در بخش دوم رشته مطالب راديو فردا درباره مداحی و مداحان، به نقش مداحان در رويدادهای سياسی پس از انقلاب پرداخته شده است.
نواهای جنگی
وقتی در جريان انقلاب سال ۵۷ مساجد به يکی از پايگاه های انقلاب تبديل شد و منبر و نوار نقش رسانه های انقلاب را به خود گرفتند ، کمتر کسی می توانست پيش بينی کند که تغيير دين سنتی به دين ايدئولوژيک در آتيه مداحی را نيز به ابزاری ايدئولوژيک و در خدمت حکومت دينی بدل خواهد کرد.
با اين حال اين اتفاق اندکی بعد افتاد و آغاز جنگ در شهريور ۱۳۵۹ به آن دامن زد.
صادق آهنگران مشهورترين مداح و نوحه خوانی است که در سال های جنگ وقتی با صدای زنگ دار خود به نوحه خوانی در جبهه های جنگ پرداخت مورد اقبال حکومت قرار گرفت.
مدتی بعد غلامعلی کويتی پور نيز با سبک تازه ای که با سينه زنی توام با حرکات فيزيکی خاص همراه بود در رديف آهنگران قرار گرفت.
صدا و تصوير اين دو ، جای موسيقی را در راديو و تلويزيون گرفت و روزانه بارها پخش می شد و شهرتشان چنان شد که آهنگران عنوان « بلبل خمينی » را گرفت و آنگونه که بعدها گفت به چنين لقبی افتخار می کند.
هر دو اين مداحان ، اگر چه به شکل آماتور ، در سال های پيش از انقلاب به کار موسيقی و خوانندگی پرداخته بودند و کمتر سابقه ای در مداحی داشتند.
ای لشکر صاحب زمان آماده باش آماده باش ، ياران چه غريبانه، رفتند از اين خانه و ممد نبودی ببينی برخی از مشهورترین نوحه هايی است که در سال های جنگ پيش از انجام عمليات جنگی توسط آهنگران و کويتی پور در مقر لشکريانی که اغلبشان را بسيجيان جوان و کم سن و سال تشکيل می دادند، خوانده می شد.
فضای سحرانگيز و بازسازی صحنه هايی از کربلا،وعده رستگاری و شهادت اجزای اصلی متن اين نوحه ها و مداحی ها بود و تاثير روانی آن به گونه ای بود که حاضران را برای رفتن بر روی مين نيز آماده می کرد.
با همين دو بود که مداحی در ايران دچار دو تحول شد؛ اول فراگيری و شهرتی که حاصل پخش مکرر تصاوير مداحی ها بود و ديگر تبديل مداحی از يک آیين مذهبی به يکی از اجزای حکومت . مداحان نيز در اين ميان چون روحانيان جايگاهی در جمهوری اسلامی يافتند. تا جنگ بود،مداحی نيز به همان سبک و سياق ادامه داشت.
مداحان ناراضی
پايان جنگ اما دوره ای تازه را برای مداحی و مداحان رقم زد. در سال های نخست دهه هفتاد فضای فرهنگی کشور به تدريج رو به گشايش رفت و موسيقی بار ديگر اجازه يافت تا نمودی داشته باشد.
مقامات جمهوری اسلامی مجبور بودند تا برای رفع خستگی مردم از جنگی هشت ساله امتيازاتی را نيز به آنان بدهند ، پس به تدريج موسيقی های شادتر ابتدا به شکل موسيقی بدون کلام و بعد در هيات موسيقی پاپ به راديو و تلويزيون و بازار راه يافت.
آهنگران و کويتی پور نيز که پيشتر صدایشان با پس زمينه صدای سينه زنی و گريه و زاری همراه بود، به بازخوانی نوحه ها و مداحی ها خود با آهنگ پرداختند و نوعی از مداحی شکل گرفت که تا پيش از اين تاريخ سابقه ای نداشت.
مخاطبان اما صدای آنها را نمادی از جنگ می پنداشتند، پس به تدريج خوانندگان ديگر موسيقی پاپ مجال ظهور يافتند و مداحی به يک باره جايگاهی را که به کف آورده بود از دست داد و مداحان جنگ به حاشيه رانده شدند.
از اين زمان بود که برخی از مداحانی که به تقليد از آهنگران و کويتی پور به مداحی روی آورده بودند، به جمع گروه های ناراضيان پس از جنگ پيوستند.
ناراضيان که نسبت به دگرگونی ارزش های اجتماعی در سال های بعد از جنگ به شدت معترض بودند در يکی دو سال مانده به انتخابات مجلس پنجم در ائتلاف با بخشی از جناح راست به گروه های فشار تبديل شدند و کارشان به برهم زدن سخنرانی و به آتش کشيدن کتابفروشی نيز کشيد.
آنها در شهرهای مختلف هيات هايی تشکيل دادند و در ق الب برگزاری مراسم دعا خود را برای باز پس گيری جايگاه از دست رفته مهيا می کردند.
اگر چه بخشی از روحانيان راستگرا پدران معنوی اين گروه ها اما به نظر می رسد به خاطر مشغول بودن روحانيان به مناصب اجرايی، مداحان حضور پر رنگ تری در اين هيات ها يافتند تا جايی که به تدريج نام آنها به هيات ها گره خورد و برخلاف گذشته که مساجد به نام روحانيان خود شناخته می شدند،هيات ها به نام مداحان شناخته شدند.
مداحان مجاز بودند در اين هيات ها به هر مقامی انتقاد کنند به جز ولی فقیه. وقتی جامعه روحانيت و موتلفه اسلامی تصميم گرفتند تا اکبر هاشمی رفسنجانی و گروهی از نزديکانش را که به تکنوکرات های قدرتمندی تبديل شده بودند از قدرت کنار بگذارند ، برای اجتناب از درگيری رو در رو نقش قابل توجهی را به مداحان و گروه های فشار واگذار کردند.
در اين زمان بود که نام چند مداح به دليل انتقادات بی سابقه از اکبر هاشمی رفسنجانی بر سر زبان ها افتاد؛ منصور ارضی و سعيد حداديان به همراه تعدادی ديگر از مداحان و مريدان خود به طور علنی و در جريان برگزاری مراسم مذهبی آقای رفسنجانی و نزديکانش را به عنوان غارتگر بيت المال معرفی می کردند و گروهی از روحانيان چپگرای نزديک به رهبر پيشين جمهوری اسلامی را نيز از اعتراضات خود بی نصيب نگذاشتند.
مداحی يا ستاد انتخاباتی
انتخابات دوم خرداد ۷۶ برای راستگرايان اهميتی بسزا داشت، چرا که آنها در صورت رسيدن علی اکبر ناطق نوری به رياست جمهوری تمام ارکان قدرت را در دست می گرفتند.
از همين رو مداحان نيز در اين انتخابات،همان نقشی را بر عهده گرفتند که پيشتر روحانيان در جريان انقلاب بر عهده داشتند؛ نقل سينه به سينه هر چيزی که می توانست صلاحيت و سلامت رقيب اصلی ناطق نوری يعنی محمد خاتمی را در افکار عمومی زير سئوال ببرد.
مداحان برخلاف سنت مداحی حتی به سيد بودن محمد خاتمی در برابر شيخوخيت علی اکبر ناطق نوری توجهی نکردند و نطق های سياسی خود را از هيات ها به عرصه عمومی کشيدند .
مشهورترين نطق سياسی مداحان توسط منصور ارضی در مراسم عاشورا عليه آقای خاتمی صورت گرفت.
نتيجه انتخابات اما مداحان را همان قدر مبهوت کرد که راستگرايان را. اين شکست بازگشت مداحان به هيات ها را به دنبال داشت.
در اين دوره که تا سال ۸۱ طول کشيد ، مداحان به بدعت هايی برای جلب جوانان دست زدند. استقاده از ريتم های موسيقی های تند، افزودن حرکات فيزيکی که بی شباهت به رقص نيست، در آوردن صدای حيوانات، خودزنی، برهنگی ، انجام حرکاتی شبيه سما ع به مداحی ها و خدا خواندن برخی از پيشوايان دينی بخشی از مداحی های جديد را تشکيل می دهد.
گروهی از اين مداحان که شناخته شده ترينشان جواد ذاکر،مداحی که کمتر از يک سال پيش در سی سالگی مرد و غلامرضا هلالی هستند که در چند سال اخير مورد اقبال گروه هايی از جوانان مذهبی قرار گرفتند.
مداحی با پول شهرداری
مداحی های جديد به همان اندازه که با واکنش تند روحانيان مواجه شد ، استقبال برخی از گروه های تندرو راست را در پی داشت.
اگر چه رهبر جمهوری اسلامی به طور رسمی و در هم صدايی با روحانيان سنتی به انتقاد از اين شيوه مداحی پرداخت ، اما از سوی ديگر سازمان تبليغات اسلامی ماموريت يافت تا با راه اندازی تشکيلاتی برای مداحان به سازماندهی آنها بپردازد.
هرچند تشکيلات مداحان هنوز شکل نهايی خود را نگرفته ، اما به نظر می رسد رهبر جمهوری اسلامی در نظر دارد تا ستادی مشابه ستاد سياستگزاری ائمه جمعه برای مداحان نيز ايجاد کند.
کار مداحان در آستانه انتخابات رياست جمهوری سال گذشته آن چنان رونق گرفت که راديو و تلويزيون ترجيح می داد تا به جای پخش سخنان واعظان، تصاوير مداحی ها را پخش کند.
وقتی محمود احمدی نژاد در سال ۸۲ به شهرداری تهران رسيد، مداحان و هيات هايشان حامی تازه و پولداری پيدا کردند.
آقای احمدی نژاد که خود نيز سوابقی در مداحی دارد، بخشی از بودجه سازمان فرهنگی، هنری شهرداری تهران را به حمايت از هيات های مذهبی اختصاص داد و علاوه بر آن کمک های نقدی و غير نقدی بلاعوضی را در اختيار مداحان قرار داد.
اين کمک ها اگر چه تحت عنوان گسترش فرهنگ عاشورايی و حمايت از فرهنگ دينی صورت می گرفت ، اما در واقع بخشی از تلاش او و جناح راست برای در اختيار گرفتن قوه مجريه از مسيری بود که رقيب از آن غافل مانده بود.
اگر چه پيروزی محمود احمدی نژاد در انتخابات رياست جمهوری، به عقيده برخی از تحليلگران بيش از هر چيز زاييده حمايت های رهبر جمهوری اسلامی و نهادهای نظامی است،اما نمی توان نقش مداحان را در ورود وی به کاخ رياست جمهوری ناديده گرفت.
نواهای جنگی
وقتی در جريان انقلاب سال ۵۷ مساجد به يکی از پايگاه های انقلاب تبديل شد و منبر و نوار نقش رسانه های انقلاب را به خود گرفتند ، کمتر کسی می توانست پيش بينی کند که تغيير دين سنتی به دين ايدئولوژيک در آتيه مداحی را نيز به ابزاری ايدئولوژيک و در خدمت حکومت دينی بدل خواهد کرد.
با اين حال اين اتفاق اندکی بعد افتاد و آغاز جنگ در شهريور ۱۳۵۹ به آن دامن زد.
صادق آهنگران مشهورترين مداح و نوحه خوانی است که در سال های جنگ وقتی با صدای زنگ دار خود به نوحه خوانی در جبهه های جنگ پرداخت مورد اقبال حکومت قرار گرفت.
مدتی بعد غلامعلی کويتی پور نيز با سبک تازه ای که با سينه زنی توام با حرکات فيزيکی خاص همراه بود در رديف آهنگران قرار گرفت.
صدا و تصوير اين دو ، جای موسيقی را در راديو و تلويزيون گرفت و روزانه بارها پخش می شد و شهرتشان چنان شد که آهنگران عنوان « بلبل خمينی » را گرفت و آنگونه که بعدها گفت به چنين لقبی افتخار می کند.
هر دو اين مداحان ، اگر چه به شکل آماتور ، در سال های پيش از انقلاب به کار موسيقی و خوانندگی پرداخته بودند و کمتر سابقه ای در مداحی داشتند.
ای لشکر صاحب زمان آماده باش آماده باش ، ياران چه غريبانه، رفتند از اين خانه و ممد نبودی ببينی برخی از مشهورترین نوحه هايی است که در سال های جنگ پيش از انجام عمليات جنگی توسط آهنگران و کويتی پور در مقر لشکريانی که اغلبشان را بسيجيان جوان و کم سن و سال تشکيل می دادند، خوانده می شد.
با همين دو بود که مداحی در ايران دچار دو تحول شد؛ اول فراگيری و شهرتی که حاصل پخش مکرر تصاوير مداحی ها بود و ديگر تبديل مداحی از يک آیين مذهبی به يکی از اجزای حکومت . مداحان نيز در اين ميان چون روحانيان جايگاهی در جمهوری اسلامی يافتند. تا جنگ بود،مداحی نيز به همان سبک و سياق ادامه داشت.
مداحان ناراضی
پايان جنگ اما دوره ای تازه را برای مداحی و مداحان رقم زد. در سال های نخست دهه هفتاد فضای فرهنگی کشور به تدريج رو به گشايش رفت و موسيقی بار ديگر اجازه يافت تا نمودی داشته باشد.
مقامات جمهوری اسلامی مجبور بودند تا برای رفع خستگی مردم از جنگی هشت ساله امتيازاتی را نيز به آنان بدهند ، پس به تدريج موسيقی های شادتر ابتدا به شکل موسيقی بدون کلام و بعد در هيات موسيقی پاپ به راديو و تلويزيون و بازار راه يافت.
آهنگران و کويتی پور نيز که پيشتر صدایشان با پس زمينه صدای سينه زنی و گريه و زاری همراه بود، به بازخوانی نوحه ها و مداحی ها خود با آهنگ پرداختند و نوعی از مداحی شکل گرفت که تا پيش از اين تاريخ سابقه ای نداشت.
از اين زمان بود که برخی از مداحانی که به تقليد از آهنگران و کويتی پور به مداحی روی آورده بودند، به جمع گروه های ناراضيان پس از جنگ پيوستند.
ناراضيان که نسبت به دگرگونی ارزش های اجتماعی در سال های بعد از جنگ به شدت معترض بودند در يکی دو سال مانده به انتخابات مجلس پنجم در ائتلاف با بخشی از جناح راست به گروه های فشار تبديل شدند و کارشان به برهم زدن سخنرانی و به آتش کشيدن کتابفروشی نيز کشيد.
آنها در شهرهای مختلف هيات هايی تشکيل دادند و در ق الب برگزاری مراسم دعا خود را برای باز پس گيری جايگاه از دست رفته مهيا می کردند.
اگر چه بخشی از روحانيان راستگرا پدران معنوی اين گروه ها اما به نظر می رسد به خاطر مشغول بودن روحانيان به مناصب اجرايی، مداحان حضور پر رنگ تری در اين هيات ها يافتند تا جايی که به تدريج نام آنها به هيات ها گره خورد و برخلاف گذشته که مساجد به نام روحانيان خود شناخته می شدند،هيات ها به نام مداحان شناخته شدند.
مداحان مجاز بودند در اين هيات ها به هر مقامی انتقاد کنند به جز ولی فقیه. وقتی جامعه روحانيت و موتلفه اسلامی تصميم گرفتند تا اکبر هاشمی رفسنجانی و گروهی از نزديکانش را که به تکنوکرات های قدرتمندی تبديل شده بودند از قدرت کنار بگذارند ، برای اجتناب از درگيری رو در رو نقش قابل توجهی را به مداحان و گروه های فشار واگذار کردند.
در اين زمان بود که نام چند مداح به دليل انتقادات بی سابقه از اکبر هاشمی رفسنجانی بر سر زبان ها افتاد؛ منصور ارضی و سعيد حداديان به همراه تعدادی ديگر از مداحان و مريدان خود به طور علنی و در جريان برگزاری مراسم مذهبی آقای رفسنجانی و نزديکانش را به عنوان غارتگر بيت المال معرفی می کردند و گروهی از روحانيان چپگرای نزديک به رهبر پيشين جمهوری اسلامی را نيز از اعتراضات خود بی نصيب نگذاشتند.
مداحی يا ستاد انتخاباتی
انتخابات دوم خرداد ۷۶ برای راستگرايان اهميتی بسزا داشت، چرا که آنها در صورت رسيدن علی اکبر ناطق نوری به رياست جمهوری تمام ارکان قدرت را در دست می گرفتند.
از همين رو مداحان نيز در اين انتخابات،همان نقشی را بر عهده گرفتند که پيشتر روحانيان در جريان انقلاب بر عهده داشتند؛ نقل سينه به سينه هر چيزی که می توانست صلاحيت و سلامت رقيب اصلی ناطق نوری يعنی محمد خاتمی را در افکار عمومی زير سئوال ببرد.
مداحان برخلاف سنت مداحی حتی به سيد بودن محمد خاتمی در برابر شيخوخيت علی اکبر ناطق نوری توجهی نکردند و نطق های سياسی خود را از هيات ها به عرصه عمومی کشيدند .
مشهورترين نطق سياسی مداحان توسط منصور ارضی در مراسم عاشورا عليه آقای خاتمی صورت گرفت.
در اين دوره که تا سال ۸۱ طول کشيد ، مداحان به بدعت هايی برای جلب جوانان دست زدند. استقاده از ريتم های موسيقی های تند، افزودن حرکات فيزيکی که بی شباهت به رقص نيست، در آوردن صدای حيوانات، خودزنی، برهنگی ، انجام حرکاتی شبيه سما ع به مداحی ها و خدا خواندن برخی از پيشوايان دينی بخشی از مداحی های جديد را تشکيل می دهد.
گروهی از اين مداحان که شناخته شده ترينشان جواد ذاکر،مداحی که کمتر از يک سال پيش در سی سالگی مرد و غلامرضا هلالی هستند که در چند سال اخير مورد اقبال گروه هايی از جوانان مذهبی قرار گرفتند.
مداحی با پول شهرداری
مداحی های جديد به همان اندازه که با واکنش تند روحانيان مواجه شد ، استقبال برخی از گروه های تندرو راست را در پی داشت.
اگر چه رهبر جمهوری اسلامی به طور رسمی و در هم صدايی با روحانيان سنتی به انتقاد از اين شيوه مداحی پرداخت ، اما از سوی ديگر سازمان تبليغات اسلامی ماموريت يافت تا با راه اندازی تشکيلاتی برای مداحان به سازماندهی آنها بپردازد.
هرچند تشکيلات مداحان هنوز شکل نهايی خود را نگرفته ، اما به نظر می رسد رهبر جمهوری اسلامی در نظر دارد تا ستادی مشابه ستاد سياستگزاری ائمه جمعه برای مداحان نيز ايجاد کند.
کار مداحان در آستانه انتخابات رياست جمهوری سال گذشته آن چنان رونق گرفت که راديو و تلويزيون ترجيح می داد تا به جای پخش سخنان واعظان، تصاوير مداحی ها را پخش کند.
وقتی محمود احمدی نژاد در سال ۸۲ به شهرداری تهران رسيد، مداحان و هيات هايشان حامی تازه و پولداری پيدا کردند.
آقای احمدی نژاد که خود نيز سوابقی در مداحی دارد، بخشی از بودجه سازمان فرهنگی، هنری شهرداری تهران را به حمايت از هيات های مذهبی اختصاص داد و علاوه بر آن کمک های نقدی و غير نقدی بلاعوضی را در اختيار مداحان قرار داد.
اين کمک ها اگر چه تحت عنوان گسترش فرهنگ عاشورايی و حمايت از فرهنگ دينی صورت می گرفت ، اما در واقع بخشی از تلاش او و جناح راست برای در اختيار گرفتن قوه مجريه از مسيری بود که رقيب از آن غافل مانده بود.
اگر چه پيروزی محمود احمدی نژاد در انتخابات رياست جمهوری، به عقيده برخی از تحليلگران بيش از هر چيز زاييده حمايت های رهبر جمهوری اسلامی و نهادهای نظامی است،اما نمی توان نقش مداحان را در ورود وی به کاخ رياست جمهوری ناديده گرفت.
