مخالفان و منتقدان توافق هسته‌ای بین جمهوری اسلامی ایران و قدرتهای جهانی، تنها دلواپسان و اصول‌گرایان نیستند. این توافق منتقدان دیگری هم دارد. آنهایی که می‌گویند نگران حقوق بشر و منافع ملی ایرانند و معتقدند که دست مخالفان توسعه سیاسی در ایران برای محدودتر کردن فضای اجتماعی و سیاسی بیشتر باز می‌شود.
در این مطلب نگاهی داریم به دیدگاه چند تن از منتقدان یا مخالفان توافق هسته‌ای که می‌گویند عرصه برای تنفس جامعه مدنی پس از این توافق بیشتر تنگ می شود.
نگران حقوق مردم هستم
ابوالفضل اسلامی رایزن پیشین وزارت امور خارجه ایران که در سال ۲۰۰۶ میلادی از ایران مهاجرت کرد و مقیم ژاپن است از مخالفان توافق هسته‌ای است. او می‌گوید که گروهی از کارشناسان وزارت امور خارجه از ابتدا با بلندپروازی‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی مخالف بودند.
«من خودم با چندتن از کارشناسان گزارشاتی نوشتیم که بهتر است این پروژه متوقف شود چون در نهایت اگر قرار است چند سال دیگر واگذار شود آنهم با میلیاردها ضرر و پس از تحریم‌های بسیار، خب این کار به نفع منافع ملی ایران نیست. ولی همین جناب آقای ظریف که در آن هنگام سرپرست تیم کارشناسی بودند به کارشناسان می‌گفتند که نه خیر، ما تنها مجری سیاست خارجه نظام هستیم. لذا نظام چون می‌خواهد برنامه‌های اتمی ادامه پیدا کند ما هم باید ادامه بدهیم و فقط مذاکره کنیم. دلیل اینکه حکومت تهران الان ۵ هزار سانتریفیوژ را نگاه داشته این است اگر کسانی که امروز درایران از حقوق بشر دم می‌زنند فردا روزی رژیم سرکوبشان کرد، اتحادیه اروپا باز اگر بخواهد بگوید چرا سرکوب می‌کنید اینها ۵ هزار سانتریفیوژ را برای معامله یا تهدید نگاه داشته‌اند. شما دیدید که بحث هسته‌ای وقتی در یک دهه پیش شروع شد بحث حقوق بشر را جمهوری اسلامی از روی میز گفت و گوهای خارجی کنار کشید و بحث هسته‌ای را روی میز گذاشت. چرا؟ پرسش من این است. چون آقای علی‌اکبر ولایتی مشاور فعلی رهبری در آن هنگام به صراحت گفت که اگر اجازه بدهیم در ایران احزاب غیرخودی فعال شوند به طور قطع‌ً رژیم استحاله خواهد شد، احتمال انقلاب مخملی بیشتر است و این یعنی سقوط نظام اسلامی. بنا براین من مخالفم با چنین توافقی که حقوق بشر در آن نادیده گرفته شده.»
جمهوری اسلامی دوپینگ می‌کند
حشمت‌الله طبرزدی فعال سیاسی مقیم ایران و سردبیر نشریات توقیف شده «پیام دانشجو»، «هویت خویش» و «گزارش روز» که سال‌ها در زندان‌های اوین و رجایی شهر به اتهام‌های امنیتی و سیاسی زندانی بوده یکی از منتقدان جدی توافق هسته‌ای است و می‌گوید مهمترین نگرانی‌اش بی‌توجهی به موضوع حقوق بشر است.
«در این توافق یا معامله مسئله حقوق بشر هیچ جایگاهی ندارد و مسئله‌ای که ما داریم این است که با این معامله‌ای که غربی‌ها انجام دادند آنهم با یک رژیم غیرمردمی، غیرقانونی و غیردموکراتیک، فشار بر مردم ایران بیشتر می‌شود. چون اینها دارند با پول‌هایی که به جمهوری اسلامی خواهند داد آن را دوپینگ می‌کنند. البته یک نظریه دیگر هم هست و آن اینکه جمهوری اسلامی مجبور است با این توافق یا معامله در چارچوب جهانی قرار گیرد و روی مسائل حقوق بشر با احتیاط بیشتری عمل کند و سرکوب کمتری کند. خب این هم مطرح است. اما در اصل توافقی که صورت گرفت بحث حقوق بشر مشخص نشد و من هم که منتقد این معامله هستم بارها گفته‌ام که ما اصلا‌ً نمی‌دانیم، چون رژیم جمهوری اسلامی به مردم ایران که پاسخگو نیست. مردم ایران که هیچ خبری ندارند. فقط چیزی که از این مسئله به ما رسیده تحریم است و فشار اقتصادی است و هزینه‌های بیهوده که جمهوری اسلامی کرده و سرکوب است. ولی مسئله‌ای که هست در پیامدهای آن یک گمانه‌ای که زده می‌شود و من هم دوست دارم که اینجوری فکر کنم که بله، رژیم جمهوری اسلامی مجبور می‌شود در چارچوب عمل کند یا بهتر از گذشته و سرکوب‌ها کمتر می‌شود. ولی وقتی که هیچ سازوکار مشخصی هم ارائه نشده باشد که خب جمهوری اسلامی مثلا‌ً تعهد داده که کمتر اعدام کند و کمتر شکنجه کند، زندانی‌ها را آزاد کند، روزنامه‌نگار‌ها را آزاد بگذارد و آزادی حزب و آزادی تجمع و بیان و عقیده و مذهب باشد، وقتی هیچکدام اینها نیست. بنابراین وقتی هیچکدام نباشد، چه ضمانتی وجود دارد؟ همین اصلاح‌طلبان دو سال پیش به مردم می‌گفتند که بیایید در انتخابات شرکت کنید، قرار است زندانی‌های سیاسی آزاد شوند، رفاه شود، امنیت شود، خب نشد. وقتی که نشد شما الان هم که می‌پرسید آقا چرا نشد؟ می‌گویند خامنه‌ای و سپاه نگذاشت. اینکه جواب نشد!»
تا مردم نخواهند چیزی تغییر نخواهد کرد
نام محمد نوری‌زاد در چند سال اخیر به عنوان کنشگری مدنی بسیار شنیده شده. حتی بیشتر از زمانی که او در گذشته‌ای نه چندان دور نویسنده و کارگردان سینما و تلویزیون در ایران بود و با روزنامه کیهان همکاری داشت. او که در ایران زندگی می‌کند از مخالفان توافق هسته‌ای است.
«توافق که هیچ؛ اگر تمام مردم در یک جا قرار گیرند آنچه که شکل و شمایل نهایی به دست خواهد آورد، آن چیزی است که به طرز فکر و اندیشه رهبری نزدیک است. توافق ربطی ندارد به آینده جامعه ما. در عین حال که می‌تواند یک آوارهایی را هم بر سر ما خراب کند در یک آینده مبهم. واقعیت قضیه این است که گرچه در صورت ظاهر جامعه، یک اتفاقاتی ممکن است رخ بدهد با این توافق، ولی باطن قضیه ریسمان‌هایی است که دست رهبری تاب می خورد و فرهنگی که خواستهای روحانیون را اجابت می‌کند. بنابراین نه مردم و نه حقوق بشری مطلقا‌ً در این توافق نقشی ندارند. من نگاهم چنین است. ماجرای توافق هسته‌ای به نفع مردم نخواهد شد و تاثیر چندانی در گلوگاه‌هایی که بیت رهبری آنها را محکم گرفته نخواهد داشت. مگر اینکه مردم جانانه مطالبات خودشان را به صحنه جامعه بکشند.»
توافق با آیت‌الله خامنه‌ای بود نه با مردم
احمد باطبی فعال حقوق بشر و روزنامه نگار مقیم آمریکاست. او که بیشتر سا‌ل‌های جوانی خود را به دلیل شرکت در اعتراض‌های پس از واقعه هجدهم تیرماه ۱۳۷۸ در زندان گذراند، امروز یکی از منتقدان جدی توافق هسته‌ای است و می‌گوید فشار بر حکومت ایران به دلیل رفتارسرکوبگرانه‌اش نباید به بهانه توافق هسته‌ای متوقف شود.
«من با توافق مخالف نیستم اما منتقد جدی این توافقم. چون توافق هسته ای با آیت‌الله خامنه‌ای صورت گرفته نه مردم. مردم ایران حتی یک بار در ۱۲ سال گذشته یک گزارش از طرف حکومت دریافت نکردند که بدانند چقدر از سرمایه مملکت خرج این ماجراجویی هسته‌ای شد. در نهایت هم آیت‌الله خامنه‌ای بود که تصمیم گرفت برای توافق. اگر الان درباره حقوق بشر سکوت کنیم با دست خودمان حقوق بشر و آینده حقوق بشر ایران را قربانی می‌کنیم. به دلیل اینکه توافق صورت گرفته تمام شده و رفته. اوباما زرنگی کرد و قبل از اینکه این طرح، طبق قانون به کنگره فرستاده شود آن را به سازمان ملل فرستاد و سازمان ملل تایید کرد. بنابراین به هیچ عنوان به این توافق هیچ آسیبی نخواهد رسید، اگر ما درباره حقوق بشر صحبت کنیم. به لحاظ حقوقی بحثی که من دارم این است که ما می‌بایست دنبال راهکاری بگردیم که فشار سیاسی و نظارت جامعه جهانی را بر حکومت ایران زیاد کنیم. نه اینکه تحریمی بگذاریم که کمر مردم بشکند و مردم را مجبور به همراهی با یک وضعیت بد و همراهی با دیکتاتوری کند. مورد دوم اینکه الان ما در دوره اصلاحات قرار نداریم به خاطر اینکه مولفه تغییر وجود ندارد. ما همان سپاه را داریم که الان پروارتر شده و قدرتش چند برابر بیشتر شده. همان قوه قضائیه را داریم که با جسارت بیشتر سرکوب می‌کند و همان رهبری را داریم که با همان دیدگاه‌های قبلی وارد عمل شده. اینها را من نمی‌گویم. آمارها می‌گویند. شما نگاه کنید در نیمه اول سال میلادی بیش از ۷۰۰ اعدام در ایران داشتیم. ما هنوز دومین زندان بزرگ روزنامه نگار‌ان در جهان هستیم. بنابراین مولفه تغییر نداریم. در مجموع بنا به تجربه‌‌ای که در دوره اصلاحات شده، آفت این شرایط برای جامعه‌ای که به دنبال تغییر برای رسیدن به مدنیت است، محافظه‌کاری است. بازدارندگی برای اینکه ملاحظه سیاسی داشته باشیم. برخی می‌گویند الان این را نگویید چون ممکن است محافظه کاران در ایران واکنش نشان دهند. این حرف را نزنید چون ممکن است رهبری ناراحت شود. این حرف را نزنید چون ممکن است سپاه واکنش نشان دهد. این محافظه‌کاری آفت ایجاد می‌کند. مطمئن باشید سپاه پاسداران الان منافع اقتصادی دارد و در دوره تحریم‌ها هم توانست باند اقتصادی درست کند. فکر می‌کنید در این سیستم با عدم واکنش ما تغییری ایجاد می‌شود؟ خیر. این شبکه است. منفعتی دارد و شما چه واکنش نشان دهید چه نشان ندهید همان برخوردی که با مردم باید انجام دهد، انجام می‌دهد. حرف نزدن از آن چیزی که باید گفته شود انگیزه و امیدی هم که وجود دارد از بین خواهد رفت.»
برای مردم توافق خوبی نبود
سلمان سیما، عضو شورای مرکزی دانشجویان و دانش‌آموختگان لیبرال در ایران و زندانی سابق سیاسی است. او اکنون مقیم کانادا است و می‌گوید که مخالفت با توافق فعلی هسته‌ای به معنی آن نیست که راهکاری جز جنگ وجود ندارد.
«توافق خوب از دید من که دنبال منافع ملی ایران هستم باید دست کم سه مشخصه داشته باشد. یک اینکه من هیچوقت نمی‌دانم چرخش ۶ هزار سانتریفیوژ دست جمهوری اسلامی چه سودی می‌تواند داشته باشد. به گفته خود دیپلمات‌های جمهوری اسلامی این برنامه صرفه اقتصادی ندارد و میلیاردها میلیارد ریال پول مردم ایران را به جیب روسیه فرستاد. دوم، توافق خوب باید دربردارنده حقوق بشر و حقوق شهروندی مردم ایران باشد. شما این را در نظر بگیرید که در شش ماه اول سال بالای ۲۷۰ کافی نت بسته شده. این را در نظر بگیرید که گشت‌های ارشاد همچنان در خیابان با مردم برخورد می کنند. شما این را در نظر بگیرید که در انتخابات مجلس که پیش رو داریم در اسفندماه مداح‌ها که در گروه‌های سرکوب شرکت داشتند و بسیجی‌ها را تهییج می‌کردند که مردم را در جنبش سبز سرکوب کنند، گفته‌اند می‌خواهیم برای مجلس لیست بدهیم. همین چند روز اخیر یک زندانی سیاسی و فعال کارگری اقای شاهرخ زمانی در زندان جان خودش رو از دست داد. باز می‌بینیم که دو سال حکم زندان ناعادلانه به خانم بهاره هدایت داده می‌شود. سعید مرتضوی تبر‌ئه می‌شود. سوم، یک توافق خوب باید توافقی باشد که دربردارنده صلح باشد. اتفاقی که هم اکنون دارد در سوریه می‌افتد، این سیل آواره‌ها و مهاجران که دل هر انسانی را به درد می‌آورد. شما به آمارهای سازمان ملل مراجعه کنید بشار اسد چهارپنج برابر داعش آدم کشته و این پول مردم ایران که صرف کشته شدن مردم سوریه شود. حتی آقای روحانی پس از توافق بلافاصله اعلام کردند که امروز مردم غزه و فلسطین و سوریه و لبنان و یمن خوشحال هستند. یعنی به صراحت دارند می‌گویند که این پول‌ها کجا هزینه خواهد شد. بنابراین این توافق، توافقی نیست که دربردارنده صلح باشد.»
کوشیدیم تا بازگوکننده دیدگاه گروهی از منتقدان توافق هسته‌ای اخیر میان جمهوری اسلامی ایران و قدرتهای جهانی به ویژه کشورهای قدرتمند غربی باشیم. آن دسته از منتقدانی که می‌گویند در این توافق حقوق بشر و منافع ملی نادیده گرفته شده است و ممکن است عرصه برای تنفس جامعه مدنی در ایران بیشتر تنگ شود.
