دوشنبه ۱۸ مرداد (۸ اوت) عملیات هوایی ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا علیه مواضع گروه حکومت اسلامی یا «داعش» وارد سومین سال خود شد.
وزارت دفاع آمریکا، پنتاگون، این عملیات را «عزم راسخ» مینامد و بر پایه آمار‌های انتشار یافته ، کشورهای ائتلاف در عرض دو سال گذشته مواضع گروه حکومت اسلامی را بیش از ۱۴۳۰۰ بار بمباران کرده اند.
داعش که در سال گذشته بخش مهمی از اراضی تصرف شده‌اش را از دست داد، در حال حاضر از جهات مختلف فشار است. دولت بغداد با بهره گیری از نیرو‌های نظامی و شبه نظامی و برخورداری از حمایت هوایی آمریکا توانسته است شهرهای فلوجه و رمادی را از دست داعش خارج کند و اکنون شهر موصل را محاصره کرده است. نیرو‌های کرد تحت حمایت آمریکا هم توانسته اند داعش را از اکثر بخش‌های شمالی سوریه پس زنند و با دست زدن به یک عملیات سنگین در آستانه آزاد سازی شهر منبج دراستان حلب قرار دارند.
پروژه «ایروُرز»
در شرایط معمولی دسترسی رسانه‌ها و مراکز پژوهشی به اطلاعات محرمانه و یا به طورکلی طبقه بندی شده نظامیِ مناطق جنگی ناممکن است و از این رو ترسیم دقیق رویداد‌ها و روند جنگ در این مناطق، دستکم در کوتاه مدت، کاری بس دشوار است. به رغم این، پایش و پی جویی (مانیتورینگ) خبر‌ها و اطلاعات موجود در رسانه‌ها و منابع آزاد توام با بررسی و ارزیابی آنها میتواند از تنگنا‌های ناشی از عدم دسترسی به اطلاعات دست اول بکاهد و در ترسیم روند جنگ و اطلاع رسانی کار ساز باشد.
در این راستا، «ایروُرز» (ایرورس ) ، یکی از مراکزی است که در دو سال گذشته با تهیه آمار و ارقام عملیات هوایی کشورهای ائتلاف ، روسیه، عراق وسوریه از منابع آزاد و انعکاس آنها در وبگاه مربوطه‌اش ، روند جنگ با داعش را از زاویه کمّی دنبال کرده است . ایروُرز یک پروژه غیر انتفاعی است که مرکز آن در لندن قرار دارد و شماری از ژورنالیست‌ها و پژوهشگران از بریتانیا، فرانسه، عراق، سوریه و لبنان آن را اداره میکنند. ایروُرز در راستای اهدافش به چهار موضوع توجه ویژه دارد:
پایش و ارزیابی گزارشهای مربوط به غیرنظامیانی که در اثر حملات کشورهای ائتلاف، روسیه و دیگر کشورها کشته شده اند؛
تحلیل داده‌های مربوط به حمله‌های هوایی و سلاحهای بکار گرفته شده برای درک روند جنگ؛
جمع آوری و بایگانی بیانیه‌های رسمی کشورهای عضو ائتلاف و مقایسه و مطابقت آنها با ادعاها و گزارشهای مربوط به شمار کشته شدگان غیر نظامی و همچنین جان باختگان با آتش خودی؛
انتشار یافته ها و بررسی‌های انجام شده.
شمار کشته شدگان غیر نظامی
به گزارش ایروُرز، میلیونها نفر از افراد غیر نظامی در سرزمین‌های تحت تصرف داعش از جانب کشورهای ائتلاف و به خاطر حمله‌های آنها در معرض خطر جدی قرار دارند بطوریکه شمار جان باختگان غیر نظامی در سال گذشته میلادی در مقایسه با سال قبل از آن دو برابر شده است.
به برآورد پژوهشگران این مرکز، تا به حال دستکم ۱۵۶۸ نفر غیر نظامی بر اثر حمله‌های هوایی کشورهای ائتلاف کشته شده اند. در مقابل، کشورهای مذکور با وجود بکارگیری نزدیک به ۵۲۰۰۰ نوع سلاح در جریان عملیات شان، شمار کشته شدگان غیر نظامی را ۵۵ نفر اعلام کرده اند.
تلفات داعش، قربانیان
بر پایه بررسی‌های ایروُرز بیش از ۲۵۰۰۰ نفر از پیکارجویان داعشی بر اثر حمله‌های هوایی کشورهای ائتلاف کشته شده اند. در برابر، این کشورها چهارنفر از پرسنل خود را در جنگ با داعش از دست داده اند.
یکی از آنها معاذ الکساسبه، خلبان نیروی هوایی اردن، بود که هواپیمایش به سبب نقص فنی در دسامبر۲۰۱۴ در حوالی رقه سقوط کرد و به اسارت داعش در آمد و سرانجام در ژانویه ۲۰۱۵ کشته شد. سه نفر دیگر نظامیان آمریکایی بودند که در عملیات علیه داعش جان خود را از دست دادند. اضافه بر این، به گزارش وبگاه پنتاگون ، تا به حال ۱۶ آمریکایی در عملیات زمینی زخمی شده اند و این در حالی است که آمریکا همواره شرکت در عملیات زمینی علیه داعش را انکار کرده است .
تاکنون آمار دقیقی از شمار قربانیانِ داعش در عراق و سوریه منتشر نشده است. اما بر پایه پژوهشی که به تازگی توسط دانشگاه مریلند آمریکا صورت گرفته است، شمار قربانیان داعش و گروههای متحد و وابسته به آن توام با گروههای قدیمی که تغییر شکل داده و داعش را تشکیل دادند، از سال ۲۰۰۲ تا به حال از ۳۳۰۰۰ نفر تجاوز کرده است. این گزارش شمار کسانی را که بر اثرفعالیت‌های تروریستی این گروهها زخمی شده اند نزدیک به ۴۱۰۰۰ نفر و شمارگروگان گرفته شدگان را ۱۱۰۰۰ نفر میداند.
تشدید حمله‌های هوایی
در سال جاری میزان حمله‌های هوایی کشورهای ائتلاف به نحو چشمگیری افزایش یافته است. آمریکا و دیگر کشورهای ائتلاف طی اولین سال (۸ اوت ۲۰۱۴- ۸ اوت ۲۰۱۵) حملات، ۵۹۷۷ بار مواضع داعش را بمباران کردند و در سال دوم (تا ۸ اوت۲۰۱۶) شمار این حمله‌ها را به ۸۳۲۹ رساندند. به عبارت دیگر کشورهای ائتلاف میزان حملاتشان را در سال دوم ۳۹ در صد افزایش دادند.
در میان کشورهای ائتلاف، بیشترین حمله‌های هوایی به عهده آمریکا بود. این کشور ۹۵ در صد کلّ حمله‌های ائتلاف در سوریه و ۶۸ در صد کل حمله‌ها در عراق را به تنهایی انجام داد.
بعد از آمریکا، بریتانیا فعال‌ترین کشور در این زمینه بود و تا به حال به ترتیب ۹۰۵ و ۵۳ بار مواضع داعش را در عراق و سوریه بمباران کرد. در این مدت کلّ حمله‌های هوایی فرانسه ۷۹۶ بار، هلند ۴۹۲ بار و استرالیا ۳۶۶ بار بود.
از میان کشورهای ائتلاف ، عربستان سعودی، اردن و امارات متحده عربی که حمله‌های هوایی آنها منحصر به مواضع داعش در سوریه بود، در مجموع پس از ۱۳۵ بار حمله، عملیات هوایی خود را در سپتامبر ۲۰۱۵ قطع کردند. کانادا، یک عضو دیگر ائتلاف، نیز پس از اجرای ۲۵۱ حمله هوایی، روز ۱۵ فوریه ۲۰۱۶ (۲۶ بهمن ۱۳۹۴) به پرواز‌های تهاجمی خود پایان داد . به عبارت دیگر این کشور در صورت نیاز به پرواز‌های تجسسی برای پایش و جمع آوری اطلاعات ویا ترابری و سوخت رسانی وارد میدان خواهد شد .
به گزارش فرماندهی مرکزی آمریکا یا «سنت کام» که اداره عملیات هوایی علیه داعش را بعهده دارد، تا ۳۱ ماه مه سال جاری (۱۱ خرداد ۱۳۹۵)، نیرو‌های هوایی ائتلاف بیش از ۲۶۳۷۴ هدف دشمن را نابود کردند و یا به آنها صدمه زدند. همین گزارش میگوید بیش از ۶۰۰۰ هدف از شمار هدفهای ذکر شده ساختمان بود که نشانگر جنگ علیه داعش در نقاط شهری و مسکونی است.
ریز هدفهای نابود شده و یا صدمه دیده بر اثر عملیات «عزم راسخ» تا ۳۱ ماه مه امسال عبارتند از: ۱۴۳ تانک؛ ۳۸۲ هاموی (خود رو چرخدار چند منظوره با قابلیت تحرک بالا)؛ ۱۶۲۷ محل تجمع نفرات داعش؛ ۶۵۴۵ ساختمان؛۷۸۲۴ مواضع داعش در خطوط مقدم جبهه؛ ۸۲۳۳ مرکز و زیر ساختار و تاسیسات نفتی؛ و ۸۲۳۳ هدفهای دیگر.
هزینه مالی مبارزه با داعش
آمریکا تا ۱۵ ژوئن سال جاری میلادی (۲۵ تیر ۱۳۹۵) در مجموع ۸.۴ میلیارد دلار برای مبارزه با داعش هزینه کرده است (به طور متوسط روزانه ۱۱.۹ میلیون دلار). هزینه بریتانیا که از نظر مبارزه با داعش در ردیف دوم قرار دارد تا ماه مارس ۲۰۱۶ (تا ۱۰ اسفند ۱۳۹۴) بالغ بر ۳۶۵ میلیون دلار بود.
دو گانگی بر سر جان باختگان غیر نظامی
همانگونه که در بالا اشاره شد، اختلاف نظر آشکاری در محاسبات پژوهشگران ایروُرز و بیانیه‌های رسمی کشورهای ائتلاف بر سر شمار کشته شدگان غیر نظامی وجود دارد. بر پایه محاسبات آمریکا و دیگر کشورهای ائتلاف به طور متوسط یک غیر نظامی در مقابل ۲۶۰ حمله هوایی در عراق و سوریه کشته میشود، ادعائی که با توجه به شدت جنگ در هر دو کشور و حمله‌های مدام هوایی در مناطق مسکونی پر جمعیت نا متحمل است.
بر پایه بر رسی‌های ایروُرز، در عرض اولین سال حمله‌های هوائی که در ۱۳۹ مورد به کشته شدن غیر نظامیان منجر شد، دستکم ۱۱۳۰ نفر جان خود را از دست دادند. در مقابل، آمریکا فقط به ۱۴ مورد تاکید کرده است و شمار جان باختگان غیر نظامی را ۱۹ نفر میداند.
در حال حاضر ایروُرز ۸۰ مورد از حمله‌های منجر به کشته شدن غیر نظامیان را در دست بررسی دارد و بررسی‌های مقدماتی نشان میدهد که بین ۴۹۶ تا ۶۹۲ نفر غیر نظامی کشته شده اند.
به باور پژوهشگران ایروُرز، شمار جان باختگان غیر نظامی در عرض دومین سال بمباران هوائی (تا ۸ اوت امسال) دو برابر شده است و به احتمال قوی ۱۰۳۱ نفر جان باخته اند. بر پایه گزارشات رسانه ها، در ۳۳۳ مورد از حمله‌های انجام گرفته در دوازده ماه گذشته بین ۲۳۳۲ تا ۳۱۷۷ نفر غیر نظامی جان خود را از دست داده اند. در مقایسه آمریکا شمار کشته شدگان غیر نظامی را در این مدت ۳۶ نفر میداند.
چرایی افزایش کشته شدگان غیر نظامی
ایروُرز تاکید دارد که یکی از علل بالا رفتن شمار کشته شدگان غیرنظامی کاهشِ محدودیت‌های میدان جنگ برای نظامیان است. در مراحل اولیه جنگ علیه داعش، نظامیان کشورهای ائتلاف تحت محدودیت‌ها و دستورات سفت و سخت میبایستی تلفات غیر نظامیان را به حد اقل ممکن برسانند.
اما در حال حاضر، کشورهای ائتلاف کشته شدن تا ده نفر غیر نظامی را در یک عملیات هوایی قابل قبول میدانند. آمریکا در جریان یک حمله هوایی به یک بانک در موصل به منظور از بین بردن میلیونها دلار پول که بدست داعش افتاده بود، پیش بینی کرده بود که تلفات غیر نظامیان ممکن است به ۵۰ نفر برسد. تا به حال مشخص شده است که یک زن غیرنظامی در این حمله جان خود را از دست داد و پنج نفر دیگر زخمی شدند.
حملات هوایی اخیر به منبج در استان حلب سوریه تلفات سنگین غیر نظامیان را بدنبال داشته است. بررسی‌های اولیه انجام شده از سوی ایروُرز نشان میدهد که تنها در ماه ژوئیه امسال، در ۳۸ مورد گوناگون، دستکم ۱۹۰ غیر نظامی جان خود را از دست دادند.
کلام آخر
در حالیکه عملیات هوایی علیه داعش وارد سومین سال خود شده است ، کشورهای ائتلاف بیش از هر زمان دیگر به آزاد سازی رقه و موصل توجه دارند، شهر هایی که صد‌ها هزار نفر افراد غیر نظامی در آنها سکونت دارند .از این رو پیش بینی میشود که شمار کشته شدگان غیر نظامیان طی عملیات آزاد سازی این شهرها بیش از پیش افزایش یابد. در این ارتباط، کندا حدّاد، مدیر تیم ایروُرز در سوریه، در توصیه‌اش به کشورهای ائتلاف میگوید: « آمریکا و همپیمانانش اگر بخواهند منجی و آزادی بخش شمرده شوند باید به حیات افراد غیر نظامی ارجحیت دهند. شوربختانه بیشتر اظهار نظر‌های میدانی و محلی درباره آنها خصمانه است و مهمترین دلیلی که آورده میشود بی‌تفاوتی کشورهای ائتلاف به حیات افراد غیر نظامی است.»
