ادامه انتشار مجموعه یادداشت‌های مرتضی مطهری٬ از نظریه‌پردازان جمهوری اسلامی، در انتقاد از آن چه «انحراف»٬ «تنبلی» و «ریاست‌طلبی» روحانیت شیعه و «مخالفت» آنها با پدیده‌های مدرن می‌نامد بحث‌برانگیز شده است.
انتشار این یادداشت‌ها که از سال ۱۳۹۵ و از جلد ۱۳ مجموعه آثار مرتضی مطهری آغاز شده٬ انتقاد‌هایی نیز در حوزه‌های علمیه قم برانگیخته است.
اما علی مطهری، نماینده مجلس و فرزند مرتضی مطهری، به عنوان مدیر علمی انتشارات «صدرا» و ناشر این یادداشت‌ها به دفاع از آن پرداخته است.
بخش قابل توجهی از این یادداشت‌ها به نقد عملکرد مرجعیت و روحانیت شیعه در سال ۱۳۳۸ شمسی اختصاص دارد.
عباس صالحی آشتیانی٬ معاون فرهنگی وزیر ارشاد، نیز روز ۹ فروردین در توییتر خود به این موضوع واکنش نشان داده و تایید کرد که انتشار این یادداشت‌ها «گفت‌وگوبرانگیز» شده است.
به گفته آقای صالحی آشتیانی، در این یادداشت‌ها «شهید مطهری نقدهای صریحی به روحانیت دارند که برخی انتشار آن یادداشت‌های شخصی را نادرست می‌دانند.»
در همین زمینه رسول جعفریان٬ استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران، هم در اردیبهشت سال ۱۳۹۵ در یادداشتی به نقل و نقد برخی از این انتقادها پرداخت که در آن زمان بازتاب قابل توجهی داشت.
به نوشته آقای جعفریان، مرتضی مطهری پس از «سرخوردگی از قم، اخلاقیات حاکم بر حوزه و برخی از مناسبات موجود در سیستم جاری آن» به تهران مهاجرت کرده و این یادداشت‌ها را نوشت.
وی مجموعه انتقادهای مطهری به روحانیت شیعه را «بسیار تند» ارزیابی کرده و نوشت که این نوشته‌ها به «اصلاح» بخشی از «گرفتاری‌های روحانیت» در سال‌های بعد منجر شد.
انتقاد به «ریاست‌خواهی» برخی از روحانیون شیعه از جمله مباحث مطرح شده در یادداشت‌های مرتضی مطهری در جلد سیزدهم مجموعه آثار وی است.
مطهری در این یادداشت‌ها از این که روحانیت شیعه به تقلید سلاطین و فراعنه برای خود «دربار» راه‌اندازی کرده انتقاد کرده و می‌نویسد که «همین وضع ریاست‌مآبی این آقایان است که اخلاق عمومی طلاب را فاسد کرده است.»
وی در بخش دیگری از یادداشت‌های خود از «روح گریز از کار» در میان روحانیون سخن به میان آورده و آنها را «پیش‌نمازهای بیکار و تنبل» می‌خواند که «عاطل و مانع و سد پیشرفت‌های دینی هستند.»
وی روحانیون را به منزله «فرزندان انبیاء که وارث عقیده و فکر و مبادی و اصول آنها» هستند معرفی کرده و می‌گوید که «امروز روحانیون ما نسبت به سرمایه انسانی اسلامی همان حال را دارند.»
مطهری می‌افزاید: «شما اگر به روحیه ملاهای تهران آشنا باشید می‌دانید که فقط چشم‌شان به چهارتا بازاری قدیمی است که تا کی این سرمایه تمام شود.»
این روحانی منتقد در ادامه می‌گوید: «همه علمای بزرگ و مراجع فقط چشم‌شان به سرمایه‌های موجود [اسلامی] است که با رساله و تقلید آشنا هستند و هیچ توجه ندارند که آخر این سرمایه پدری [سرمایه انبیاء] دارد از بین می‌رود.»
این نظریه‌پرداز نظام جمهوری اسلامی همچنین آن دسته از روحانیونی را که به «دین و روحانیت چسبیده» و منتقدان خود را به ضدیت به دین و روحانیت متهم می‌کنند به باد انتقاد گرفته و درباره آنها نوشته است: «وای به حال اجتماعی که واعظ و هادی‌های حقیقی ضعیف بشوند ولی انگل‌هایی از آخوندهای بیکاره و بی‌سواد، چاق دارای بهترین زندگی‌ها بشوند.»
بخش دیگری از این یادداشت‌ها مربوط به انتقاد از رابطه مردم و روحانیت است که مطهری در این خصوص می‌نویسد: «تا وقتی رابطه مسلمان با ملاها، رابطه دست بوسی و پابوسی و پول تحویل دادن و دست به سینه ایستادن باشد، کار مسلمانی درست نمی‌شود.»
انتقاد از تفاخر به گذشته و احساسات مذهبی در ماه‌های محرم و رمضان از دیگر محور‌های این یادداشت‌های انتقادی در جلد سیزدهم مجموعه آثار مرتضی مطهری است.
مطهری در این یادداشت‌ها ماه «محرم و رمضان و مسافرت‌های کربلا و مکه و مشهد و پول‌های وجوهات و اوقاف» را به رودی تشبیه کرده که به دریا می‌ریزد٬ اما «یک وجب زمین را مشروب» نمی‌کند.
این روحانی منتقد در بخش دیگری از یادداشت‌های خود نحوه تربیت روحانیت شیعه را به باد انتقاد گرفته و نوشته است: «اصول تربیت روحانی بر شخص‌سازی و طبقه‌سازی و استخدام احساسات مذهبی و عمل اسلامی مردم به نفع اشخاص و افراد و طبقه معینه است، نه بر تعظیم و توقیر و تحکیم اصول و مبانی.»
مرتضی مطهری درباره تبدیل روحانیت به یک طبقه اجتماعی هم نوشته که «روحانیت در میان ما به صورت یک طبقه درآمده است. جانشین طبقه مترف و ظالم و شریک و سهیم و همکار و همگام با آنها، طبقه‌ای به نام عمامه‌به‌سر و یا عرقچین‌به‌سر.»
مطهری در جای دیگری از رواج القاب برای روحانیون انتقاد کرده و افزوده است: «در جامعه ما رواج القاب مطنطن دولتی و روحانی، نشانه‌ای از شیوع ظاهرپرستی و روح تملق در میان ماست.»
وی همچنین به وجود چند خصلت منفی در میان روحانیت شیعه اشاره کرده و نوشته که روحانیت شیعه «اصول چاکری» را خوب آموخته و «کمتر روح حریت و آزادی و آزادمنشی» دارد.
این روحانی در جای دیگری از فرهنگ اسراف و تبذیر یاد کرده و نوشته است: «امروز بودجه روحانیت نیز با اسراف و تبذیر خرج می‌شود... در بودجه روحانیت اسراف و تبذیر می‌کنند.»
انتقادها از ادامه انتشار یادداشت‌های مرتضی مطهری
انتقادهای مرتضی مطهری از روحانیت شیعه در جلد پانزدهم مجموعه آثار وی نیز به چشم می‌خورد که همین مسئله با اعتراض‌هایی مواجه شده است.
خبرگزاری «حوزه» روز ۲۵ اسفند سال گذشته در یادداشتی نوشت که دیدگاه‌های دهه ۱۳۳۰ مرتضی مطهری درباره روحانیت شیعه «در عنفوان جوانی بوده و شاید بی‌تاثیر از آفات جوانی نبوده» باشد.
این خبرگزاری می‌نویسد: «امروز اگر شهید مطهری در قید حیات بود، آن را در آلبوم خاطرات خود نگه می‌داشت و لااقل با این وضعیت به انتشار عمومی نمی‌رساند.»
خبرگزاری حوزه٬ یادداشت‌های مرتضی مطهری را «چیزی بیش از یک مشت فرضیه» ندانسته که انتشار آنها «ظلم آشکاری به آن شهید گرامی نیز است.»
به نظر می‌رسد وجود مصادیق انتقادهای مرتضی مطهری در میان عملکرد شماری از روحانیون فعلی٬ باعث شده منتقدان زیر بار تاریخی بودن این یادداشت‌ها نروند.
در واکنش به این انتقادها و تلاش برای توجیه انتشار این یادداشت‌ها در روزگار حاضر علی مطهری٬ فرزند مرتضی مطهری، روز هفتم فروردین‌ماه نوشت که «عدم انتشار این یادداشت‌ها محروم کردن مردم از یک سرمایه بزرگ علمی و معنوی منحصر به فرد است.»
علی مطهری مثل پدرش یکی از منتقدان برخی روحانیون شیعه٬ نظام جمهوری اسلامی و عملکرد‌ها و سیاست‌های دینی و سیاسی در ایران کنونی است.
انتشار مجموعه یادداشت‌های مرتضی مطهری در انتقاد از روحانیت شیعه هم با نظر و تایید علی مطهری امکان انتشار یافته و همین تصمیم با اعتراض و انتقاد گروهی از روحانیون و محافظه‌کاران مواجه شده است.
حمید رسایی٬ نماینده سابق مجلس و از اعضای جبهه پایداری پیشتر علی مطهری را از نظر ویژگی‌های شخصیتی با آیت‌الله حسینعلی منتظری مقایسه کرده و وی را فردی «ساده‌لوح» معرفی کرده که «خیلی راحت می‌شود او را بازی داد.»
در مقابل علی مطهری گفته است که کماکان به نقد خود از مجموعه نهادها و رویه‌های حاکمیت ادامه خواهد داد و درباره انحرافات از جمله «انحراف در تفسیر از ولایت فقیه» ساکت نخواهد ماند.
