امید کوکبی، فیزیکدان ایرانی که در زندان اوین به سر می‌برد، از سوی انجمن غیردولتی «پیشبرد علوم آمریکا» (AAAS)، به عنوان برنده جایزه «آزادی و مسئولیت‌پذیری علمی» انتخاب شد.
امید کوکبی، فیزیکدان و نخبه ایرانی، فارغ‌التحصیل دانشگاه شریف و دانشجوی مقطع فوق دکتری فیزیک اتمی در دانشگاه تکزاس آمریکا، در تاریخ ۱۰ بهمن‌ماه ۱۳۸۹ در فرودگاه امام خمینی و به‌هنگام ترک کشور بازداشت شد.
او پس از ۱۵ ماه بازداشت موقت در ایران، سرانجام در روز یک‌شنبه، ۲۴ اردبیهشت‌ماه ۹۱، به اتهام «ارتباط با دولت‌های متخاصم» و «کسب درآمد نامشروع» به ده سال حبس محکوم شد.
در بیانیه انجمن «پیشبرد علوم آمریکا» که در وب‌سایت این سازمان منتشر شده، آمده است که این جایزه به دلیل «مواضع شجاعانه در برابر پرهیز از به‌کار بردن تخصص علمی برای مقاصد تخریبی، و فدا کردن آزادی به جای زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی و تحمل مجازات زندان در قبال این تصمیم» به امید کوکبی تعلق گرفته است.
انجمن «پیشبرد علوم آمریکا» از سال ۱۸۴۸ تاسیس شده و به واسطه حمایت از دانشمندان، به پیشرفت علم در جهان کمک می‌کند. این انجمن ناشر مجله معروف «ساینس» [علم] است و بیش از ۱۲۰ هزار نفر عضو دارد.
مسئولان این انجمن غیردولتی درباره اقدامات امید کوکبی معتقدند: «این‌که دانشمندی، آزادی خود را به خاطر علم و آزادی همه دانشمندان، در معرض تهدید قرار دهد، کاری غیرمعمول است و این فیزیکدان ایرانی این کار را انجام داده است.»
مراسم اصلی انجمن «پیشبرد علوم آمریکا» و اهدای این جایزه طی روزهای ۱۲ تا ۱۶ فوریه سال ۲۰۱۵ میلادی، در سن‌خوزه کالیفرنیا برگزار خواهد شد.
اما امید کوکبی که در دوران سپری کردن مدت محکومیت خود، نوشتن مقاله‌های علمی و تلاش برای انتشار آنها در مجلات معتبر را هم‌چنان ادامه داده، در سپتامبر سال ۲۰۱۳ جایزه «آندره ساخاروف» را نیز از سوی انجمن فیزیک آمریکا به خاطر «امتناع از به کارگیری تخصص علمی در آن چه از نظر او مضر به حال بشر است»، دریافت کرد.
همچنین، برخی خبرهای غیر رسمی از این حکایت دارند که سلامتی این فیزیکدان ایرانی در خطر است و او در زندان از بیماری‌های قلبی، کلیوی، معده و دندان رنج می‌برد.
در همین رابطه، در تاریخ ۴ مهرماه ۱۳۹۳، ۱۸ برنده جایزه نوبل در نامه سرگشاده‌ای خطاب به رهبر جمهوری اسلامی، خواستار آزادی «فوری و بدون قید و شرط» امید کوکبی شدند.
