سفر احمد داووداوغلو، نخست وزیر ترکیه، به ایران در روز جمعه، ۱۴ اسفندماه، در شرایطی اتفاق می‌افتد که فضای سرد سیاسی در اثر تفاوت دیدگاه و همچنین رویکرد متفاوت دولت ترکیه در قضیه بحران سوریه میان ایران و ترکیه از چندی پیش شروع شده است.
اما ناگفته پیداست که منافع مشترک و استراتژیک دو کشور در مسائل منطقه‌ای و به ویژه استقرار امنیت سیاسی در چارچوب تأمین نیازهای ملی و بین‌المللی منجر به آن می‌شود که دیدارهای دوره‌ای میان مسئولان رده بالای سیاسی دو کشور محقق شده و ادامه یابد.
گرچه سفر آقای داووداوغلو به تهران در رسانه‌های ترکیه به شکل «خبر فوری» انعکاس یافته، اهمیت این دیدار در روزهای منتهی به آخر هفته در برخی از روزنامه‌های کثیرالانتشار و آژانس‌های خبری رسمی و غیر رسمی ترکیه بازتاب وسیعی داشته است. به طوری که خبرگزاری آناتولی علی‌رغم خودداری از ذکر محور مذاکرات یا اهداف این سفر، اشاره‌ای کوتاه ولی پرمفهوم را در میان سطور خبری گنجانده است. این خبرگزاری سفر نخست وزیر ترکیه به ایران را در راستای تعمیق و گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان دو کشور تلقی کرده و آن را پیش‌زمینه‌ای برای دیدارهای رؤسای جمهوری دو کشور همسایه ایران و ترکیه برمی‌شمارد.
اما آن چه در ورای این سفر به صورت هدف ترسیم شده، بیش از آن چیزی است که تصور شود این سفر تنها در راستای دیدارهای دوره‌ای است.
با این که از دیرباز و بر اساس عرف دیپلماسی، پیش‌زمینه‌های دیدار سران بلندپایه میان دو کشور به صورت دوره‌ای وجود داشته، لیکن حضور دو روزه نخست وزیر ترکیه در تهران و دیدارهای رسمی با مقامات ایرانی نشان از ارزیابی روند مناسبات در سال ۲۰۱۵ و ترسیم افق نوین در روابط دو کشور در شرایط سال جاری دارد.
به خصوص این در حالی است که برنامه دیدار رئیس جمهوری ایران در بهار سال ۹۵ از ترکیه و جهت پیگیری مناسبات و مجموعه همکاریهای دوجانبه در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اقتصادی از سوی وزارت خارجه ایران و حتی مصاحبه رضا هاکان تکین، سفیر ترکیه در تهران، بیان شده است.
از یک نظر می‌توان گفت که سفر نخست وزیر ترکیه به تهران در اواخر این هفته پیش‌زمینه همین تدارکات سیاسی می‌تواند بوده باشد. اما ناگفته پیداست که این تنها یک وجه از جهات مختلف دیدار رسمی نخست وزیر ترکیه از ایران است.
در ماه‌های گذشته با اوج‌گیری مناقشات در سوریه، رئیس جمهوری ترکیه بار‌ها ایران را به ایجاد تنش مذهبی در منطقه متهم کرده و با وجود عدم واکنش از سوی مقامات ایران، سایه‌ای از فضای سرد سیاسی میان دو کشور ایجاد شده بود.
این قضیه زمانی به اوج خود رسید که گزارشات لازم در خصوص وجود ارتباط میان گروه تروریستی داعش با کشور ترکیه و برخی شرکتهای خصوصی در زمینه خرید و فروش نفت و تأمین منابع مالی برای داعش در رسانه‌ها درج گردید.
سفر کنونی نخست وزیر ترکیه را می‌توان در پی اعلام شرایط آتش‌بس در سوریه تلقی کرد. به طوری که با گمانه زنی در دورنمای سیاسی آینده سوریه نیاز است که دولت ترکیه برای مانور دادن در آتیه، راه‌های ترمیم مناسبات بین المللی را بیابد.
در شرایطی که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با ایران از در خصومت وارد شده‌اند ولی در همین حال با ترکیه مناسبات نزدیکی دارند، به نوعی در این دیدار‌ها و مذاکرات دوجانبه، مسائل راه حل رفع تنش‌ها برای طرفین در سیاست خارجی از اهم موضوعات خواهد بود.
در همین حال به نظر می‌رسد در شرایطی که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با ایران از در خصومت وارد شده‌اند ولی در همین حال با ترکیه مناسبات نزدیکی دارند، به نوعی در این دیدار‌ها و مذاکرات دوجانبه، مسائل راه حل رفع تنش‌ها برای طرفین در سیاست خارجی از اهم موضوعات خواهد بود.
پیشنهاد فدرالیته کردن سوریه از سوی مسکو و حمایت رهبر اقلیم کردستان عراق از این قضیه نیز می‌تواند موجب نگرانی دولت ترکیه شود. موضوع خودمختاری کرد‌ها در منطقه طبیعتاً به معضل امنیتی برای کشورهای منطقه بدل خواهد شد که به شکل گیری آن ندارند و بالاخص ایران و ترکیه در این رابطه منافع و سیاستهای مشترک و استراتژیک را دنبال می‌نمایند. گرچه صالح مسلم، رهبر حزب پ‌ی‌د سوریه، پیشتر اعلام کرده است که کردهای سوریه در صدد جدایی از خاک سوریه نبوده و هدفی در تشکیل منطقه خودمختار ندارند.
در شرایط کنونی سفر آقای داووداوغلو خواهد توانست فرصتی باشد تا طرفین در زمینه بحران سوریه، ارزیابی رویکرد اخیر ترکیه با عربستان در این موضوع و همچنین استفاده از فضای دوستی ایران- روسیه برای رفع بحران میان ترکیه-روسیه به بحث و تبادل نظر بپردازند.
درج مقاله‌ای به قلم وزیر خارجه ایران در روزنامه جمهوریت ترکیه که اشاره‌ای به حمایت‌های دولت‌های منطقه از گروه‌های تروریست در سوریه و ایجاد بستر جنگ نیابتی در آن کشور داشت، موجب بروز واکنش‌هایی از سوی مسئولان دولت ترکیه شده و در همان اثنا سفر آقای محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، به ترکیه در ۱۰ اوت ۲۰۱۵ نیز بر گمانه‌زنی‌های متعددی در سردی میان مناسبات ایران و ترکیه افزوده بود.
اما دیدار معاون آسیا و اقیانوسیه و مشترک‌المنافع وزارت امور خارجه ایران با قائم مقام وزارت امور خارجه ترکیه در آنکارا به تاریخ ۹ فوریه ۲۰۱۶ و اظهارات آنان، نشان از ترمیم و تعمیق مناسبات مختلف میان دو کشور می‌داد.
در شرایط کنونی سفر آقای داووداوغلو خواهد توانست فرصتی باشد تا طرفین در زمینه بحران سوریه، ارزیابی رویکرد اخیر ترکیه با عربستان در این موضوع و همچنین استفاده از فضای دوستی ایران- روسیه برای رفع بحران میان ترکیه-روسیه به بحث و تبادل نظر بپردازند.
به طوری که در این دیدار فریدون سینیرلی‌اوغلو، قائم مقام وزارت خارجه ترکیه، به نکات مهمی اشاره کرده و ایران را مهم‌ترین همسایه ترکیه دانسته بود. از لزوم دیدار و مذاکرات با مقامات جمهوری اسلامی ایران صحه نهاده و از اهمیت آن سخن به میان آورده بود.
سفر کنونی نخست وزیر ترکیه را می‌توان در جمله‌ای که وی بیان داشته بود، درک کرد. وی تصریح داشت که «هم اکنون زمان آن است که با اتکا به مناسبات دوستانه در صحنه سیاسی و اقتصادی روابط و همکاری فی مابین را گسترش دهیم.»
باید گفت که علی‌رغم بروز فضای دوئل لفظی میان مقامات سیاسی ایران و حاکم شدن جو سرد سیاسی در ماه‌های گذشته، هر دو کشور به هیچ وجه تمایلی به خدشه‌دار شدن مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان خود ندارند و در شرایطی که ایران برای سرمایه‌گذاری خارجی اهمیت می‌دهد و اولویت در جلب سرمایه‌گذاری را در راستای جذب سرمایه‌گذاران کشورهای همجوار می‌شمارد، چنین سفری خود خواهد توانست برای ترکیه نیز بسیار مفید و سودمند باشد، چرا که دولت ترکیه در شرایط کنونی با کسری بودجه ۴۱ میلیارد دلاری روبه‌روست.
در همین حال بخش‌های مهم گردشگری، تولید صنایع، صادرات مواد غذایی به دلیل بروز تنش میان روسیه و ترکیه دچار رکود شدید شده و حتی در بخش چرمسازی با ۸۰ درصد افت تولید مواجه شده‌اند. بنابراین سفر نخست وزیر ترکیه می‌تواند هم از نظر سیاسی و هم از نظر اقتصادی برای ترکیه مرحله‌ای از برون رفت بحران‌ها تلقی شود.
در شرایط کنونی، منطقه خاورمیانه از دوران سختی عبور می‌کند و صلح و ثبات سوریه هم برای همه کشورهای منطقه حائزاهمیت می‌باشد. با توجه به جایگاه مهم ایران و ترکیه از نظر ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی، یقیناً تعامل میان این دو کشور خواهد تونست نسبت به تسریع در روند برقراری صلح، امنیت و ثبات در سوریه تأثیر بگذارد.
به طوری که آقای رحیم‌پور، معاون آسیا و اقیانوسیه و مشترک‌المنافع وزارت امور خارجه ایران، نیز در دیدار اخیرش اظهار داشته بود که «جمهوری اسلامی ایران به گسترش روابط دوستانه با همسایه خود، ترکیه اولویت قائل هست. جمهوری ترکیه در جریان مذاکرات هسته‌ای نقش سازنده‌ای را ایفا نموده و ما از این بابت همواره قدردان ملت و دولت ترکیه می‌باشیم. اکنون در دوره جدیدی که با اجرای برجام و لغو تحریم‌ها آغاز شده باید تلاش‌های خود را برای گسترش همه‌جانبه روابط فی مابین دو کشور در کلیه سطوح به کار بندیم.»
-------------------------------------------------------------------
دکتر قدیر گلکاریان، کارشناس سیاسی و روابط بین‌الملل و عضو هیئت علمی دانشگاه خاور نزدیک در قبرس
