کارشناسان سلاح‌های شیمیایی که با مواد خطرناکی مثل گاز خردل یا سارین مجبور هستند کار کنند دوست ندارند که مجبور به تعجیل شوند.
اما دولت‌های آمریکا و روسیه برای خلع سلاح شیمیایی سوریه روی مهلتی بسیار کوتاه توافق کرده‌اند. تعیین مهلتی تقریبا ۹ ماهه، یعنی اواسط سال ۲۰۱۴، کوتاه‌ترین مهلتی است که تاکنون برای یک چنین خلع سلاحی تعیین شده است.
به نوشته رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی، به همین دلیل بسیاری از کارشناسان سلاح‌های شیمیایی در مورد اجرایی بودن چنین مهلتی مطمئن نیستند. با توجه به این که دولت‌های آمریکا و روسیه تاکنون جزئیات دقیقی از این طرح را انتشار نداده‌اند بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در این روند خلع سلاح در کوتاه‌مدت قاعدتا باید از روش‌های غیرمتعارف و بسیار انعطاف‌پذیر استفاده شود.
رالف تراپه، کارشناس مستقل، که سابقا برای سازمان منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی کار کرده است می‌گوید: «بعید می‌دانم که این برنامه به روش‌های متعارف یعنی احداث یک مرکز برای انهدام تسلیحات در خود سوریه و انجام آزمایش‌های لازم برای کنترل سیستماتیک و نظارت بر زرادخانه‌های موجود انجام شود. چون چنین کاری چندین سال طول خواهد کشید و نمی‌توان آن را ظرف چندین ماه انجام داد.»
به اعتقاد این کارشناس، احتمالا قرار است از روش‌های گوناگون به شکل همزمان و موازی استفاده شود. ولی به گفته وی پیش‌بینی در مورد این روش‌ها بسیار دشوار است، چون در درجه اول به اطلاعات کامل در مورد تمامی جزئیات سلاح‌های شیمیایی سوریه از جمله مراکز تولید و نگهداری این تسلیحات نیاز هست.
دولت‌های آمریکا و روسیه توافق کرده‌اند که به فاصله یک هفته پس از تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد خلع سلاح شیمیایی، دولت سوریه موظف است که تمام اطلاعات مربوط را به این نهاد تحویل دهد.
انتقال وسیع این سلاح‌ها
یکی از روش‌های خلع سلاح سریع سوریه می‌تواند انتقال گسترده این تسلیحات به مراکز ویژه‌ای در روسیه یا آمریکا باشد. ولی با توجه به تداوم درگیری‌های نظامی و احتمال حمله مسلحانه کار انتقال یک چنین تسلیحاتی دشوار به نظر می‌رسد.
دیتر روتباچر، از بازرسان سابق سازمان ملل متحد و کارشناس سابق سازمان منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی، معتقد است که استفاده از چنین روشی احتمال بسیار کمی دارد. وی می‌افزاید: «انتقال این تسلیحات به طور کلی قابل اجراست. کانتینرهای مخصوصی برای حمل این مواد وجود دارد. ولی به اعتقاد من از نظر فنی و ترابری نابود کردن این تسلیحات در محل خیلی ساده‌تر از انتقال آنها به یک نقطه دیگر خواهد بود.»
ولی حتی نابودسازی این تسلیحات در خود سوریه هم کار دشواری است. برای این کار باید یک کوره مخصوص و عظیم در این کشور احداث شده و همه تسلیحات و مواد شیمیایی به آنجا منتقل شود. انجام هر یک از این دو کار بسیار دشوار خواهد بود، مگر آن که هم حکومت و هم نیروهای مخالف امنیت کامل این طرح را تضمین کنند.
این کارشناس معتقد است که شاید منتقل کردن کوره‌های سیار از نقاط دیگر به سوریه راه حل بهتری باشد. بخشی از مواد شیمیایی را نیز به جای سوزاندن می‌توان با کمک شستشو با آب در شرایطی ویژه انجام داد به شکلی که ترکیب مولکولی آنها دگرگون شود.
رالف تراپه نیز یادآوری می‌کند که در برخی موارد کارشناسان تسلیحات ممکن است فرصت و امکانات لازم برای نابود کردن این نوع تسلیحات را نداشته باشند و بنابراین فقط به از کار انداختن آنها بسنده کنند.
وی می‌افزاید: «برای مثال، اگر آنها تسلیحات جبهه‌ای باشند می‌توان حساس‌ترین بخش آنها را از کار انداخت، مثلا موتور موشک‌اندازها را تخریب کرد. به این ترتیب این تسلیحات دیگر قابل استفاده نخواهند بود، هر چند که برای خلع سلاح به معنای دقیق کلمه در آینده باید کارهای بیشتری انجام شود.»
تعادل بین بهترین و بدترین نتیجه
تمام این ملاحظات و تردیدها به این معنی است که خلع سلاح شیمیایی سوریه ممکن است بهترین یا بدترین نتیجه را داشته باشد.
بهترین روش متعارف برای اجرای یک چنین خلع سلاحی برخورداری از طولانی‌ترین زمان و بهترین فناوری‌هاست. برای مثال، همان روشی که آمریکا در حال حاضر با استفاده از آن مشغول از بین بردن زرادخانه شیمیایی خود است. در این روند که از ۲۸ سال پیش آغاز شده و هنوز ادامه دارد تمامی این مواد از بین رفته و به شکلی تجزیه و تصفیه می‌شوند که هیچ بخشی از آنها وارد جو زمین نمی‌شود.
بدترین حالت استفاده از روش‌های ابتکاری و در چهارچوب محدودیت‌های زمانی و تکنولوژیک است. برای مثال، می‌توان به نمونه از بین بردن سلاح‌های شیمیایی آلمان نازی اشاره کرد که ارتش آمریکا همه آنها را جمع‌آوری کرده و به دریا ریخت. یا مثل مواردی که بازرسان سازمان ملل متحد سلاح‌های شیمیایی عراق را در همان محل سوزاندند. هر دو روش سوزاندن و در دریا ریختن امروزه زیان‌بار محسوب می‌شود.
تنها نکته قطعی در مورد خلع سلاح شیمیایی سوریه این است که قدرت‌های جهانی زمان تعیین شده برای این کار را به تاخیر بیندازند. با این حال قدرت‌های غربی مصمم هستند اجازه ندهند که رژیم بشار اسد از این سلاح‌ها در جنگ داخلی سوریه استفاده کند.
بازرسان تسلیحاتی سازمان ملل متحد روز ۱۶ سپتامبر اعلام کردند که «شواهد دقیق و قانع‌کننده‌ای دارند که در محله‌ای در روز ۲۱ ماه اوت در حوالی شهر دمشق از سلاح شیمیایی علیه غیرنظامیان و از جمله کودکان استفاده شده است».
بازرسان سازمان ملل متحد نگفتند که این حملات شیمیایی توسط کدام یک از طرف‌های درگیر در جنگ سوریه انجام شده، ولی برخی از دولت‌های غربی از جمله آمریکا، فرانسه و بریتانیا مدعی‌اند که کار رژیم بشار اسد بوده و در مقابل دولت روسیه معتقد است که این حمله توسط شورشیان صورت گرفته است.
اما دولت‌های آمریکا و روسیه برای خلع سلاح شیمیایی سوریه روی مهلتی بسیار کوتاه توافق کرده‌اند. تعیین مهلتی تقریبا ۹ ماهه، یعنی اواسط سال ۲۰۱۴، کوتاه‌ترین مهلتی است که تاکنون برای یک چنین خلع سلاحی تعیین شده است.
به نوشته رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی، به همین دلیل بسیاری از کارشناسان سلاح‌های شیمیایی در مورد اجرایی بودن چنین مهلتی مطمئن نیستند. با توجه به این که دولت‌های آمریکا و روسیه تاکنون جزئیات دقیقی از این طرح را انتشار نداده‌اند بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در این روند خلع سلاح در کوتاه‌مدت قاعدتا باید از روش‌های غیرمتعارف و بسیار انعطاف‌پذیر استفاده شود.
رالف تراپه، کارشناس مستقل، که سابقا برای سازمان منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی کار کرده است می‌گوید: «بعید می‌دانم که این برنامه به روش‌های متعارف یعنی احداث یک مرکز برای انهدام تسلیحات در خود سوریه و انجام آزمایش‌های لازم برای کنترل سیستماتیک و نظارت بر زرادخانه‌های موجود انجام شود. چون چنین کاری چندین سال طول خواهد کشید و نمی‌توان آن را ظرف چندین ماه انجام داد.»
به اعتقاد این کارشناس، احتمالا قرار است از روش‌های گوناگون به شکل همزمان و موازی استفاده شود. ولی به گفته وی پیش‌بینی در مورد این روش‌ها بسیار دشوار است، چون در درجه اول به اطلاعات کامل در مورد تمامی جزئیات سلاح‌های شیمیایی سوریه از جمله مراکز تولید و نگهداری این تسلیحات نیاز هست.
دولت‌های آمریکا و روسیه توافق کرده‌اند که به فاصله یک هفته پس از تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد خلع سلاح شیمیایی، دولت سوریه موظف است که تمام اطلاعات مربوط را به این نهاد تحویل دهد.
انتقال وسیع این سلاح‌ها
یکی از روش‌های خلع سلاح سریع سوریه می‌تواند انتقال گسترده این تسلیحات به مراکز ویژه‌ای در روسیه یا آمریکا باشد. ولی با توجه به تداوم درگیری‌های نظامی و احتمال حمله مسلحانه کار انتقال یک چنین تسلیحاتی دشوار به نظر می‌رسد.
دیتر روتباچر، از بازرسان سابق سازمان ملل متحد و کارشناس سابق سازمان منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی، معتقد است که استفاده از چنین روشی احتمال بسیار کمی دارد. وی می‌افزاید: «انتقال این تسلیحات به طور کلی قابل اجراست. کانتینرهای مخصوصی برای حمل این مواد وجود دارد. ولی به اعتقاد من از نظر فنی و ترابری نابود کردن این تسلیحات در محل خیلی ساده‌تر از انتقال آنها به یک نقطه دیگر خواهد بود.»
ولی حتی نابودسازی این تسلیحات در خود سوریه هم کار دشواری است. برای این کار باید یک کوره مخصوص و عظیم در این کشور احداث شده و همه تسلیحات و مواد شیمیایی به آنجا منتقل شود. انجام هر یک از این دو کار بسیار دشوار خواهد بود، مگر آن که هم حکومت و هم نیروهای مخالف امنیت کامل این طرح را تضمین کنند.
این کارشناس معتقد است که شاید منتقل کردن کوره‌های سیار از نقاط دیگر به سوریه راه حل بهتری باشد. بخشی از مواد شیمیایی را نیز به جای سوزاندن می‌توان با کمک شستشو با آب در شرایطی ویژه انجام داد به شکلی که ترکیب مولکولی آنها دگرگون شود.
رالف تراپه نیز یادآوری می‌کند که در برخی موارد کارشناسان تسلیحات ممکن است فرصت و امکانات لازم برای نابود کردن این نوع تسلیحات را نداشته باشند و بنابراین فقط به از کار انداختن آنها بسنده کنند.
وی می‌افزاید: «برای مثال، اگر آنها تسلیحات جبهه‌ای باشند می‌توان حساس‌ترین بخش آنها را از کار انداخت، مثلا موتور موشک‌اندازها را تخریب کرد. به این ترتیب این تسلیحات دیگر قابل استفاده نخواهند بود، هر چند که برای خلع سلاح به معنای دقیق کلمه در آینده باید کارهای بیشتری انجام شود.»
تعادل بین بهترین و بدترین نتیجه
تمام این ملاحظات و تردیدها به این معنی است که خلع سلاح شیمیایی سوریه ممکن است بهترین یا بدترین نتیجه را داشته باشد.
بهترین روش متعارف برای اجرای یک چنین خلع سلاحی برخورداری از طولانی‌ترین زمان و بهترین فناوری‌هاست. برای مثال، همان روشی که آمریکا در حال حاضر با استفاده از آن مشغول از بین بردن زرادخانه شیمیایی خود است. در این روند که از ۲۸ سال پیش آغاز شده و هنوز ادامه دارد تمامی این مواد از بین رفته و به شکلی تجزیه و تصفیه می‌شوند که هیچ بخشی از آنها وارد جو زمین نمی‌شود.
بدترین حالت استفاده از روش‌های ابتکاری و در چهارچوب محدودیت‌های زمانی و تکنولوژیک است. برای مثال، می‌توان به نمونه از بین بردن سلاح‌های شیمیایی آلمان نازی اشاره کرد که ارتش آمریکا همه آنها را جمع‌آوری کرده و به دریا ریخت. یا مثل مواردی که بازرسان سازمان ملل متحد سلاح‌های شیمیایی عراق را در همان محل سوزاندند. هر دو روش سوزاندن و در دریا ریختن امروزه زیان‌بار محسوب می‌شود.
تنها نکته قطعی در مورد خلع سلاح شیمیایی سوریه این است که قدرت‌های جهانی زمان تعیین شده برای این کار را به تاخیر بیندازند. با این حال قدرت‌های غربی مصمم هستند اجازه ندهند که رژیم بشار اسد از این سلاح‌ها در جنگ داخلی سوریه استفاده کند.
بازرسان تسلیحاتی سازمان ملل متحد روز ۱۶ سپتامبر اعلام کردند که «شواهد دقیق و قانع‌کننده‌ای دارند که در محله‌ای در روز ۲۱ ماه اوت در حوالی شهر دمشق از سلاح شیمیایی علیه غیرنظامیان و از جمله کودکان استفاده شده است».
بازرسان سازمان ملل متحد نگفتند که این حملات شیمیایی توسط کدام یک از طرف‌های درگیر در جنگ سوریه انجام شده، ولی برخی از دولت‌های غربی از جمله آمریکا، فرانسه و بریتانیا مدعی‌اند که کار رژیم بشار اسد بوده و در مقابل دولت روسیه معتقد است که این حمله توسط شورشیان صورت گرفته است.
