گوناگون، مدیریت حرفه‌ای باشگاه‌های فوتبال در ایران با ۲۴ مانع روبه‌روست. مهم‌ترین مانع بر سر راه حرفه‌ای شدن باشگاه‌های ایران این است که هیچ نظام سازمان‌یافته‌ای برای تأسیس، مدیریت و توسعه باشگاه‌های حرفه‌ای تدوین نشده‌است.
همچنین هیچ نظام مدونی برای نظارت و اعتباریابی این باشگاه‌ها موجود نیست. همین پژوهش‌ها نشان می‌دهد عمده‌ترین موانع تنها به ساختار و مدیریت ورزش کشور اختصاص ندارد و موانع محیطی نیز نقش به‌سزایی در این رابطه دارند. شرایط اقتصاد کلان کشور، مالکیت دولتی باشگاه‌ها، مشکلات حقوقی و قانونی، مدیریت ضعیف بازاریابی و محدود بودن اندازهٔ بازار صنعت فوتبال، از مهم‌ترین موانع دیگر توسعه این صنعت هستند.
طبیعی است که با حضور ایران در بازار جهانی فوتبال امکان حل بسیاری از مشکلات فراهم می‌شود.
