در حالی که طی سه سال گذشته روسای جمهوری تهران و باکو پنج سفر متقابل به کشورهای همدیگر داشته و بیش از ۴۰ تفاهمنامه امضا شده است، شمار قراردادهای امضا شده فعلا محدود به یک پروژه کوچک مرزی خط آهن است، اما تجارت دوجانبه میان دو کشور ۷۰ درصد رشد داشته است.
الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان روز یکشنبه به تهران سفر کرد و در این سفر نیز دو تفاهمنامه در زمینه مبارزه با پولشویی و خط آهن امضا شد.
تفاهمنامه بر عکس قرارداد الزام حقوقی ندارد و تنها پیش زمینه‌ای برای عقد قرارداد است.
روابط سیاسی، امنیتی و اقتصادی دو کشور در زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد، خصوصا دور دوم ریاست وی بر قوه اجرایی کشور به شدت متلاطم شد و تجارت دو جانبه از بالای ۵۰۰ میلیون دلار به زیر ۱۳۰ میلیون دلار سقوط کرد.
بر اساس آمارهای رسمی گمرک جمهوری آذربایجان، صادرات ایران به آذربایجان در سال گذشته میلادی حدود ۷۸ درصد رشد داشته و به رقم ۱۶۱ میلیون دلار رسید. واردات ایران از آذربایجان نیز با رشدی ۴۵ درصدی به نزدیک ۵۰ میلیون دلار رسید.
صادرات ایران در ماه ژانویه سال جاری نیز بیش از دو برابر شده و به بالای ۱۴ میلیون دلار رسیده است. صادرات آذربایجان به ایران نیز ۶۴ درصد رشد داشته و به ۳.۵ میلیون دلار رسیده است.
با اینحال آمارهای یاد شده هنوز با تجارت دوجانبه دو کشور در اواخر دهه گذشته میلادی تفاوت چشمگیر دارد.
ایران و آذربایجان تاکنون دهها تفاهمنامه در زمینه خط آهن، همکاریهای بانکی، خودروسازی، داروسازی، نفت و گاز و غیره امضا شده است که فعلا تنها پروژه خط آهن آستارا‌آستارا در حال اجرا شدن است. این پروژه کوچک به طول حدود ۱۲ کیلومتر، خطوط آهن مرزهای دو کشور را به همدیگر وصل می کند. ایران بایستی از آستارا تا رشت خط آهنی به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار را احداث کند که بانک بین الخلق آذربایجان سال گذشته توافق کرد روی وام نیم میلیارد دلاری به ایران برای تمکیل این پروژه مذاکره کند، اما تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است.
بعد از تکمیل خط آهن رشت استارا، خلیج فارس از طریق خطوط ریلی ایران و آذربایجان به دریای سیاه و روسیه متصل خواهد شد و امکان انتقال سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن بار از چین و هند تا اروپای شرقی و بالعکس فراهم می شود.
علی اف در جریان نشست خبری مشترک با همتای ایرانی خود گفت که «جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در تمامی سازمان‌های بین المللی از یکدیگر حمایت می کنند».
روحانی نیز گفت که «هیچ محدودیتی برای گسترش روابط و همکاریهای تهران - باکو وجود ندارد».
رژیم حقوقی دریای خزر
روحانی در ادامه گفت که همکاری ایران و جمهوری آذربایجان در زمینه مسایل مربوط به دریای خزر مهم است. بگفته وی «تعیین رژیم حقوقی خزر نیازمند اجماع همه کشورهای حاشیه دریای خزر است و تهران و باکو در این راستا می‌توانند همفکری و تلاش‌های خوب با یکدیگر را ادامه دهند».
تاکنون روسیه، آذربایجان و قزاقستان بصورت دو جانبه و سه جانبه بستر دریای خزر را میان خود تقیسم کرده اند. بر اساس این قراردادها که تعیین رژیم حقوقی خزر بر اساس شکل و طول سواحل هر کشور است، آذربایجان و روسیه حدود ۱۹ درصد، ایران ۱۳ درصد، ترکمنستان بیش از ۲۰ درصد و قزاقستان حدود ۲۶ درصد از دریای خزر را مالک می شوند. ایران می گوید که دریای خزر باید بر اساس سهم تساوی ۲۰ درصدی تقسیم شود.
قره باغ کوهستانی
سفر علی اف به تهران در بحبوحه افزایش چشمگیر تنشهای نظامی آذربایجان و نیروهای ارمنی انجام می شود. طی چند روز گذشته چندین تن از نیروهای نظامی دو طرف در جریان درگیری‌ها کشته شده اند.
روحانی گفت که جمهوری اسلامی ایران همواره از تمامیت ارضی همه کشورها از جمله جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند. بگفته وی، مساله قره‌باغ باید از طریق گفت وگوی سیاسی و مسالمت آمیز حل و فصل شود و در منطقه شاهد ثبات و امنیت پایدار باشیم.
جامعه جهانی، جمهوری خودخوانده قره‌باغ را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان می‌داند، اما این منطقه اعلام استقلال کرده است.
در حالی که اکثر ساکنان جمهوری آذربایجان مسلمان‌اند، اکثریت قریب به اتفاق ساکنان جمهوری خودخوانده قره‌باغ ارمنی و مسیحی هستند.
این جمهوری از حمایت کشور ارمنستان برخوردار است.
جمهوری آذربایجان و ارمنستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بر سر منطقه قفقاز و قره‌باغ درگیر جنگ شدند تا این که در سال ۱۹۹۴ آتش‌بسی شکننده میان آنها برقرار شد.
