فیس‌بوک در ایران: ابزار فعالیت سیاسی یا معاشرت مجازی؟
فیس‌بوک در ایران: ابزار فعالیت سیاسی یا معاشرت مجازی؟
وب‌سایت «پژوهش رسانه در ایران» وابسته به «مرکز مطالعات ارتباطات جهانی» در دانشکده آنن‌برگ از دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا اواسط ماه گذشته میلادی، مارس، گزارشی بر اساس نظرسنجی آن‌لاین از کاربران فیس‌بوک در ایران منتشر کرد که نشان می‌دهد این شبکه اجتماعی در ایران بیشتر ابزار معاشرت است.
این گزارش تازه از کاربرد فیس‌بوک در ایران بر اساس نظرسنجی از ۱۸۸ نفر از کاربران این شبکه اجتماعی در میان دو ماه اکتبر و نوامبر سال ۲۰۱۲ نوشته شده است.
از این ۱۸۸ کاربر ایرانی فیس‌بوک ۸۵ درصد تا زمان انجام نظرسنجی بیش از دو سال سابقه استفاده از این وب‌سایت را داشته‌اند، یعنی در زمان اعتراضات و ناآرامی‌های پس از انتخابات سال ۸۸ نیز در این وب‌سایت فعال بوده‌اند.
دوره زمانی پس از انتخابات سال ۸۸ در ایران از این جهت در این نظرسنجی و گزارش متعاقب آن مورد تاکید قرار گرفته است که در این مدت زمانی بازار اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران به عنوان ابزار برقراری ارتباط میان معترضان و انتشار اخباری که در داخل کشور سانسور می‌شد داغ شد.
با این حال شاید بتوان گفت که قابل توجه‌ترین یا مهم‌ترین نتیجه‌ای که می‌توان بر اساس داده‌های این نظرسنجی درباره کاربران ایرانی فیس‌بوک گرفت این است که فیس‌بوک در ایران بیش از هر چیز حکم ابزار معاشرت را دارد.
در این باره در گزارش مربوطه آمده است: «گرچه ایرانی‌ها برای فعالیت اجتماعی و سیاسی هم از فیس‌بوک استفاده می‌کنند، کاربرد عمده این وب‌سایت [در ایران] معاشرت مجازی است.» این گزارش در ادامه بیان می‌کند که فیس‌بوک «فضای مجازی معاشرت و اختلاط به‌ویژه با جنس مخالف است».
بر اساس آماری که از این نظرسنجی به دست آمده است، ۶۰ درصد برای ارتباط با دوستان و اعضای خانواده و اقوام از فیس‌بوک استفاده می‌کنند و تنها ۱۶ درصد برای دسترسی به اخبار و اطلاعات به سراغ فیس‌بوک می‌روند.
نزدیک به نیمی از کاربران ایرانی فیس‌بوک در محل کار خود این وب‌سایت را چک می‌کنند
با این حال شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی گفته‌اند که یکی از دلایل اصلی مراجعه‌شان به فیس‌بوک دسترسی پیدا کردن به اخبار و اطلاعاتی است که از طریق کانال‌های رسمی در ایران نمی‌توان به آنها دسترسی داشت.
به عنوان یک نکته جالب توجه دیگر می‌توان به این اشاره کرد که همین پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که «کمتر از همه» به دنبال کردن و به اشتراک گذاشتن «مطالب مذهبی» علاقه دارند.
نتایج حاصل از این نظرسنجی همچنین حاکی از این است که زنان ایرانی مشتری فیس‌بوک بیشتر از مردان مطالب مربوط به «مسائل فرهنگی، اخبار و رخدادهای داخلی، مسائل اجتماعی و مدنی، مسائل مربوط به جنسیت و محیط زیست» را به اشتراک می‌گذارند.
در مقابل مردان ایرانی مشتری فیس‌بوک بیشتر به اشتراک مطالب اقتصادی و ورزشی و علمی تمایل دارند.
با این حال نکته‌ای که بیش از همه در مقایسه مردان و زنان ایرانی کاربر فیس‌بوک جلب نظر می‌کند این است که زنان «کمتر از» مردان نگران عکس گذاشتن در فیس‌بوک از «فعالیت‌های غیرقانونی مثل مصرف الکل یا رقص» هستند.
در میان همین پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی، جوان‌ترها بیشتر ترجیح می‌دهند در فیس‌بوک آرا و نظرات شخصی خود را به اشتراک بگذارند و نسبت به آنها که سن و سالی ازشان گذشته است کمتر به دنبال کردن و به اشتراک گذاشتن مطالب سیاسی علاقه دارند.
در گزارش حاضر همچنین به «نگرانی عمده» کاربران ایرانی فیس‌بوک از مسئله حفظ امنیت و حریم خصوصی در این شبکه اجتماعی اشاره شده و آمده است که در محیط این وب‌سایت ایرانی‌ها «به طور کلی زیاد به دیگران اعتماد ندارند».
بر همین منوال، اکثر پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی گفته‌اند که به نظرشان استفاده از فیس‌بوک در ایران «می‌تواند خطراتی برای امنیت‌شان داشته باشد»، با این حال همین اکثریت پاسخ‌دهندگان بخش قابل توجهی از زمان خود در روز را صرف فیس‌بوک‌گردی می‌کنند.
از این پاسخ‌دهندگان، نزدیک به ۶۰ درصد چند بار در روز به فیس‌بوک سر می‌زنند، ۲۷ درصد یک بار در روز، شش درصد سه تا پنج روز در هفته، چهار درصد یک تا دو روز در هفته، و دو درصد هر چند هفته یک بار به فیس‌بوک سر می‌زنند.
از میان این افراد، ۳۲ درصد بیش از ۱۰ ساعت در هفته در فیس‌بوک وقت می‌گذرانند، ۱۹ درصد پنج تا ۱۰ ساعت در هفته، ۱۸ درصد یک تا سه ساعت در هفته، و ۱۵ درصد سه تا پنج ساعت.
از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی «پژوهش رسانه در ایران» که نزدیک به ۶۰ درصدشان مرد بودند ۹۱ درصد زیر ۴۰ سال و ۹ درصد بالای ۴۰ سال سن داشتند و بخش اعظم آنها یعنی ۳۸ درصد دست‌کم مدرک لیسانس داشتند.
صفحه محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در فیس‌بوک
شبکه اجتماعی فیس‌بوک از سال ۱۳۸۸ و در آستانه انتخاباتی که به اعتراضات دامنه‌دار انجامید، جنبش سبز را به وجود آورد و میرحسین موسوی و مهدی کروبی، دو نامزد معترض انتخابات، را به حصری فرستاد که که هنوز پایان نیافته است در ایران رسما فیلتر و تعطیل بوده است.
با این حال فیلتر شدن این وب‌سایت در چند سال گذشته هرگز باعث نشده که از خاطر حذف شده یا به فراموشی سپرده شود. رفتار و گفتار مقامات جمهوری اسلامی هم در این میان بیشتر باعث سردرگمی مردم ایران بوده است تا حلال مشکلات.
از یک سو عبدالصمد خرم‌آبادی، رئیس کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، فیس‌بوک را «دشمن نظام جمهوری اسلامی»، «سایتی صهیونیستی و جاسوسی» و «سایتی دارای محتوای مستهجن و عامل روابط نامشروع» دانسته، و از سوی دیگر وزیر ارشاد در دولت حسن روحانی معتقد است که این وب‌سایت باید رفع فیلتر شود.
در همین حال برخی از مقامات جمهوری اسلامی از جمله محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در این رسانه فعالیت می‌کنند و علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، نیز در فیس‌بوک حضور دارد.
