غلامعلی رجايی فاش ساخت منظور رفسنجانی از فرمانده جنگی که از دادگاه های نظامی بعد از خاتمه جنگ ايران و عراق اطلاع داشته ،رحيم صفوی بوده است. رحيم صفوی فرمانده سابق سپاه ،رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام را متهم کرد که به دليل برنامه برای کسب قدرت بعد از فوت آيت الله خمينی ، پذيرش قطعنامه ۵۹۸ را به بنيانگذار جمهوری اسلامی تحميل کرده بود. رفسنجانی در واکنش ابراز تعجب کرد چطور کسانی که از دادگاه های نظامی در انتهای جنگ اطلاع دارند اين حرف ها را می زنند.
غلامعلی رجايی ماجرا را اينگونه توضيح می دهد : (۱)
« در ديدار دو هفته قبل آزادگان با ايشان، با کنايه به گفتار يکی از فرماندهان سپاه که اخيرا غير منصفانه ادعا کرده بود هاشمی از همان دوره امام برای بعد از امام نقشه می کشيد و بدنبال کسب قدرت برای خود بود، اشاره ای کرد و بدون اينکه نامی از او ببرد، گفت يکی از فرماندهان - سردار ..-که من آخرين بار او را خوب نجات دادم اين روزها می بينم گاهی حرفهايی می زند! سپس گفت وی فاو را با آن همه امکانات و اموال گذاشت و برگشت از روی پلی که با زحمت ساخته بوديم .
می گفت پس از اين عقب نشينی که برای سامان دادن نيروهای جبهه به جنوب رفته بود، مرحوم خلخالی به او مراجعه کرده و گفته بود آمده است بخاطر از دست دادن فاو و دادن تلفات زياد، سه نفر از فرماندهان سپاه و جنگ را اعدام کند چون باعث اين همه خسارت و ضرر به کشور ضرر شده و کشور را در وضعيت بسيار بدی قرار داده بودند.
می گفت به آقای خلخالی گفتم شما که الآن قاضی دادگاه جنگ نيستی، قاضی دادگاه انقلابی. گفت بالاخره قاضی منصوب امام که هستم. گفتم دلايلت را برای محاکمه بنويس و استدلال کن تا آخر جنگ که دادگاه تشکيل شود. می گفت حتی در آخر جنگ که امام دادگاه رسيدگی به تخلفات فرماندهان را زير نظر من تشکيل دادند که متشکل از چند نفر از قضات برجسته بودند و زير نظر من کار می کردند، تمايل بود بعضی ها را اعدام کنند، علت اين تصميم به عمليات خيبر بر می گشت که در آن الحاق بين نيروها از جزيره وبيرون جزيره ممکن نشد و يک گردان نيروی ما بکلی نابود شد.
می گفتند خيلی از بزرگان -ازجمله رييس جمهور وقت- می خواستند فرماندهانی که باعث اين تلفات شده بودند اعدام شوند اما من اجازه ندادم که دادگاه نظامی با اين نيروها که با خلوص جنگيده بودند والبته گاهی هم ضعف نشان داده بودند برخورد کند .عملا می گفت وی باعث نجات جان آنها از اعدام شده است ولی حالا اينگونه با او رفتار می کنند.»
بدين ترتيب معلوم می شود رحيم صفوی به عنوان متهم در دادگاه جنگی محاکمه شده و حتی صدور حکم اعدام برای وی مطرح بوده است که با پا در ميانی رفسنجانی موضوع منتفی می شود.
عمليات خيبر از موضوعات جدلی در تاريخ جنگ است. منتقدين آن را يک افتضاح جنگی می دانند که به دليل ارزيابی غلط از توانايی پشتيبانی هوا نيروز نزديک به بيست هزار نفر از سربازان و رزمنده های ايرانی کشته شدند. عمليات خيبر نتوانست به هدف اصلی خود که بستن جاده بصره ـ عماره بود دست يابد. ولی در حين عقب نشينی از شرق دجله طی سه هفته نبرد سنگين، منطقه ای در آبگرفتگی هور به وسعت حدود ۱۰۰۰ کيلومتر مربع به همراه جزاير مجنون شمالی و جنوبی که دارای ذخاير عظيم نفت بود به تصرف درآمد.
اين عمليات در روز سوم اسفند ماه سال ۱۳۶۲ با رمز يا رسول الله(ص) آغاز شد. عمليات خيبر از سوی قرارگاه خاتم الانبيا برنامه ريزی و با بکارگيری دو قرارگاه کربلای ارتش و نجف سپاه به مرحله اجرا در آمد. منطقه هور توسط سپاه پاسداران ، بررسی، طرح ريزی و پيشنهاد شده بود و عمليات در اين منطقه تحت هدايت قرارگاه نجف به فرماندهی آقای محسن رضايی رئيس اسبق سپاه انجام شد. اين عمليات نخستين اقدام خاکی- آبی سپاه بود. (۲)
فرماندهان سابق سپاه چون غلامعلی رشيد ، محسن رضائی و حسين علايی از عمليات فوق دفاع کرده و دستاورد های آن در افزايش قدرت نظامی ايران را مهم ارزيابی می کنند. اما شدت تلفات انسانی در اين عمليات بازتاب های منفی زيادی داشت تا جايی که آيت الله خمينی بعد از اين عمليات طی پيامی از تداوم جنگ دفاع کرد. فرازی از پيام وی بشرح زير است :
« ... من هم می دانم که بسيار ما خسارت ديديم، بسيار ما جوان داديم، لکن صلح کردن با يک کسی که بعدش خنجر را از پشت محکم تر خواهد زد، اين يک صلح شرافتمندانه است؟ يک صلح عقلايی است؟ و عجب اينکه بعضی آقايان می گويند که چنانچه که آنها آمده بودند توی کشور ما، ما تا فرد آخر جوان هايمان را می داديم. خوب اين آن ملی گرايی است که اسلام مخالف آن است. مگر ما اسلام را کمتر از ملت خودمان می دانيم؟ اسلام را کمتر از کشور خودمان می دانيم؟ ما برای اسلام داريم فکر می کنيم. ما ملت عراق را با ملت خودمان جدا نمی دانيم. ملت عراق همانی است که الان از ما هم آنجا، بسياری علمای ما هم در آنجا هستند، کسانی ديگر از ما هستند. ما و آنها جدا از هم نيستيم.... ما الان برای دينمان داريم جنگ می کنيم، برای خاک نمی جنگيم.... جنگ ما جنگی است بين اسلام و کفر، نه جنگی است ما بين يک کشور و يک کشور، ما بين اسلام و کفر است.»
در عمليات خيبر ابراهيم همت فرمانده لشکر ۲۷ محمد رسول الله، حميد باکری قائم مقام لشکر ۳۱ عاشورا، اکبر زجاجی، مرتضی ياغچيان معاون لشکر عاشورا،حسن غازی فرمانده توپخانه قرارگاه کربلا و بهروز غلامی فرمانده تيپ امام حسن کشته شدند. محسن رضائی فرماندهی عمليات ر ابر عهده داشت و رهبری نيز در آن وقت در برنامه ريزی و هدايت عمليات مشارکت داشت.(۳)(۴) افرادی چون غلامعلی رشيد نيز فعال بودند. رفسنجانی با حکم آيت الله خمينی فرماندهی کل عمليات را در دست داشت. (۵)
حال با توجه به ادعای رفسنجانی می توان نتيجه گرفت افرادی چون محسن رضائی و غلامعلی رشيد و ... شايد در دادگاه جنگی به دليل بی کفايتی و آسيب های سنگين عمليات خيبر محاکمه شده و حتی ممکن بوده است که حکم اعدام بگيرند!
اظهارات افشاگرانه رفسنجانی که بعد از بالا گرفتن حملات به وی پيرامون پايان دادن به جنگ ۸ ساله ايران و عراق صورت گرفت، نتايج مهم و در عين حال تاسف باری را در بر دارد که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می شود.
نقض تفکيک قوا و اعمال نظر شخصی در فرايند قضائی
رفسنجانی می گويد با حکم آيت الله خمينی دادگاه های نظامی برای بررسی تخلفات جنگی زير نظر وی تشکيل شده است. او قاضی ها را تعيين کرده و حتی جلوی تشخيص آنها در صدور حکم را نيز گرفته است! رفسنجانی در آن زمان رئيس مجلس و قوه مقننه بود. طبق تفکيک قوا ، اقدامات وی تعرض به دستگاه قضائی بوده است. سازمان قضائی نيرو های مسلح طبق قانون و جايگاه ذاتی می بايست عهده دار بررسی اين پرونده ها می شد.
در دوم مرداد ۱۳۶۷ آيت الله خمينی طی حکم مخصوصی علی رازينی رئيس وقت سازمان قضائی نيرو های مسلح را موظف ساخته بود تا دادگاه های ويژه ای برای بررسی تخلفات جنگی تشکيل دهد . (۶)همچنين رويه قضائی نيز طی نشده و سرانجام با دخالت رفسنجانی که مقامی غيرقضائی بوده است فرجام احکام تعيين شده است. البته چون محتوی پرونده و دفاع متهم ها مشخص نيست لذا نمی توان در خصوص درستی ادعای رفسنجانی داوری کرد.
چرخش نظر خامنه ای
طبق ادعای رفسنجانی ،آقای خامنه ای در پايان جنگ خواستار صدور حکم اعدام برای فرماندهان خاطی عمليات خيبر بوده است. اما وی بعد از رهبر شدن موضعش را تغيير داده و اين افراد را در سمت های مهم نظامی می گمارد و از آن تاريخ تا کنون از اين نيرو ها برای تثبيت موقعيت رهبری خود استفاده زيادی کرده است.
عدم صلاحيت سپاه در اداره جنگ
با فرض صحت ادعای رفسنجانی آنگاه مشخص می شود که اکثر مسئولان طراز اول سپاه در جنگ به عنوان متهم در دادگاه جنگی حضور داشتند. اتهام آنها آسيب زدن به اموال کشور و بی مبالاتی در حفظ جان رزمندگان به دليل سطحی نگری و برخورد غير واقع بينانه در طراحی عمليات های نظامی بوده است. در اين صورت می توان نتيجه گرفت که برپايی اين دادگاه ها حتی در داخل خود حکومت به معنی خظای بزرگ در سپردن فرماندهی جنگ به سپاه و حاشيه ای کردن نقش ارتش بوده است. اما علی رغم اين مسئله مصلحت های سياسی و منافع جناح های حکومتی باعث شد نه تنها از اين مسئله عبرت نگرفته شود بلکه موقعيت و نفوذ سپاه در حوزه های مختلف جامعه افزايش يابد. در صورتی که آسيب شناسی درست مسئله باعث تجديد نظر در ميدان دادن به سپاه بر اساس الگو های رفتاری غير متعارف و خارج از عقلانيت ابزاری بود و در نتيجه تغييرات مهمی در شاکله سپاه ايجاد می شد. اما اين اتفاق نيفتاد و روند غلط قبلی با شتاب بيشتری ادامه يافت.
عمق خشونت
اظهارات رفسنجانی در خصوص وجود اراده در بين بخشی از مقامات نظام بر اعدام چند تن از فرماندهان جنگ به دليل قصوراتی که داشتند ،از زاويه ای نشانگر شدت خشونت طلبی در بين بخشی از کارگزاران جمهوری اسلامی است که حتی نسبت به کسانی که در خدمت آنها بوده و زندگی شان را برای نظام هزينه کردند ، قائل به سخت گيری ، عدم رعايت قانون ، بی اعتنايی به حقوق متهم و بی رحمی بوده اند.
اظهارات رفسنجانی خلاصه وار و گزينش شده است . انتشار اطلاعات بيشتر و جامعی در مورد جزئيات دادگاه های نظامی بعد از جنگ باعث می شود تا هم واقعيت های جنگ ايران و عراق بيشتر شکافته شود و هم دلايل واقعی ادامه جنگ و همچنين سويه های پنهان معادلات قدرت در جمهوری اسلامی بيشتر آشکار شود.
منابع :
۱-هاشمی کدام فرمانده سپاه را از اعدام نجات داد؟
۲-جایگاه عملیات خیبر در جنگ تحمیلی
۳-بعد از عملیات خیبر، مسئولیتی نداشتم
۴-درخواست «محسن رضايی» از «آيت‌الله خامنهای» پيش از «عمليات خيبر»
۵-حکم امام برای فرماندهی عملیاتهای نظامی
۶-صحیفه آیت الله خمینی، جلد ششم
