بيش از ۳۰ سال است که استادان و ايران شناسان سراسر جهان، طرحی جامع و مفصل در دست تدوين دارند و مترصد گردآوری دانشنامه ای بزرگ به نام «ايرانيکا» هستند.
دانشنامه ايرانيکا پروژه ای ايران شناسی است که به همت احسان يارشاطر، از سال های ميانی دهه ۵۰ خورشيدی، درباره فرهنگ و تاريخ سرزمين ايران به زبان انگليسی، در ايران آغاز به کار کرد و پس از انقلاب سال ۵۷ در بخش ايران شناسی دانشگاه کلمبيا در شهر نيويورک استقرار يافت.
مديريت دانشنامه ايرانيکا تصميم گرفته است برای نخستين بار، هفته اول ماه ميلادی مه را به بزرگداشت و معرفی جهانی اين دانشنامه اختصاص دهد.
منير پروين مسئول انجمن ايرانيکا در ژنو به راديو فردا می گويد: «ساعت ۶ تا ۸ بعد از ظهر روز سه شنبه ششم ماه مه، اجتماعی از طرفداران و دوستداران دانشنامه ايرانيکا خواهيم داشت، برای بحث در مورد مسائل ايرانيکا. اين بحث در مورد محتوی، تهيه و تنظيم، مشکلات مالی و اداری است که ايرانيکا دارد و بيشتر برای کسانی است که به ايرانيکا مراجعه کرده اند و به مشکلاتی برخورده اند و پيشنهاداتی دارند.»
احسان يار شاطر، سرويراستار ايرانيکاست و در هيئت ويراستاران آن نيز از جمله احمد اشرف و نيکلاس سيمزويليامز حضور دارند. بيش از ۴۰ ويراستار مشاور و ۱۶۵۰ پژوهشنده، در تکميل اين دانشنامه بزرگ مشارکت دارند.
رضا قاسمی مسئول انجمن ايرانيکا در لندن در اين باره به راديو فردا می گويد: «انديشه تهيه دانشنامه ايرانيکا که سند هويت و شناسنامه ملت ايران است در سال ۱۹۷۴ به ذهن استاد يارشاطر رسيد و نخستين شماره آن در سال ۱۹۷۸ در آمريکا منتشر شد. انتشار يکی دو شماره اول آن، با کمک دولت ايران انجام شد که اين کمک با وقوع انقلاب متأسفانه متوقف شد. از آن پس، آقای يارشاطر دست کمک به سوی ايرانيان مقيم خارج دراز کرد که از بد حادثه غربت نشين شده بودند. از آن تاريخ تاکنون هيچ دولت و دانشگاهی به تداوم اين مجموعه که اکنون به ۱۳ شماره رسيده کمک نکرده است و فقط دانشگاه کلمبيا تسهيلات اداری و دفتری قائل می شود.
«اين دانشنامه تا کنون با کمک شخصيت های حقيقی و حقوقی ايرانی، در خارج انتشار يافته است. در واقع نقش ايرانيکا، غبارروبی از پايگاه فرهنگی ملت ايران است؛ فرهنگی که متأسفانه غباری از کج انديشی و فراموشی بر روی آن نشسته است. دانشنامه ايرانيکا به دنيا می گويد که ايران چه بوده و چه پايگاهی داشته است.»
- «ساعت ۶ تا ۸ بعد از ظهر روز سه شنبه ششم ماه مه، اجتماعی از طرفداران و دوستداران دانشنامه ايرانيکا خواهيم داشت، برای بحث در مورد مسائل ايرانيکا. اين بحث در مورد محتوی، تهيه و تنظيم، مشکلات مالی و اداری است که ايرانيکا دارد و بيشتر برای کسانی است که به ايرانيکا مراجعه کرده اند و به مشکلاتی برخورده اند و پيشنهاداتی دارند.»
جلد اول اين دانشنامه در سال ۱۳۶۱ خورشيدی به چاپ رسيد و تا کنون ۱۳ جلد از اين مجموعه منتشر شده است. قرار است اين دانشنامه به بيش از ۴۰ جلد برسد. به گفته عبدالحميد اشراق مسئول انجمن ايرانيکا در پاريس «چهاردهمين جلد آن حدود ۷-۶ ماه ديگر منتشر خواهد شد. هر جلد آن حدود ۹۰۰ صفحه به زبان انگليسی است و در دانشگاه کلمبيا چاپ می شود. هر حرفی تقريباً ۸۰۰ مقاله می خواهد که اين ۸۰۰ مقاله به جغرافی، تاريخ، هنرها، قدمت ايران و غيره تقسيم می شود.»
در طول ساليان گذشته، سطح علمی و اعتبار دانشگاهی دانشنامه ايرانيکا در محافل علمی و فرهنگی همواره زبانزد بوده است.
عبدالحميد اشراق، رسيدن به اين جايگاه را مرهون موشکافی و سختگيری های علمی مديريت دانشنامه می داند:
«تا کنون حدود ۱۶۵۰ نفر مقالات مختلف نوشته اند. گاهی اوقات رفت و برگشت اين مقالات دو سال طول می کشد و گروه قبول نمی کند. حکمت شهرت دانشنامه ايرانيکا در دقت عملکرد آن است که بيش از حد مورد موشکافی قرار می گيرد.»
مراسم هفته معرفی جهانی دانشنامه ايرانيکا در شهرهايی مانند لندن، پاريس، نيويورک، ژنو، سيدنی و کپنهاک برگزار خواهد شد.
علاوه بر اين در دبی هم که در دو دهه گذشته رفته رفته به خانه دوم بسياری از ايرانيان متمول تبديل شده، دو مراسم برگزار می شود: يکی از اين دو، ميهمانی شام جمعه شب ۲ مه (۱۳ ارديبهشت) درهتل گراند هايت است، برای گردآوری کمک مالی که شامل پرسش و پاسخ با شهره آغداشلو، هنرپيشه سينما، شاهنامه خوانی و موسيقی زنده ايرانی می شود.
درباره گردهمايی دوم منوچهر هوشمند مسئول انجمن ايرانيکا در دبی به راديو فردا می گويد: «يک برنامه هم در تاريخ هفتم مه در ساعت ۱۰.۳۰-۷.۳۰ بعد از ظهر در دبی برگزار خواهد شد. در اين برنامه چند سخنگو داريم از جمله پروفسور فريدون وهمن که از دانشگاه کپنهاک دانمارک می آيد، آقای صمد توانا از دانشگاه بين المللی علوم و تکنولوژی دبی، دکتر مايکل لوستيک و آقای محمد ستوده، که هر کدام سخنرانی کوتاه ۱۰ دقيقه ای خواهند داشت درباره ايرانيکا و همچنين وسعت و عمق مطالبی که در آن گنجانده شده است.»
اين مراسم در پاريس نيز برگزار خواهد شد. عبدالحميد اشراق می افزايد: «هفته جهانی ايرانيکا، اولين سالی است که برگزار می شود. سال های گذشته گالا داشتيم، ما در تمام دنيا برای جمع آوری کمک مالی، حدود ۱۰ گالا گرفتيم که افراد آمدند و تابلوهای نقاشی خريدند و کمک های مالی به ما کردند.»
«اما اين بار مراسم به شکل گروه های کوچک است. يعنی در هر جلسه ای حدود ۳۰-۲۰ نفر جمع می شوند و فقط در مورد مسائل ايرانيکا بحث و گفتگو می کنند. گفتگو در مورد اين که آيا روشی که انتخاب کرده ايم خوب است يا نه؟ جوان هايی که اطلاع ندارند، چگونه به آنها آگاهی بدهيم؟ چگونه به دانشگاه ها راه پيدا کنيم؟ ايرانيکا متعلق به ۷۰ ميليون ايرانی است و گروهی که بر روی آن کار می کنند نماينده اين مردم هستند.»
مراسم امسال پيشينه ای در برخی از شهرها به ويژه در دبی، مرکز تجمع ايرانيان نيز داشته است.
منوچهر هوشمند درباره اين پيشينه به راديو فردا می گويد: «مراسم سال های قبل، از پنج سال پيش شروع شد که عده ای از دوستان برای کمک به ايرانيکا دور هم جمع شدند. سالی يکی دو بار مهمانی هايی ترتيب داده شد که کارهای فرهنگی ، نقاشی، خطاطی و ساير موارد مربوط به فرهنگ ايران را در اين مراسم به فروش رسانديم و مقداری پول جمع آوری شد تا بتوانيم برای ايرانيکا بفرستيم. ين برنامه ها در بعضی شهرهای ديگر مانند ژنو، سانفرانسيسکو و نيويورک چندين سال است که ادامه دارد.»
مراسم معرفی دانشنامه ايرانيکا در لندن، روز پنجم ماه مه برگزار خواهد شد.
رضا قاسمی می گويد: «برنامه لندن، روز پنجم ماه می خواهد بود. تدارک اين برنامه به عهده «کانون ايران» در لندن گذاشته شده و من خدمتگزار اين کانون هستم. از ۷۰-۶۰ شخصيت تاريخی، ادبی، علمی و اقتصادی دعوت شده است تا در مورد نحوه پيشرفت و تداوم برنامه ايرانيکا با هم تبادل نظر کنند.»
بنیانگذار اصلی دانشنامه ایرانیکا، دکتر احسان یارشاطر دانشنامه ايرانيکا، از ابتدا برای شناساندن فرهنگ و تمدن ايران به محافل علمی جهان پديد آمد و به همين دليل به زبان انگليسی منتشر می شود.
يکی از سؤال هايی که هميشه مطرح است اين است که آيا اين دانشنامه به زبان فارسی هم چاپ می شود يا نه؟
رضا قاسمی می گويد که «صد در صد» ايرانيکا به فارسی منتشر می شود، کما اينکه تاکنون نيز بخشی از آن در داخل ايران منتشر شده است.
او می گويد: «تا کنون پنج موضوع مختلف توسط آقای دکتر متين با ذکر مأخذ و منبع، ترجمه و در ايران منتشر شده است. ايشان حرمت کلام را به جا آورده و از دکتر يارشاطر تجليل کرده است، بر خلاف برنامه هويت که سعی می کرد شخصيت دکتر يارشاطر را مخدوش کند. پنج موضوعی که توسط ايشان ترجمه و چاپ شده، در مورد مشروطيت، البسه قديمی ايران و موضوعات مختلف است. ايشان از ۱۲ جلد ايرانيکا اين مطالب را بيرون کشيده و منتشر کرده است. اما متأسفانه تا جلد پنجم منتشر شد و از جلد ششم، دولت جمهوری اسلامی جلوی ادامه اين کار را گرفت و من نمی دانم دليل اين ممانعت چيست.»
پنج مقاله دانشنامه ايرانيکا که به صورت کتاب های مستقل در داخل ايران منتشر شده اند از اين قرارند:
- انقلاب مشروطه
- پوشاک در ايران زمين
- ادبيات داستانی در ايران
- خوشنويسی
- تاريخ روابط ايران و آلمان
بيش از ۳۰ سال از پيدايش طرح اوليه دانشنامه ايرانيکا می گذرد. چشم انداز آينده اين دانشنامه چگونه است؟ منوچهر هوشمند در پاسخ به اين پرسش راديو فردا می گويد: «با کمک هايی که از اطراف دنيا به ايرانيکا می شود، ما اميدواريم هر چه زودتر بقيه جلدها نيز آماده شود. البته اين کار چندين سال به طول خواهد انجاميد ولی دوستان با سرعت زياد مشغول تهيه مقالات و اطلاعات لازم هستند تا بقيه جلدها نيز تکميل شود.»
منير پروين نيز درباره چشم انداز پيش روی اين دانشنامه چنين می گويد: «با روشی که آقای دکتر يارشاطر در پيش گرفته اند و تمام پيش بينی هايی که برای سال های آينده کرده اند و همين گالاها برای جمع آوری پول و امکانات مالی، چشم انداز پيش رو بسيار عالی است.»
رضا قاسمی هم می افزايد: «آينده به کمک ايرانيانی بستگی دارد که امکانات مالی دارند تا در حد توانشان برای تداوم اين کار کمک کنند. زيرا هيچ دولت و دانشگاه خارجی، به اين مؤسسه و کار بزرگ فرهنگی و هويتی آن کمک نمی کند. آقای دکتر يارشاطر علی رغم کبر سن و عوارض جسمی خود، مرتب در تلاش است تا موجبات تداوم اين برنامه را فراهم سازد.»
بزرگداشت و معرفی و تبادل علمی درباره دانشنامه ايرانيکا، در هفته اول ماه می در شهرهای مختلف جهان برگزار خواهد شد. از بين شهرهای مختلف، نزديک ترين محل برگزاری اين مراسم به ايران، در سوی ديگر خليج فارس، در دبی است.
