مذاکرات اتمی ایران با گروه ۵+۱ پشت درهای بسته در هتلی تاریخی در مرکز شهر وین ادامه مییابد، مذاکراتی برای دستیابی به توافقی جامع و نهایی که باید به سندی با نام «برنامه جامع اقدام مشترک» منتهی شود.
کمتر از دو هفته مانده به پایان مهلت شش ماهه مذاکرهکنندگان برای دستیابی به توافق، رهبر جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه، ۱۶ تیرماه، با مقامهای ارشد کشور دیدار کرده و از اعتماد خود به مذاکرهکنندگان هستهای سخن گفت.
اما این چند جمله آیتالله علی خامنهای در روز دوشنبه بود که حال خبرساز شده است: «مسئولین ما میگویند ما به ۱۹۰ هزار سو احتیاج داریم. ممکن است این نیاز مال امسال و دو سال دیگر و پنج سال دیگر نباشد، امّا این نیاز قطعى کشور است، خب، باید نیاز کشور تأمین بشود.»
رقم بازده ۱۹۰ هزار نیاز عملی ایران پس از پایان قراردادش با روسیه در سال ۲۰۲۱ است، نیاز عملیای که رهبر ایران نیز روز دوشنبه گفت نیاز امروز، دو سال دیگر یا ۵ سال آینده نیست.
رهبر ایران در این اظهار نظر به چند نکته اشاره میکند. بسیاری از خبرگزاریها ابتدا تصور کردند که رهبر ایران از تمایل این کشور به در اختیار داشتن ۱۹۰ هزار سانتریفیوژ سخن میگوید. اما آیتالله خامنهای به اصطلاحی فنی اشاره داشت که منظور میزان بازدهی دستگاههای غنیسازی یا همان سانتریفیوژهاست.
صدونود هزار سو، اصطلاحی که استفاده از آن را مارک فیتزپاتریک، مدير برنامه خلع سلاح در موسسه بينالمللی مطالعات استراتژيک در لندن، این گونه تحلیل میکند: «سو یا همانSWU واحد اندازهگیری خروجی است. همچنین باید توجه داشت که سانتریفیوژها هم میتواند پیشرفتهتر باشد و سانتریفیوژهای نسل دوم ایران بازدهی بالاتری از نسل اول دارند. و ایران میخواهد استفاده از دستگاههای نسل جدید را توسعه دهد. در نتیجه ایجاد محدودیت برای بازده یا همان «سو» به آنها اجازه خواهد داد تا به جای مذاکره درباره تعداد سانتریفیوژها درباره مدلهای مختلف سانتریفیوژ صحبت کنند. این یک موضع منطقی از سوی ایران است، اما کشورهای غربی نگرانند که ایران سانتریفیوژهای پیشرفتهتر داشته باشد. آنها میخواهند ایران بیشتر با همین دستگاههای IR-1 که بازده آنچنانی ندارد ادامه دهد.»
روز سهشنبه اما رئیس آژانس انرژی اتمی ایران، علیاکبر صالحی، نیز به مدد ناظران برنامه هستهای آمد و تلاش کرد تا درباره اعداد و ارقامی که روز گذشته توسط رهبر ایران مطرح شده بود، شفافسازی کند.
او در این باره با اشاره به این که سو همان مخفف واحد کار جداسازی اورانیوم سبک از سنگین است گفت که ایران برای تامین سوخت مورد نیاز بوشهر رآکتور تحقیقاتی تهران و رآکتور اراک به ۱۹۰ هزار سو نیاز دارد. ۱۹۰ هزار سو به معنای آن است که ایران در صورتی که نسل تازهای از سانتریفیوژ با قدرت ۲۴ سو را به مرحله تولید انبوه برساند، برای تولید سوخت سالانه خود احتیاج به بیش از ۷ هزار سانتریفیوژ پیشرفته دارد. البته آقای صالحی افزوده است که ایران در صدد تولید همه اورانیوم غنیشده مورد نیاز در داخل کشور نیست.
تحلیل دیگری نیز وجود دارد: این که ورود رهبر ایران به چنین جزئیاتی و صحبت از اعداد و ارقام میتواند کار را برای محمدجواد ظریف و تیم همراهش در وین سخت کند.
اما رقم بازده ۱۹۰ هزار نیاز عملی ایران پس از پایان قراردادش با روسیه در سال ۲۰۲۱ است، نیاز عملیای که رهبر ایران نیز روز دوشنبه گفت نیاز امروز، دو سال دیگر یا ۵ سال آینده نیست.
اعلام چنین رویکردی از سوی برخی تحلیلگران با واکنش مثبت مواجه شده است. مارک فیتزپاتریک در این باره به رادیوفردا میگوید: «میتوان در این گفتهها بارقه امیدی دید، چرا که او میگوید، تا چندین سال به دامنهای که ایران برای برنامه هستهایاش میخواهد، احتیاجی نیست. این بدین معناست که میتوان تصور کرد او راه را برای این که ایران برخی محدودیتها بر برنامه هستهایاش را بپذیرد باز گذاشته است. او مستقیما نگفت که محدودیت را میپذیرند، اما به غیرممکن بودن آن هم اشارهای نکرد.»
اما تحلیل دیگری نیز وجود دارد: این که ورود رهبر ایران به چنین جزئیاتی و صحبت از اعداد و ارقام میتواند کار را برای محمدجواد ظریف و تیم همراهش در وین سخت کند. بهروز بیات، کارشناس مسائل اتمی در وین، در این باره میگوید: «تعداد سانتریفیوژهای فعال ایران هم اکنون حدود ۹ هزار تاست. میشد تصور کرد که برای دولت ایران توافق بر روی نگه داشتن چنین رقمی توافقی است که میتواند در داخل ایران آن را بفروشد. منتهی با اشاره آقای خامنهای بر این که این ده هزار دیکته غربیهاست، کار را برای دولت مشکل میکند.»
با همه اینها سخنان روز دوشنبه رهبر ایران، در زمانی که مذاکرهکنندگان دو طرف ایران و ۵+۱ درباره جزئیات صحبتهایشان سکوت کردهاند، نوعی تایید تحلیل بسیاری از ناظران برنامه هستهای ایران بود، که در روزهای گذشته دامنه و ظرفیت غنیسازی ایران را از یک سو و بازه زمانی یک توافق احتمالی از سوی دیگر را از موانع سخت ماراتون هستهای خوانده بودند، ماراتونی که تا روز بیستم و نهم تیرماه در پایتخت اتریش بیوقفه ادامه خواهد یافت.
