هدف از اين سلسله نوشته ها تلاشی است برای ارزيابی توان جمهوری اسلامی در زمينه پهپادی ، کنار زدن دستاورهای غلو آميزِ مطرح شده از سوی فرماندهان سپاه و مقامهای وزارت دفاع وسر انجام مقايسه اين توان در آينه واقعيات منطقه ای و فراتر. در بخش اول رتبه های ادعائی توان پهپادی، دستاورد های مشکوک و تامين برخی از قطعات و ملزومات از خارج برای توليد پهپاد، بررسی ميشود.
سابقه بکارگيری هواپيما های بدون سرنشين در ايران به قبل از انقلاب ۱۳۵۷ برميگردد. درارتش شاهنشاهی از اين هواپيما ها به عنوان هدف برای آزمايشِ کارآيی موشکهای سطح به هوا وآتش توپخانه ناوهای نيروی دريائی، وهمچنين موشکهای هوا به هوای جنگنده های نيروی هوائی استفاده ميشد.
اما بعد از انقلاب و در اواسط جنگ ايران و عراق ، هواپيماهای بدون سرنشين، برای اولين بار و به گونه ای ابتدائی، برای ماموريت های شناسائی، فيلم برداری از مواضع دشمن و کسب اطلاعات بکار گرفته شدند . پس از جنگ فعاليت های گسترده ای برای طراحی و ساخت هواپيماهای بدون سرنشين (يا پهپاد ، مخفف پرنده هدايت پذير از راه دور) در صنايع دفاعی و چند دانشگاه کشور آغاز شد که همچنان ادامه دارد. در حال حاضر شرکت هواپيما سازی ايران (هسا) و صنايع هوائی قدس از مهمترين مراکز طراحی و توليد پهپاد اند.
اسامی مهمترين پهپاد هائی که جمهوری اسلامی تاکنون توليد کرده است، عبارتند از: ابابيل (نوع بی، اِس و تی)؛ صائقه (۱،۲)؛ تلاش (۱، ۲)؛ مهاجر (۱، ۲، ۳،۴)؛ طوفان؛ باز؛ چابک پر؛ تيزپر؛ سهند؛ طوفان؛ حازم؛ زحل؛ سفره ماهی؛ کرّار؛ سرير؛ حماسه ؛ شاهد ۱۲۹؛ و فُطرس. به طور کلی پهپاد های ساخته شده در ايران را ميتوان به سه دسته تقسيم کرد: پهپاد های با بُرد و سقف پروازی کوتاه ( مانند تلاش ۱ ويژه آموزش خلبانی پهپاد ها) ؛ پهپاد های با بُرد و سقف پروازی متوسط (مانند مهاجر ۲، ۳ با سقف پروازی تا ۱۲۰۰۰ پا، ويژه مراقبت هوائی و شناسائی) ؛ وسر انجام پهپاد های با بُرد و سقف پروازی بلند (مانند پهپاد مسلحِ شاهد ۱۲۹ بابرد ۱۷۰۰ کيلومتر، سقف پروازی ۲۵ هزار پا و ومداومت پروازی ۲۴ ساعت).
سه سال پيش، سپاه پاسداران از شکار يک پهپاد آمريکائی مدل "آر کيو ۱۷۰" در آسمان ايران خبر داد. به تازگی ، سپاه پاسداران اعلام کرده است که متخصصان کشور موفق شده اند با مهندسی معکوس ، نمونه ايرانی پهپاد مذکور را توليد کنند. فيلم پرواز اين پرنده روز۲۱ آبان ۹۳ از طريق سيمای جمهوری اسلامی به نمايش گذاشته شد.
رتبه های ادعائی
در سه سال گذشته فرماندهان سپاه ، مقامهای وزارت دفاع و صنايع نظامی کشور، و رسانه های جمهوری اسلامی در تشريح دستاوردهای کشور در زمينه پهپاد ها، رتبه های مختلف ومتضادی به ايران داده اند.
حسين سلامی، جانشين فرمانده سپاه پاسداران ، در آذر ۹۰ ۱۳ گفت: «ايران دومين کشور [دنيا] در حوزه فناوری پهپاد است.»
محمد اسلامی، معاون وزير دفاع در امور تحقيقاتی و صنعتی، در بهمن ۱۳۹۱ رتبه بندی تازه ای به ايران داد و تاکيد کرد: «جمهوری اسلامی در حوزه نظامی در بين ۱۰ کشور اول دنيا قرار دارد و در حوزه فناوری پهپاد، جز پنج کشور دنيا است.»
در بهمن ماه همين سال، ابوالفضل طالبی، کارشناس هوا فضا و عضو هيئت مديره جامعه متخصصين پرواز، در مصاحبه ای با راديو ايران تصريح کرد: «ايران در منطقه رتبه نخست را در ساخت و طراحی پهپاد ها دارد.»
نه ماه بعد، ۲۷ آبان ۱۳۹۲، وب سايت شبکه خبر جمهوری اسلامی، در تشريح جايگاه ايران در توليد و توسعه پهپاد ها نوشت: «جمهوری اسلامی در منطقه رتبه نخست و در جهان رتبه چهارم را در زمينه پهپاد و همچنين علم پهپاد که در اصل علم جنگ الکترونيک ميباشد و ...[همچنين] تکنولوژی هوا فضا که جز تکنولوژی برتر ميباشد، به خود اختصاص داده است.»
در همين رابطه، در ارديبهشت ۱۳۹۳، روزنامه مشرق، گزارش کرد: «ايران سومين سازنده پهپاد های مجهز به موشک در دنيا است.»
روز ۱۹ آذر ۱۳۹۳، خبرگزاری فارس نيز به نقل از حسين سلامی نوشت:«پهپاد های ما ميتوانند ۳۰۰۰ کيلومتر را با فناوری رادارگريز طی کرده و تصاويری از ميدان ديد خود تهيه کنند و به لحظه آن اطلاعات را منتقل کنند.»
البته اين رتبه ها ی ادعائی منحصر به قدرت پهپادی ايران نيست. حسين دهقان، وزير دفاع، به تازگی گفت: «جمهوری اسلامی بعد از آمريکا، روسيه و چين، چهارمين قدرت موشکی جهان است.»
بزرگنمائی ، دستاورهای مشکوک
بی شک ايران در در زمينه ساخت پهپاد ها به پيشرفت های ملموسی نايل شده است ولی ميل وافر مقامهای وزارت دفاع و سرداران سپاه به بزرگنمائی وقُمپز در کردن و در برخی موارد ادعاهای مشکوک در مورد سلاحهائی که هنوز به مرحله توليد نرسيده و يا عملياتی نشده اند، تشخيص سره از ناسره و تعيين دستاوردهای واقعی جمهوری اسلامی را مشکل ميکند.
آگاهی ما در مورد توان پهپاد های ايران بر پايه اطلاعاتی است که رسانه های تحت کنترل جمهوری اسلامی انتشار ميدهند که معمولاً با تاکيد به نا کار آمد بودن تحريم های بين المللی عليه ايران ، بزرگنمائی توان صنايع نظامی وخود کفا ئی جمهوری اسلامی درعرصه توليد سلاحها توام است.
نمونه بارز آن رونمائی پيش نمونه و نمايش فيلم پرواز جنگنده "قاهر۳۱۳ " در سال ۱۳۹۱ميباشد که به گفته محسن کاظمی، فرمانده سپاهِ محمد تهران بزرگ، اين جنگنده ميتواند با "اف ۱۶" آمريکا مقابله کند. ولی شمار زيادی از کارشناسان با بررسی ابعاد و اندازه "قاهر ۳۱۳" و همچنين پيشرانه ، نمايشگر ها، دستگاههای هدايت پروازی و جايگاه حمل سلاح آن ، به اين نتيجه رسيده اند که جنگنده ياد شده چيزی بيشتر از ماکت پلاستيکی نيست و اينکه فيلم نمايش داده شده در مورد پرواز اين هواپيما در واقع فيلم پرواز يک هواپيمای کنترل شده از راه دوراست.
نمونه ديگر از اين دستاورهای مشکوک، مربوط به پهپاد عمود پروازی است که ايران خبر آزمايش موفقيت آميز آن را در مهر ماه ۱۳۹۱ به اطلاع عموم رساند. نمونه نهائی اين پهپاد رادارگريزِ چهار موتوره با شعاع عملياتی ۱۷۰ کيلومتر و سقف پروازی ۱۲۰۰۰ پا که از آن به عنوان «نخستين پهپاد عمود پرواز جهان» با نام «کوکر -۱» ياد شد، قرار بود که در آذرماه همان سال در نمايشگاه هوائی کيش رونمائی شود. نه تنها اين وعده محقق نشد که بررسی عکس های منتشر شده پروازِ اين پهپاد در رسانه های ايران نشان داد که اين عکس ها با استفاده از نرم افزارهای تصويری از عکس های يک پهپاد عمود پرواز ساختِ دانشگاه چيبا در ژاپن روبرداری شده است. پهپاد مذکور را اين دانشگاه با همکاری شرکت «جی اف گرافت» در سال ۱۳۸۶ توليد کرده بود.
در تيرماه ۱۳۹۲، رسانه های جمهوری اسلامی از رونمائی «جديد ترين پهپاد عمود پرواز» ايران به نام «مهناد ۴۱» خبر دادند که توسط يک شرکت دانش بنيان در اصفهان ساخته شد. اين پرنده ۶۸۰ گرم وزن و ۵۶ کيلومتر در ساعت سرعت دارد و برُد ان ۴۰۰ متر است.
استفاده از فتو شاپ برای بزرگنمائی و غلو در مورد توانائی جمهوری اسلامی ، مسبوق به سابقه است. کما اينکه در جريان رزمايش «پيامبر اعظم ۳» که در تيرماه ۱۳۸۷ برگزارشد، وب سايت سپاه و رسانه های ايران عکسی را منتشر کردند که نشان ميداد چهار موشک همزمان وبا هم شليک شده اند. عکس های انتشار يافته بعدی از همين رزمايش و مقايسه و ارزيابی آنها با عکس های قبلی نشان داد که در اصل سه موشک شليک شده بود و موشک چهارم که به احتمال قوی عمل نکرده بود، با استفاده از نرم افزارهای تصويری ، به آن عکس اضافه شده است.
نيروی رانش ، تامين قطعات و ملزومات از خارج
بکار گيری عباراتی مانند «خود کفائی»، «طراحی وفناوری کاملاً بومی»، «بی نيازی به غرب» ، «بی اثر بودن تحريم های بين المللی» که در بسياری موارد به غلو پهلو ميزند، عبارات محبوب فرماندهان سپاه، وزير دفاع و مقامهای صنايع نظامی جمهوری اسلامی است که درهر فرصت مناسب و به مناسبت های مختلف به زبان مياورند.
اما شواهد نشان ميدهد که تحريم های بين المللی از سوی سازمان ملل، آمريکا و برخی از کشور های غربی و همچنين برخی از قوانين صادراتی و قرارداد های بين المللی، محدوديت های ملموسی را برای جمهوری اسلامی ايجاد کرده است به طوريکه اين کشور نميتواند برخی از قطعات و لوازم مورد نياز را برای توليد پهپادهای بزرگ از بازار آزاد تهيه کند. بسياری از شرکتهای جمهوری اسلامی مانند شرکت صنايع هواپيما سازی ايران و صنايع هوائی قدس مشمول اين تحريم ها هستند.
موتورهای سبک از ملزومات اصلی برای رانش پهپاد اند. به رغم تحريم های اعمال شده، شواهد نشان ميدهد که ايران در تهيه اين موتور ها و يا قطعات لازم برای توليد آنها موفق بوده است . دربرخی موارد ايران خود اين موتورها را ساخته و يا مونتاژ کرده است. اکثر پهپاد های ايران جثه ای کوچک دارند و از نوع تاکتيکی با بُرد کوتاه يا متوسط اند . توليد اين پهپاد های به نسبت ساده ، هزينه زيادی نميبرد و برای توليد آنها فن آوری ابتدائی کفايت ميکند. بهمين جهت تهيه قطعات مورد نيازبرای توليد اين نوع پهپاد ها در بازار های جهانی ، بر خلاف قطعات پيچيده با تکنولوژی پيشرفته ويا قطعاتی که مصارف دو گانه دارند، توجه فروشندگان خارجی را جلب نميکند و دست يابی به آنها از طريق واسطه ها و يا دلالان اسلحه با چند برابر قيمت بازار امکان پذير است.
گزارش رسانه های غربی ازعلاقه جمهوری اسلامی به خريد موتور های هوائی از کشور های اروپائی، به ويژه آلمان، حکايت دارد. برپايه برخی از اسناد منتشر شده از سوی ويکی ليکس، ديپلوماتهای آمريکائی در نوامبر سال ۲۰۰۶ به همتايان آلمانی خود هشدار دادند که شرکتهای صوری جمهوری اسلامی تلاش دارند موتورهای هوائی نوع "ليمباخ ۵۵۰ ئی" (موتورچهارسيلندر با قدرت ۵۰ اسب بخار) ، را از شرکت سازنده آن خريداری کنند و سپس آنها را با بارنامه قلابی به شرکت هواپيما سازی ايران ارسال نمايند .
در فروردين ماه سال جاری ، دادگاه ايالتی فرانکفورت آلمان، دو ايرانی را به دليل فروش شماری از موتور ها ياد شده که برای پهپاد «ابابيل ۳» به کار گرفته ميشود، محاکمه کرد. درسطح بين المللی «رژيم کنترل تکنولوژی موشکی» يا (MTCR)، اعضا خود از جمله آلمان را، از صدورصادرات برخی تکنولوژی موشکی و پهپادی منع ميکند. اما ازآنجائيکه، اين رژيم شامل موتورهای هوائی نميشود، به همين جهت دادگاه فرانکفورت دو ايرانی مذکور را به اتهام نقض قوانين صادراتی آلمان به پای ميز محاکمه کشاند. بررسی لاشه و موتور يک فروند «ابابيل ۳» که در سوريه سقوط کرد، استفاده از موتورهای آلمانی را تائيد کرده است.
به رغم برخی وابستگی ها برای تامين نيروی رانش پهپاد های کوچک با موتورهای پيستونی، شرکت صنايع هواپيما سازی در سال ۲۰۱۲ اعلام کرد که قادر به ساختن موتور های توربوفَن برای پهپاد های دوربُرد است – نوعی موتور جت مناسب برای سرعت های متوسط و بهيمن جهت اغلب هواپيماهای جت مسافر بری، موتور های توربو فَن دارند. دو سال پيش سرتيپ بيطرف ، جانشين سازمان صنايع هوائی نيرو های مسلح ، اعلام کرد که گام های مهمی در زمينه طراحی و ساختِ توربوفن های سنگين صورت گرفته است و سال گذشته وزير دفاع ايران نيز براستفاده ازاين موتور های جت به جای موتور های پيستونی در پهپاد ها تاکيد ورزيد.
چهار سال پيش، مرداد ۱۳۸۹، جمهوری اسلامی با رونمائی اولين پهپاد دوربرد خود به نام کرّار اعلام کرده بود که نيروی رانش اين پهپاد را يک موتور توربو جت ساخت ايران تامين ميکند.
به نظر بسياری از کارشناسان فنی و هوائی، ممکن است جمهوری اسلامی قادر به توليد توربو جت باشد ولی به يقين نميتوان گفت که صنايع هوائی ايران بتواند موتور های توربو فن بسازد.
-------------------------------------------------------------------------------
* نظرات طرح شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
