ادامه نشت روزانه پنج هزار بشکه نفت از یک حلقه چاه در عمق ۱۵۰۰ متری آب‌های خلیج مکزیک تاکنون ده‌ها میلیارد دلار زیان به صنایع نفت، گردشگری و ماهیگیری در سواحل آمریکا وارد آورده است. با توجه به گسترش عملیات اکتشاف و بهره‌برداری نفت در خزر و خلیج فارس، تکرار فاجعه خلیج مکزیک در آب‌های شمال و جنوب ایران خطری جدی محسوب می‌شود.
انفجار در چاه نفت خلیج مکزیک روز ۲۰ ماه آوریل روی داد و از آن تاریخ نشت نفت از زیر آب ادامه یافته است. به دلیل عمق نسبتا زیاد آب، انجام عملیات مهار این چاه نفت با دشواری‌های متعددی روبه‌رو بوده است.
در نتیجه تحمل خسارات ناشی از این رویداد، دو شرکتی که عهده‌دار عملیات بهره‌برداری از چاه نفت یاد شده و تامین تجهیزات حفاری بوده‌اند، عملا از میان رفته و شرکت نفتی بی‌پی (بریتیش پترولیوم) نیز که مالکیت چاه نفت مزبور را در اختیار دارد با از دست دادن ۲۰ درصد ارزش سهام خود در بورس تاکنون ۳۰ میلیارد دلار زیان دیده است.
به علاوه شرکت بی‌پی (به نسبت سهم مالکیت خود در چاه) مکلف شده که پرداخت ۶۵ درصد از مجموع زیان‌های ناشی از این رویداد را عهده‌دار شود.
اما هزینه عملیات کنترل نشت چاه منفجر شده تنها بخش اندکی از مجموع خسارت‌هایی است که در نتیجه این رویداد به بار آمده است.
در مناطق جنوبی خلیج مکزیک و آب‌های فلوریدا فعالیت‌های توریستی و استفاده از سواحل دریا عملا متوقف شده و در آب‌های نزدیک به لوئیزیانا و میسی‌سی‌پی ماهیگیری و حتی ادامه استخراج نفت و گاز مورد تهدید قرار گرفته است.
خطر آتش‌سوزی برای کشتی‌ها به دلیل الودگی بدنه آنها به نفت هنگام عبور از آب‌های آلوده، در عین حال که جدی و بااهمیت است، در مقایسه با خسارت‌های زیست‌محیطی، من‌جمله از میان رفتن تعداد کثیری از پرندگان و آبزیان، خطری به مراتب کوچک‌تر به نظر می‌رسد.
برای مهار نشت نفت از چاه منفجر شده، کمپانی بی‌پی برنامه بی‌سابقه‌ای را به موقع اجرا گذاشته است. بخش میان‌مدت این برنامه شامل حفر دو حلقه چاه در نزدیکی چاه آسیب‌دیده در سه ماه آینده و با هدف کاهش فشار آن است. در کوتاه‌مدت بی‌پی نسبت به نصب یک قیف ۷۴ تنی بر دهانه چاه آسیب‌دیده اقدام می‌کند.
با این وجود برآورد حدود واقعی خسارت‌های ناشی از حادثه خلیج مکزیک به صورت مستمر در حال تغییر است. پاره‌ای از ناظران این زیان‌ها را تا صدها میلیارد دلار برآورد می‌کنند.
در تازه‌ترین واکنش به این رویداد، فرماندار جمهوری‌خواه ایالت کالیفرنیا، اعلام داشته است که به منظور پرهیز از آسیب‌های احتمالی به محیط زیست و آلوده شده سواحل کالیفرنیا در آینده، دیگر از فکر توسعه عملیات اکتشاف و بهره‌برداری نفت و گاز در آب‌های ساحلی آن ایالت حمایت نمی‌کند.
حزب جمهوری‌خواه آمریکا تاکنون موافق عملیات توسعه و بهره‌برداری نفت و گاز در آب‌های ساحلی آمریکا بوده و اوباما نیز به منظور کاهش میزان وابستگی آمریکا به نفت وارداتی توسعه بهره‌برداری از نفت در زیر آب‌ها را مورد حمایت قرار داده است.
حادثه‌ای که اینک صنایع تولید نفت و گاز، محیط زیست، و صنایع مسافرتی را در آمریکا تهدید می‌کند، علاوه بر متزلزل کردن یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی جهان بازارهای نفتی را نیز با نگرانی روبه‌رو ساخته است.
به دلیل مشابهت محیطی، حادثه یاد شده شاید با ابعادی به مراتب وسیع‌تر، هر لحظه ممکن است در خلیج فارس و دریای خزر تکرار و از این طریق به تحمیل زیان‌هایی به مراتب گسترده‌تر از حادثه کنونی انفجار چاه در خلیج مکزیک بیانجامد.
در ۱۸ سال گذشته منطقه خزر شاهد فعالیت‌های گسترده اکتشاف نفت و گاز در آب‌های عمیق این دریاچه بوده است. آب‌های خزر به تنهایی ۶ تا ۱۰ درصد از ذخایر نفت جهان را در خود جای داده‌اند. به علت بسته بودن آب‌های خزر، خطر گسترش سریع آلودگی احتمالی ناشی از یک حادثه نفتی، به آب‌های ساحلی بسیار زیاد است.
به دلیل قرار گرفتن در مجاورت سواحل آذربایجان و ترکمنستان در خزر، در صورت بروز حادثه نفتی، آب‌های ساحلی ایران به‌سرعت مورد تهدید ناشی از آلودگی قرار خواهند گرفت.
اگرچه ایران در فعالیت‌های اکتشاف و بهره‌برداری از نفت و گاز در آب‌های خزر تاکنون نقشی نداشته، اخیرا با اتمام سکوی نیمه‌شناور البرز و انگیزه حفر سه حلقه چاه نفت به این فعالیت‌ها پیوسته است.
سواحل و آب‌های خلیج فارس به دلیل وجود تعداد بیشتری سکو و چاه نفت و گاز در آن، نسبت به خلیج مکزیک و دریای خزر با ضریب خطر بسیار بالاتری روبه‌رو است.
حضور نیروهای محلی و خارجی در آب‌های خلیج فارس و ادامه تنش‌های نظامی عامل دیگری است که ادامه آن، خطر بروز یک فاجعه محیط زیستی دیگر را در آن منطقه به‌شدت تقویت می‌کند.
در جریان جنگ دوم خلیج فارس و رسیدن آسیب به چاه‌های نفت، نزدیک به شش میلیون تن نفت در آب‌های منطقه جاری شد و علاوه بر آلوده ساختن سواحل جنوبی که تا مدت‌های طولانی ادامه داشت، خسارات جبران‌ناپذیری به حیات آبزیان و محیط زیست منطقه وارد آورد.
بخشی از آلودگی‌های ناشی از سوختن چاه‌های نفت خلیج فارس تا منطقه هیمالیا گسترده شد. در مناطق جنوبی و مرکزی ایران، بادهای آلوده و بارش باران‌های سیاه هزاران تن سم ناشی از سوختن چاه‌ها را به زمین نشاند. بر اساس یک برآورد ابتدایی، خسارت‌های محیط زیستی یاد شده در حدود ۳۰ میلیارد دلار بود.
خلیج فارس دارای گونه‌های غنی آبزیان و تنوع فراوان پستانداران دریایی است. کم‌عمق بودن آب‌های خلیج فارس آسیب‌پذیری این محیط زیست یگانه را در مقایسه با خلیج مکزیک ده‌ها برابر می‌سازد.
در عین حال آب‌های خلیج فارس بزرگ‌ترین ذخیره نفت جهان را در خود جای داده است. از مجموع تقریبی ۱۷۰ سکوی نفت دریایی در جهان نزدیک به نیمی از آنها در خلیج فارس نصب شده است.
علاوه بر فعالیت‌های گسترده اکتشاف نفت و گاز در سواحل و بهره‌برداری از ذخایر زیر آب خلیج فارس، تنگه هرمز محل عبور روزانه تا ۱۷ میلیون بشکه نفت توسط تانکرهای مختلف است. در طول سال تا حدود ۴۰ هزار کشتی از این تنگه عبور می‌کنند.
در آب‌های خلیج فارس تمامی کشورهای ساحلی دارای فعالیت‌های نفتی و گازی گسترده‌اند. ایران با تولید روزانه حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت از فلات قاره، در ردیف کشورهای فعال منطقه است. سواحل گسترده ایران در تمامی بخش شمالی خلیج فارس دلایل عمده گستردگی فعالیت‌های نفتی و گازی است. به علت گسترگی سواحل، ایران بیش از سایر کشورهای جنوبی خلیج فارس در خطر آلودگی‌های احتمالی قرار دارد.
ایران با در اختیار داشتن ۱۲ سکو در لاوان، بلال، رسالت، رشادت، سلمان، سیری، نصر، ایلام، خارک، ابوذر، نوروز و سروش عملیت بهره‌برداری از صدها حلقه چاه را ادامه می‌دهد.
تعداد محدودی از این سکوها با استفاده از طراحی و قطعات خارجی در داخل ایران آماده و نصب شده‌اند. استفاده از مته‌های حفاری و تجهیزات بهره‌برداری نیز به دلیل اعمال تحریم‌ها در شرایط خاص صورت می‌گیرد. این شرایط ضریب ایمنی بهره‌برداری از چاه‌های فلات قاره ایران را در مرز بحرانی قرار داده است.
برای پیشگیری از تکرار فاجعه خلیج مکزیک در آب‌های دریای خزر و خلیج فارس، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای بین کشورهای ساحلی و حصول توافق جمعی پیرامون رعایت مشترک ضوابط ایمنی در اجرای طرح‌های توسعه نفت و گاز ضرورتی فوری به شمار می‌رود. به علاوه خارج ساختن خلیج فارس از شرایط بحران امنیتی کنونی که در آن امکان یک درگیری نظامی تازه کاملا جدی به نظر می‌رسد، شانس پیشگیری از تکرار فاجعه جنگ دوم خلیج فارس را افزایش خواهد داد.
انفجار در چاه نفت خلیج مکزیک روز ۲۰ ماه آوریل روی داد و از آن تاریخ نشت نفت از زیر آب ادامه یافته است. به دلیل عمق نسبتا زیاد آب، انجام عملیات مهار این چاه نفت با دشواری‌های متعددی روبه‌رو بوده است.
در نتیجه تحمل خسارات ناشی از این رویداد، دو شرکتی که عهده‌دار عملیات بهره‌برداری از چاه نفت یاد شده و تامین تجهیزات حفاری بوده‌اند، عملا از میان رفته و شرکت نفتی بی‌پی (بریتیش پترولیوم) نیز که مالکیت چاه نفت مزبور را در اختیار دارد با از دست دادن ۲۰ درصد ارزش سهام خود در بورس تاکنون ۳۰ میلیارد دلار زیان دیده است.
به علاوه شرکت بی‌پی (به نسبت سهم مالکیت خود در چاه) مکلف شده که پرداخت ۶۵ درصد از مجموع زیان‌های ناشی از این رویداد را عهده‌دار شود.
اما هزینه عملیات کنترل نشت چاه منفجر شده تنها بخش اندکی از مجموع خسارت‌هایی است که در نتیجه این رویداد به بار آمده است.
در مناطق جنوبی خلیج مکزیک و آب‌های فلوریدا فعالیت‌های توریستی و استفاده از سواحل دریا عملا متوقف شده و در آب‌های نزدیک به لوئیزیانا و میسی‌سی‌پی ماهیگیری و حتی ادامه استخراج نفت و گاز مورد تهدید قرار گرفته است.
خطر آتش‌سوزی برای کشتی‌ها به دلیل الودگی بدنه آنها به نفت هنگام عبور از آب‌های آلوده، در عین حال که جدی و بااهمیت است، در مقایسه با خسارت‌های زیست‌محیطی، من‌جمله از میان رفتن تعداد کثیری از پرندگان و آبزیان، خطری به مراتب کوچک‌تر به نظر می‌رسد.
برای مهار نشت نفت از چاه منفجر شده، کمپانی بی‌پی برنامه بی‌سابقه‌ای را به موقع اجرا گذاشته است. بخش میان‌مدت این برنامه شامل حفر دو حلقه چاه در نزدیکی چاه آسیب‌دیده در سه ماه آینده و با هدف کاهش فشار آن است. در کوتاه‌مدت بی‌پی نسبت به نصب یک قیف ۷۴ تنی بر دهانه چاه آسیب‌دیده اقدام می‌کند.
با این وجود برآورد حدود واقعی خسارت‌های ناشی از حادثه خلیج مکزیک به صورت مستمر در حال تغییر است. پاره‌ای از ناظران این زیان‌ها را تا صدها میلیارد دلار برآورد می‌کنند.
در تازه‌ترین واکنش به این رویداد، فرماندار جمهوری‌خواه ایالت کالیفرنیا، اعلام داشته است که به منظور پرهیز از آسیب‌های احتمالی به محیط زیست و آلوده شده سواحل کالیفرنیا در آینده، دیگر از فکر توسعه عملیات اکتشاف و بهره‌برداری نفت و گاز در آب‌های ساحلی آن ایالت حمایت نمی‌کند.
حزب جمهوری‌خواه آمریکا تاکنون موافق عملیات توسعه و بهره‌برداری نفت و گاز در آب‌های ساحلی آمریکا بوده و اوباما نیز به منظور کاهش میزان وابستگی آمریکا به نفت وارداتی توسعه بهره‌برداری از نفت در زیر آب‌ها را مورد حمایت قرار داده است.
حادثه‌ای که اینک صنایع تولید نفت و گاز، محیط زیست، و صنایع مسافرتی را در آمریکا تهدید می‌کند، علاوه بر متزلزل کردن یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی جهان بازارهای نفتی را نیز با نگرانی روبه‌رو ساخته است.
به دلیل مشابهت محیطی، حادثه یاد شده شاید با ابعادی به مراتب وسیع‌تر، هر لحظه ممکن است در خلیج فارس و دریای خزر تکرار و از این طریق به تحمیل زیان‌هایی به مراتب گسترده‌تر از حادثه کنونی انفجار چاه در خلیج مکزیک بیانجامد.
در ۱۸ سال گذشته منطقه خزر شاهد فعالیت‌های گسترده اکتشاف نفت و گاز در آب‌های عمیق این دریاچه بوده است. آب‌های خزر به تنهایی ۶ تا ۱۰ درصد از ذخایر نفت جهان را در خود جای داده‌اند. به علت بسته بودن آب‌های خزر، خطر گسترش سریع آلودگی احتمالی ناشی از یک حادثه نفتی، به آب‌های ساحلی بسیار زیاد است.
به دلیل قرار گرفتن در مجاورت سواحل آذربایجان و ترکمنستان در خزر، در صورت بروز حادثه نفتی، آب‌های ساحلی ایران به‌سرعت مورد تهدید ناشی از آلودگی قرار خواهند گرفت.
اگرچه ایران در فعالیت‌های اکتشاف و بهره‌برداری از نفت و گاز در آب‌های خزر تاکنون نقشی نداشته، اخیرا با اتمام سکوی نیمه‌شناور البرز و انگیزه حفر سه حلقه چاه نفت به این فعالیت‌ها پیوسته است.
سواحل و آب‌های خلیج فارس به دلیل وجود تعداد بیشتری سکو و چاه نفت و گاز در آن، نسبت به خلیج مکزیک و دریای خزر با ضریب خطر بسیار بالاتری روبه‌رو است.
حضور نیروهای محلی و خارجی در آب‌های خلیج فارس و ادامه تنش‌های نظامی عامل دیگری است که ادامه آن، خطر بروز یک فاجعه محیط زیستی دیگر را در آن منطقه به‌شدت تقویت می‌کند.
در جریان جنگ دوم خلیج فارس و رسیدن آسیب به چاه‌های نفت، نزدیک به شش میلیون تن نفت در آب‌های منطقه جاری شد و علاوه بر آلوده ساختن سواحل جنوبی که تا مدت‌های طولانی ادامه داشت، خسارات جبران‌ناپذیری به حیات آبزیان و محیط زیست منطقه وارد آورد.
بخشی از آلودگی‌های ناشی از سوختن چاه‌های نفت خلیج فارس تا منطقه هیمالیا گسترده شد. در مناطق جنوبی و مرکزی ایران، بادهای آلوده و بارش باران‌های سیاه هزاران تن سم ناشی از سوختن چاه‌ها را به زمین نشاند. بر اساس یک برآورد ابتدایی، خسارت‌های محیط زیستی یاد شده در حدود ۳۰ میلیارد دلار بود.
خلیج فارس دارای گونه‌های غنی آبزیان و تنوع فراوان پستانداران دریایی است. کم‌عمق بودن آب‌های خلیج فارس آسیب‌پذیری این محیط زیست یگانه را در مقایسه با خلیج مکزیک ده‌ها برابر می‌سازد.
در عین حال آب‌های خلیج فارس بزرگ‌ترین ذخیره نفت جهان را در خود جای داده است. از مجموع تقریبی ۱۷۰ سکوی نفت دریایی در جهان نزدیک به نیمی از آنها در خلیج فارس نصب شده است.
علاوه بر فعالیت‌های گسترده اکتشاف نفت و گاز در سواحل و بهره‌برداری از ذخایر زیر آب خلیج فارس، تنگه هرمز محل عبور روزانه تا ۱۷ میلیون بشکه نفت توسط تانکرهای مختلف است. در طول سال تا حدود ۴۰ هزار کشتی از این تنگه عبور می‌کنند.
در آب‌های خلیج فارس تمامی کشورهای ساحلی دارای فعالیت‌های نفتی و گازی گسترده‌اند. ایران با تولید روزانه حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت از فلات قاره، در ردیف کشورهای فعال منطقه است. سواحل گسترده ایران در تمامی بخش شمالی خلیج فارس دلایل عمده گستردگی فعالیت‌های نفتی و گازی است. به علت گسترگی سواحل، ایران بیش از سایر کشورهای جنوبی خلیج فارس در خطر آلودگی‌های احتمالی قرار دارد.
ایران با در اختیار داشتن ۱۲ سکو در لاوان، بلال، رسالت، رشادت، سلمان، سیری، نصر، ایلام، خارک، ابوذر، نوروز و سروش عملیت بهره‌برداری از صدها حلقه چاه را ادامه می‌دهد.
تعداد محدودی از این سکوها با استفاده از طراحی و قطعات خارجی در داخل ایران آماده و نصب شده‌اند. استفاده از مته‌های حفاری و تجهیزات بهره‌برداری نیز به دلیل اعمال تحریم‌ها در شرایط خاص صورت می‌گیرد. این شرایط ضریب ایمنی بهره‌برداری از چاه‌های فلات قاره ایران را در مرز بحرانی قرار داده است.
برای پیشگیری از تکرار فاجعه خلیج مکزیک در آب‌های دریای خزر و خلیج فارس، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای بین کشورهای ساحلی و حصول توافق جمعی پیرامون رعایت مشترک ضوابط ایمنی در اجرای طرح‌های توسعه نفت و گاز ضرورتی فوری به شمار می‌رود. به علاوه خارج ساختن خلیج فارس از شرایط بحران امنیتی کنونی که در آن امکان یک درگیری نظامی تازه کاملا جدی به نظر می‌رسد، شانس پیشگیری از تکرار فاجعه جنگ دوم خلیج فارس را افزایش خواهد داد.
