قرارداد با بوئینگ، چالش‌ها و چشم‌اندازها

امضای قرار داد با شرکت بوئینگ بزرگترین قرارداد ایران با یک شرکت آمریکایی پس از انقلاب محسوب می شود.

این قرارداد می تواند دوباره شرکت ایران ایر را احیا کند و سبب امنیت بیشتر برای هزاران مسافر و ایجاد اشتغال برای هزاران ایرانی دیگر شود با این همه برخی رسانه‌های محافظه کار ایرانی مانند روزنامه کیهان، فارس، تسنیم و روزنامه جوان حمله به این قرارداد را آغاز کرده اند و محافظه کاران در آمریکا هم مدتی است شمشیر خود را برای از میان برداشتن این قرار داد از رو بسته اند برخی‌ها هم در کشورهای اطراف ایران مانند عربستان و یا اسرائیل با این قرار داد چندان موافق نیستند با وجود چنین مخالفانی این قرارداد چه خصوصیاتی دارد؟ و هواپیماهای خریداری شده چه مشخصاتی دارند؟

رابطه ایران ایر با بوئینگ به حدود ۵۰ سال قبل باز می گردد در دهه ۴۰ شمسی بود که اولین بوئینگ‌های ۷۰۷ که آن زمان شاهکار صنعت هوایی جهان محسوب می شدند توسط ایران ایر بکار گرفته شدند تا پیش از این مدل ایران از هواپیماهای شرکت داگلاس آمریکا استفاده می کرد.

داگلاس دی سی ۳ ، دی سی ۴ و دی سی ۶ ستون اصلی ناوگان هوایی ایران را تشکیل می دادند . اما ۷۰۷ داستان ایران ایر را متفاوت کرد پس از موفقیت ۷۰۷ ایران ایر به سراغ استفاده از ۷۲۷ و ۷۳۷ رفت تا اینکه پای غول آسمان‌ها به ایران باز شد و ایران ایر از اولین خریداران پیشرفته‌ترین هواپیمای آن زمان یعنی ۷۴۷ شد.

با دریافت هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ اس پی، ایران ایر پروازهای مستقیم خود را بین تهران و نیویورک آغاز کرد که در آن دوران طولانیترین پرواز بدون توقف در جهان محسوب میشد.

پس از انقلاب رابطه بین بوئینگ و ایران ایر قطع شد. این شرکت در حالی که نیاز به هواپیماهای پهن پیکر جدیدی داشت از خرید سریهای جدید بوئینگ ۷۴۷ محروم شد و سعی کرد نیاز خود را با خرید ایرباس ۳۰۰ جبران کند.

اما پس از توافق اولیه هسته‌ای بوئینگ جلو تر از ایرباس حاضر به همکاری با ایران ایر شد.

بوئینگ در اکتبر ۲۰۱۴ در نخستین قراردادش با ایران از سال ۱۹۷۹، به شرکت ایران ایر راهنما، نقشه، چارتهای ناوبری و دیتا فروخت.

در این زمان فرهاد پرورش، مدیرعامل ایران ایر، به رویترز گفته بود «ایران ترجیح میدهد به تامینکنندگانی اولویت دهد که در زمان تسهیل تحریمها در سال ۲۰۱۴، با این کشور همکاری کرده اند.» حالا پس از چند سال ایران ایر اولین قرار داد قطعی خود را با بوئینگ و زودتر از ایرباس امضا کرده است.

البته تفاهم نامه با ایرباس زودتر از بوئینگ منعقد شده است ولی در زمینه قرار داد نهایی بوئینگ جلوتر از ایرباس عمل کرده است. با این همه اولین ایرباس ایران که مدل ۳۲۱ است هم اکنون آماده تحویل است و تا شش ماه آینده ایرباس پنج فروند هواپیما را تحویل ایران ایر می دهد اما بوئینگ در سال ۲۰۱۸ اولین هواپیمایش را به ایران تحویل خواهد داد.

فرهاد پرورش، مدیرعامل ایران ایر گفته است :« طبق قرار داد، ایران ایر خرید ۵۰ فروند هواپیمای بوئینگ مکس ۷۳۷ را انجام خواهد داد . تحویل این مدل از سال ۲۰۲۱ به بعد به ایران آغاز میشود. در کنار آن ایرانایر ۳۰ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ که ۱۵ فروند آن از خانواده ۳۰۰ ار است خریداری کرده که نخستین فروند آن از آوریل ۲۰۱۸ (اردیبهشتماه ۱۳۹۷) به ایران تحویل داده خواهد شد.

در سال ۲۰۱۸، شش فروند و در سال ۲۰۱۹ نیز شش فروند هواپیمای ۷۷۷ به ایران تحویل داده میشود. در سال ۲۰۲۰ نیز سه فروند از این هواپیما به ایران تحویل میشود. همچنین ایرانایر از جدیدترین مدل ۷۷۷ ایکس هم ۱۵ فروند خریداری کرده که از سال ۲۰۲۱ به ایران تحویل خواهند شد.»

وی با بیان اینکه انتقال تکنولوژی بخشی از سند توافق مشترک با بوئینگ است، تاکید کرده است : «همانطور که در مذاکرات با ایرباس انجام شده در مذاکرات با بوئینگ نیز بحث انتقال فناوری به داخل مطرح بوده است و قطعا پیگیریهای لازم در این زمینه صورت خواهد گرفت.»

اما هواپیماهای خریداری شده ایران چه خصوصیاتی دارند ؟

می توان گفت از هواپیماهای خریداری شده دو مدل از پیشرفته‌ترین مدل‌های بوئینگ هستند که هنوز تحویل هیچ شرکت هوایی نشده است . مدل ۷۳۷ مکس را می توان در میان خرید‌های انجام شده در میان تمامی هواپیماهای انتخاب شده بهترین برای نیاز‌های ایران دانست .این هواپیما مدرن‌ترین هواپیما باریک پیکر جهان است و در اواخر ژانویه ۲۰۱۶ نخستین پرواز خود را با موفقیت انجام داده است . این هواپیما مجهز به دو موتور توربوفن ساخت شرکت سی اف‌ام است و قادر به پرواز در مسیرهای هفت تا ۹ هزار کیلومتری است.

شرکت بوئینگ تاکنون موفق به کسب بیش از سه هزار فروند سفارش برای این هواپیما شده است. بوئینگ ۷۳۷ مکس از ۱۴۹ صندلی تا ۲۲۰ صندلی را پوشش میدهد.

بوئینگ ۷۳۷ مکس با توجه به تجهیزات پیشرفتهای مانند استفاده از موتورهای پیشرفته جدیدش تا ۲۰ درصد نسبت به مدل‌های قبلی کاهش مصرف سوخت داشته و طبق ادعای بوئینگ نسبت به رقیب اصلی خود ایرباس ۳۲۰ نئو تا ۸ درصد هزینههای عملیاتی کمتری در هر صندلی دارد .

بوئینگ همچنین بدنه و بالهای مکس را از نو طراحی کرده و در نتیجهی آن موجب کاهش وزن کلی و بهبود آیرودینامیک هواپیما شده است.

برد بیشترین مدل مکس متعلق به سری مکس ۹ است که تا نزدیک ۹ هزار کیلومتر برد پروازی دارد. این برد حدود دو هزار کیلومتر بیشتر از بالاترین برد پروازی ایرباس ۳۲۰ نئو است و می تواند مسیر‌های پروازی ایران ایر را تا دورترین نقاط اروپا پوشش دهد . سرعت کروز مکس ۷۳۷ کمی بیشتر از ۷۹ صدم ماخ است در حالی که سرعت کروز ایرباس ۳۲۰ نئو حدود ۷۸ صدم ماخ است.

نخستین ورود به خدمت این هواپیما در سه ماهه سوم سال ۲۰۱۷ با تحویل به شرکت هواپیمایی سوتهوست اعلام شده است.

مدل دیگر خریداری شده ۷۷۷ ایکس است . این مدل پیشرفته‌ترین مدل بوئینگ است که مهندسان بوئینگ همچنان در حال کار بر روی آن هستند .

تولید این مدل از سال ۲۰۲۰ آغاز می شود و ایران ایر از اولین تحویل گیرندگان این مدل در سال ۲۰۲۱ خواهد بود . هواپیما امارت به تنهایی تا کنون بیش از ۱۱۵ فروند از این مدل را به بوئینگ سفارش داده است . قیمت این مدل ۴۰۰ میلیون دلار است و خرید این مدل برای ایران ارزش استراتژیک هوایی دارد . این مدل ۴۰۰ نفر ظرفیت و تا ۱۷ هزار کیلومتر برد پروازی دارد .در ساخت بدنه این هواپیما از فیبر کربن استفاده شده است و کاهش وزن هواپیما و استفاده از موتور‌های مدرن تر سبب شده مصرف سوخت این هواپیما ۲۰ درصد از مدل ۷۷۷-۳۰۰ار کمتر باشد.

بیشتر خطوط پروازی جهان هم برای دوربردترین هواپیماهای خود از بوئینگ ۷۷۷ استفاده میکنند. بوئینگ ۷۷۷ برد پروازی تا ۱۷ هزار کیلومتر دارد.

قطر موتور یک هواپیمای ۷۷۷ به اندازه قطر یک هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ است. موتور این هواپیما هم از قویترین موتورهای هواپیمای مسافربری در جهان محسوب میشود.

ارزش قرار داد بین ایران ایر و بوئینگ ۱۶.۶ میلیارد دلار است . برخی منتقدان می گویند بوئینگ در قرار دادش برای فروش هواپیما به ایران گران فروشی کرده است اما آیا این مورد درست است ؟ ارزش هر فروند بوئینگ ۷۳۷ مکس حدود ۱۱۶ میلیون دلار است که البته شرکت‌های هوایی می توانند با توجه به سفارش گذاری متفاوت قیمت هواپیما را افزایش دهند ایران ۵۰ فروند از این مدل را سفارش داده است که عددی در حدود ۵ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار است . قیمت مدل ۷۷۷ ایکس حدود ۴۰۰ میلیون دلار است. ایران از این مدل ۱۵فروند سفارش داده است که عددی در حدود شش میلیارد دلار می شود.

مدل دیگر سفارش داده شده ۳۰۰ ار – ۷۷۷ است این مدل هم حدود ۳۲۰ میلیون دلار قیمت دارد از این مدل ۱۵ فروند سفارش گذاری شده است که قیمت کل خرید آن حدود چهار میلیارد دلار و ۸۰۰ میلیون دلار است .جمع این اعداد دقیقا ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار است . پس مشخص می شود بوئینگ به ایران گرون فروشی نکرده است.

البته نکته مهم نحوه انتقال پول به بوئینگ و لیزینگ هواپیماها به ایران است. هنوز به درستی روش این کار اعلام نشده است برخی خبرگزاری‌ها از احتمال استفاده از پول‌های بلوکه شده ایران در کشورهای مختلف سخن گفته اند. با این همه این مورد از مواردی است که دولت آینده ایالات متحده در مسیر خرید هواپیما‌ها می تواند مانع ایجاد کند.

فرهاد پروش مدیر عامل ایران ایر دربارهی جزییات توافق فاینانس برای ورود این هواپیماها گفته است :« طبق آنچه در پیش قرارداد با ایرباس قید شده بود در توافق با بوئینگ نیز بخش زیادی از تامین مالی قرارداد بوسیله فایناس صورت میگیرد. بوئینگ اعلام کرده که در حال حاضر آمادگی انجام فاینانس شش فروند از هواپیماهای پهنپیکر خریداری شده از سوی ایران را دارد و دست ایران ایر نیز در مشخص کردن دقیق شرایط تامین مالی باز خواهد بود. درباره جزییات مجوزهای ارائه شده از سوی وزارت خزانهداری آمریکا برای فروش هواپیما به ایران هم مجوز صادر شده از سوی اوفک تمام ۸۰ فروند هواپیمای خریداری شده از سوی ایران را در بر میگیرد،

اما به دلیل آنکه نه ساخت و تحویل آنها تا سال ۲۰۲۰ برای بوئینگ فراهم است و نه ما میتوانیم در این مدت تمام این هواپیماها را دریافت کنیم، از سال ۲۰۲۰ باید بار دیگر مذاکرات ادامه یابد، زیرا مجوز فعلی اوفک تا این سال اعتبار دارد.به گفته مدیر عامل شرکت هواپیمایی ایرانایر، در سال ۲۰۲۰ دو طرف با توجه به شرایط دریافت مجوز از اوفک و تامین مالی هواپیما برای ایران نسبت به اجرای گام دوم این سند اقدامات لازم را آغاز خواهند کرد.»

این مورد البته در سال ۲۰۲۰ می تواند سنگ بزرگی در برابر ایران ایر باشد چرا که در آن سال دولت دونالد ترامپ می تواند در مسیر دادن مجوز مانع ایجاد کند.

انتقاد دیگری که به قرار داد‌های خرید هواپیما وارد شده است این است که ایران بیشتر به هواپیماهای باریک پیکر نیاز دارد تا پهن پیکر . بر اساس بررسی انجام شده ایران در ده سال آینده دست کم به ۵۰۰ هواپیمای جدید نیاز دارد که حدود ۴۰ درصد از آن باید پهن پیکر باشد . در قرار داد خرید ایران از بوئینگ ۵۰ فروند باریک پیکر ۷۳۷ و ۳۰ فروند پهن پیکر ۷۷۷ برای خرید در نظر گرفته شده است . یعنی حدود ۳۷.۵ درصد از هواپیماهای خریداری شده ایران ایر پهن پیکر و ۶۲.۵ درصد باریک پیکر هستند.

البته در برنامه خرید ایران ایر از بوئینگ چهار فروند ۷۴۷ سری ۸۰۰ هم وجود داشت که این مدل‌ها در سفارش‌های نهایی حذف شده اند . شاید ضعف قرار داد در همین چهار مدل باشد چرا که برخی مسیر‌های پرواز ی ایران مخصوصا در شرق آسیا بسیار پر مسافر است و به هواپیمایی با ظرفیت بیش از ۵۰۰ مسافر نیاز دارد.

مدل ۷۴۷ سری هشت دارای برد پروازی ۱۵ هزار کیلومتر و قابلیت حمل مسافر ۶۰۰ نفری است. بوئینگ ۷۴۷ سری ۸ از نظر میزان تولید قدرت به وزن، ایمنی و مصرف سوخت نسبت به ایرباس ۳۸۰ دارای برتری است.

انتقادی که از سوی تند رو‌های آمریکایی و رسانه‌هایشان مطرح می شود این است که ایران از این هواپیماهای برای حمل سلاح استفاده خواهد کرد . البته از بسیاری از ابزار غیر نظامی می توان برای ابزار نظامی هم استفاده کرد مانند تویوتا هایلوکس که ستون اصلی بار بری داعش است اما بررسی‌ها نشان می دهد ایران ایر در سه سال اخیر ، تجهیزات نظامی به خارج ایران حمل نکرده است و در این زمینه شرکت ماهان متهم شده است.

با این همه برخی از منتقدان داخلی قرار داد بوئینگ معتقد هستند پس از اتمام دولت باراک اوباما، دونالد ترامپ همسو با کنگره قرار داد فروش هواپیما را کنسل خواهد کرد.

این فرض کاملا محتمل است . البته موانعی هم برای این کار برای دولت ترامپ وجود دارد که این کار را برای او هزینه بر خواهد کرد.

دولت ایران گفته است در قرارداد با بوئینگ بند هایی وجود دارد که در صورت خلف وعده، طرف آمریکایی باید خسارات بدهد.

با این همه در چند هفته اخیر درگیری بین شرکت بوئینگ و دونالد ترامپ افزایش یافته است و قرار داد با ایران زمانی امضا شده است که مخالفت برای ساخت هواپیما فوق پیشرفته ریاست جمهوری توسط بوئینگ از سوی ترامپ مطرح شده است.

شرکت بوئینگ اعلام کرده قرار داد با ایران برای ۱۰۰ هزار نفر در آمریکا کار مستقیم و غیر مستقیم ایجاد خواهد کرد و بیش از ۱۳ هزار شرکت قطعه ساز در ایالات متحده درگیر این قرار داد خواهند شد . این نکته اعلام شده توسط بوئینگ درست با شعار‌های دونالد ترامپ برای اشتغال زایی در آمریکایی همخوان است و اگر وی زیر قرار داد بوئینگ با ایران بزند عملا گویی جلوی اشتغال زایی در آمریکا را گرفته است.

البته اشتغال زایی در آمریکا نکته‌ای است که مورد خشم رسانه‌های محافظه کار در ایران هم قرار گرفته است این رسانه‌ها می گویند چرا بعد از تمدید تحریم داخلی آمریکا برای ده سال آینده بر علیه ایران، ما باید در آمریکا شغل ایجاد کنیم.

در برابر این انتقادات عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی گفته است« با اجرای این توافق بیش از هشت هزار شغل مستقیم در حوزه مشاغل فنی، خلبانی، مهمانداری، مهندسی و تعمیرات ایجاد خواهد شد. در کنار این دهها هزار شغل غیرمستقیم دیگر نیز در مبدا و مقصد و شهرهای دوردست ایران شکل خواهد گرفت که این موضوع راهکاری بنیادین برای مقاوم کردن اقتصاد ایران در برابر تکانههای ملی و بینالمللی است.»

رسانه‌های محافظه کار ایرانی میگویند خرید این هواپیما‌ها برای قشر مرفه جامعه ایران است و عملا باید چنین هزینه هایی برای راه آهن و کشتیرانی ایران انجام شود در مقابل وزارت راه اعلام کرده است ایران با شرکت‌های فرانسوی ، آلمانی ، کره‌ای و ایتالیایی مانند زیمنس و هیوندایی بیش از ۲۰ میلیارد یورو برای نوسازی ناوگان حمل نقل جاده‌ای ، ریلی و دریایی ایران برنامه ریزی کرده است.

وزارت راه و شهرسازی همچنین اعلام کرده ایرانیان سالیانه بیش از سه میلیارد دلار برای خرید از ایرلاین‌های خارجی هزینه می کنند که با خرید هواپیما می توان شرکت‌های هوایی ایران را قوی کرد تا این پول از ایران کمتر خارج شود . با این کار ایران می تواند تبدیل به یکی از کانون‌های هوایی منطقه خاورمیانه شود و گردشگری ایران هم رشد خواهد کرد که این عوامل هزاران شغل را در ایران ایجاد خواهد کرد.

البته باید در نظر داشت گسترش خطوط هوایی ایران تنها با خرید هواپیما عملی نیست و تا زمانی که فرودگاه‌های ایران و مدیریت خطوط هوایی ایران اصلاح نشود نمی تواند بطور کامل موثر باشد.