کریستین ساینس مانیتور در مقاله‌ای این پرسش را مطرح می‌کند که آیا حکومت ایران واقعا با توطئه عوامل شبکه القاعده برای منفجر کردن قطار مسافربری از کانادا به آمریکا ارتباط داشته است؟
در ادامه این مقاله آمده است که حکومت شیعه ایران و گروه سنی و تندروی القاعده از دیرباز روابط خصمانه‌ای داشته‌اند. اما با وجود آن که دخالت حکومت ایران در طرح‌های عملیاتی القاعده بعید است، باید در نظر داشت که حکومت ایران روی نواحی شرقی و دورافتاده کشور کنترل کمتری دارد.
طرح چنین ادعایی از سوی مقامات امنیتی کانادا تعجب کار‌شناسان امور ایران را برانگیخته است، چون اکثر شواهد نشان می‌دهد که مناسبات القاعده و حکومت ایران در دو دهه گذشته خصمانه بوده است. با وجود این بعید نیست که عوامل القاعده از نواحی مرزی ایران که کنترل حکومت بر آنها ضعیف است استفاده کرده باشند.
حکومت ایران هر گونه ارتباطی با این توطئه را تکذیب کرده است، ولی مقامات کانادایی می‌گویند که عوامل القاعده در این کشور برای اجرای طرح خود یعنی حمله به خط آهن قطار مسافربری تورنتو به نیویورک، دستورات خود را از عوامل القاعده در ایران دریافت کرده‌اند.
گرچه پلیس کانادا اعلام کرد که مدرکی در دست نیست که دخالت حکومت ایران را ثابت کند، در عین حال مشخص نکرد که چگونه عوامل القاعده از خاک ایران توانسته‌اند هماهنگی لازم برای طراحی این عملیات را بدون آن که حکومت ایران از آن باخبر شود فراهم کنند.
خبرگزاری رویترز در گزارشی اشاره می‌کند که عوامل و پیک‌های القاعده برای رفت و آمد به پاکستان از نواحی جنوب شرقی ایران استفاده می‌کنند و حکومت ایران هر از چند‌گاه عوامل این شبکه را مورد حمله قرار می‌دهد.
سوابق بی‌اعتمادی بین دو طرف
پس از حمله آمریکا به رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ حکومت ایران گروهی از جنگجویان شبکه القاعده را که به ایران گریختند دستگیر کرد. حکومت ایران به شکل غیرمستقیم از سرنگونی رژیم طالبان حمایت کرد و نهادهای نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی برای مبارزه با القاعده و طالبان کمک‌های اطلاعاتی فراوانی در اختیار ارتش آمریکا و سیا قرار دادند.
ایران بسیاری از جنگجویان عرب القاعده را به دولت‌های منطقه تحویل داد، ولی ده‌ها نفر از افراد مهم و فرماندهان این شبکه از جمله فرزندان و اقوام اسامه بن لادن و همین طور سیف العادل نفر سوم و مسئول بخش امنیت و اطلاعات این شبکه را در بازداشت نگاه داشت.
حکومت ایران همواره ادعا کرده است که این افراد تحت بازداشت خانگی قرار داشته و امکان برقراری ارتباط با نفرات این شبکه را ندارند. گزارش مرکز مبارزه با تروریسم ارتش آمریکا که بر اساس مدارکی که از خانه اسامه بن لادن به دست آمد تنظیم شده این ادعای ایران را تایید می‌کند.
در بخشی از این گزارش قید شده است که «مناسبات ایران و القاعده خصمانه بوده و برای اولین بار مدارکی به دست آمده که نشان می‌دهد شبکه القاعده عملیات خراب‌کارانه علیه ایران انجام داده است. به نظر نمی‌رسد که شبکه القاعده به این منطق که دشمن دشمن من (یعنی آمریکا) دوست من است اعتقاد داشته باشد، ولی شاید القاعده امیدوار بوده که ایران برای آن گروه دردسر درست نکند».
فرصت از دست رفته
به اعتقاد برخی از کار‌شناسان که با مدارک به دست آمده از خانه اسامه بن لادن آشنا هستند به نظر می‌رسد که دولت جرج بوش فرصتی را که می‌توانست یک همکاری موفق بین آمریکا و ایران علیه شبکه القاعده باشد از دست داده است.
همین کار‌شناسان معتقدند که دولت باراک اوباما نیز ممکن است در مورد احتمال همکاری‌های غیرمستقیم القاعده و حکومت ایران زیاده‌روی کرده باشد. در ماه ژوئیه ۲۰۱۱ وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرد که حکومت ایران براساس توافقی پنهانی با القاعده به عوامل این شبکه اجازه می‌دهد که منابع مالی و نفرات خود را از خاک ایران عبور دهند.
حکومت ایران در سال ۲۰۰۳ سعی کرد که نفرات زندانی القاعده را با سران سازمان مجاهدین خلق که در اردوگاه اشرف در عراق مستقر بودند معامله کند. ولی دولت آمریکا این پیشنهاد را رد کرد، چون برخی از مقامات دولت جرج بوش معتقد بودند که سازمان مجاهدین خلق که از سال ۱۹۹۷ در فهرست گروه‌های تروریستی دولت آمریکا قرار گرفته شاید در آینده برای مبارزه با حکومت ایران مفید باشد.
پس از آن به نظر می‌رسد که حکومت ایران از نفرات زندانی القاعده به عنوان برگی برای معامله با خود این گروه استفاده کرده است. اسناد مرکز مبارزه با تروریسم ارتش آمریکا نشان می‌دهد که شبکه القاعده در سال ۲۰۰۸ یک دیپلمات ایرانی را در شهر پیشاور ربود و با تهدید قصد داشت حکومت ایران را مجبور کند که اعضای خانواده اسامه بن لادن را آزاد کند.
ماه گذشته یکی از دامادهای اسامه بن لادن به نام سلیمان ابوقیس در عملیات مشترک سیا و دستگاه امنیتی ترکیه در شهر آنکارا دستگیر شد. وی سال‌ها در ایران بوده و بازداشت وی تنها مدتی کوتاهی پس از آن که دادگاه فدرال در آمریکا حکم جلب وی را صادر کرد نشان می‌دهد که احتمالا حکومت ایران به منظوری خاص و به شکلی محرمانه وی را آزاد کرده تا از کشور خارج شود.
سلیمان ابوقیس اکنون در بازداشت در آمریکا به سر می‌برد. برخی از رسانه‌ها و تحلیل‌گران معتقدند که همزمان با جاری بودن مذاکرات هسته‌ای بین ایران و غرب احتمالا بازداشت سلیمان ابوقیس بخش از معامله‌ای بوده که به میانجی‌گری ترکیه و برای معاوضه وی با ایرانی‌هایی که در زندان شورشیان سوریه بودند انجام شده است.
در ادامه این مقاله آمده است که حکومت شیعه ایران و گروه سنی و تندروی القاعده از دیرباز روابط خصمانه‌ای داشته‌اند. اما با وجود آن که دخالت حکومت ایران در طرح‌های عملیاتی القاعده بعید است، باید در نظر داشت که حکومت ایران روی نواحی شرقی و دورافتاده کشور کنترل کمتری دارد.
طرح چنین ادعایی از سوی مقامات امنیتی کانادا تعجب کار‌شناسان امور ایران را برانگیخته است، چون اکثر شواهد نشان می‌دهد که مناسبات القاعده و حکومت ایران در دو دهه گذشته خصمانه بوده است. با وجود این بعید نیست که عوامل القاعده از نواحی مرزی ایران که کنترل حکومت بر آنها ضعیف است استفاده کرده باشند.
حکومت ایران هر گونه ارتباطی با این توطئه را تکذیب کرده است، ولی مقامات کانادایی می‌گویند که عوامل القاعده در این کشور برای اجرای طرح خود یعنی حمله به خط آهن قطار مسافربری تورنتو به نیویورک، دستورات خود را از عوامل القاعده در ایران دریافت کرده‌اند.
گرچه پلیس کانادا اعلام کرد که مدرکی در دست نیست که دخالت حکومت ایران را ثابت کند، در عین حال مشخص نکرد که چگونه عوامل القاعده از خاک ایران توانسته‌اند هماهنگی لازم برای طراحی این عملیات را بدون آن که حکومت ایران از آن باخبر شود فراهم کنند.
خبرگزاری رویترز در گزارشی اشاره می‌کند که عوامل و پیک‌های القاعده برای رفت و آمد به پاکستان از نواحی جنوب شرقی ایران استفاده می‌کنند و حکومت ایران هر از چند‌گاه عوامل این شبکه را مورد حمله قرار می‌دهد.
سوابق بی‌اعتمادی بین دو طرف
پس از حمله آمریکا به رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ حکومت ایران گروهی از جنگجویان شبکه القاعده را که به ایران گریختند دستگیر کرد. حکومت ایران به شکل غیرمستقیم از سرنگونی رژیم طالبان حمایت کرد و نهادهای نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی برای مبارزه با القاعده و طالبان کمک‌های اطلاعاتی فراوانی در اختیار ارتش آمریکا و سیا قرار دادند.
ایران بسیاری از جنگجویان عرب القاعده را به دولت‌های منطقه تحویل داد، ولی ده‌ها نفر از افراد مهم و فرماندهان این شبکه از جمله فرزندان و اقوام اسامه بن لادن و همین طور سیف العادل نفر سوم و مسئول بخش امنیت و اطلاعات این شبکه را در بازداشت نگاه داشت.
حکومت ایران همواره ادعا کرده است که این افراد تحت بازداشت خانگی قرار داشته و امکان برقراری ارتباط با نفرات این شبکه را ندارند. گزارش مرکز مبارزه با تروریسم ارتش آمریکا که بر اساس مدارکی که از خانه اسامه بن لادن به دست آمد تنظیم شده این ادعای ایران را تایید می‌کند.
در بخشی از این گزارش قید شده است که «مناسبات ایران و القاعده خصمانه بوده و برای اولین بار مدارکی به دست آمده که نشان می‌دهد شبکه القاعده عملیات خراب‌کارانه علیه ایران انجام داده است. به نظر نمی‌رسد که شبکه القاعده به این منطق که دشمن دشمن من (یعنی آمریکا) دوست من است اعتقاد داشته باشد، ولی شاید القاعده امیدوار بوده که ایران برای آن گروه دردسر درست نکند».
فرصت از دست رفته
به اعتقاد برخی از کار‌شناسان که با مدارک به دست آمده از خانه اسامه بن لادن آشنا هستند به نظر می‌رسد که دولت جرج بوش فرصتی را که می‌توانست یک همکاری موفق بین آمریکا و ایران علیه شبکه القاعده باشد از دست داده است.
همین کار‌شناسان معتقدند که دولت باراک اوباما نیز ممکن است در مورد احتمال همکاری‌های غیرمستقیم القاعده و حکومت ایران زیاده‌روی کرده باشد. در ماه ژوئیه ۲۰۱۱ وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرد که حکومت ایران براساس توافقی پنهانی با القاعده به عوامل این شبکه اجازه می‌دهد که منابع مالی و نفرات خود را از خاک ایران عبور دهند.
حکومت ایران در سال ۲۰۰۳ سعی کرد که نفرات زندانی القاعده را با سران سازمان مجاهدین خلق که در اردوگاه اشرف در عراق مستقر بودند معامله کند. ولی دولت آمریکا این پیشنهاد را رد کرد، چون برخی از مقامات دولت جرج بوش معتقد بودند که سازمان مجاهدین خلق که از سال ۱۹۹۷ در فهرست گروه‌های تروریستی دولت آمریکا قرار گرفته شاید در آینده برای مبارزه با حکومت ایران مفید باشد.
پس از آن به نظر می‌رسد که حکومت ایران از نفرات زندانی القاعده به عنوان برگی برای معامله با خود این گروه استفاده کرده است. اسناد مرکز مبارزه با تروریسم ارتش آمریکا نشان می‌دهد که شبکه القاعده در سال ۲۰۰۸ یک دیپلمات ایرانی را در شهر پیشاور ربود و با تهدید قصد داشت حکومت ایران را مجبور کند که اعضای خانواده اسامه بن لادن را آزاد کند.
ماه گذشته یکی از دامادهای اسامه بن لادن به نام سلیمان ابوقیس در عملیات مشترک سیا و دستگاه امنیتی ترکیه در شهر آنکارا دستگیر شد. وی سال‌ها در ایران بوده و بازداشت وی تنها مدتی کوتاهی پس از آن که دادگاه فدرال در آمریکا حکم جلب وی را صادر کرد نشان می‌دهد که احتمالا حکومت ایران به منظوری خاص و به شکلی محرمانه وی را آزاد کرده تا از کشور خارج شود.
سلیمان ابوقیس اکنون در بازداشت در آمریکا به سر می‌برد. برخی از رسانه‌ها و تحلیل‌گران معتقدند که همزمان با جاری بودن مذاکرات هسته‌ای بین ایران و غرب احتمالا بازداشت سلیمان ابوقیس بخش از معامله‌ای بوده که به میانجی‌گری ترکیه و برای معاوضه وی با ایرانی‌هایی که در زندان شورشیان سوریه بودند انجام شده است.
